روزنامه خراسان

به مناسبت «روز هنر متعهد و انقلابی» و سالروز شهادت مرتضی آوینی / گذری بر مفهوم هنر متعهد

گروه ادب و هنر- بیست و پنج سال از شهادت «سید مرتضی آوینی»، مستندساز، روزنامه نگار و هنر مند انقلابی می گذرد. بیستم فروردین، سالروز شهادت او که با آثار ماندگاری مثل مجموعه مستند های «روایت فتح» جاودانه شد، در تقویم رسمی کشور «روز هنر متعهد و انقلابی» نام گرفته است. هنر متعهد، هنری است در خدمتِ باور ها و اعتقادات ملی مذهبی؛ مفهومی که با انقلاب اسلامی در ایران شکل گرفت و بعد ها در سال های دفاع مقدس، با تلاش شهید آوینی به اوج رسید. آوینی هنرمندی بود که هنر و به شکل خاص رسانه تصویر را در مسیر تبیین اندیشه و باور های الهی و انقلابی به کار گرفته بود؛ باور هایی که در نهایت، جانش را در راهشان داد. هرچند آوینی رفته اما در تمام این سال ها، هنرمندان کشورمان پرچم هنرمتعهد را در ادبیات و هنر های تجسمی و سینما، برافراشته نگه داشته اند. به مناسبت روز هنر انقلابی، مروری داریم بر مفهوم و تاریخچه هنرمتعهد در ایران، مسیری که آوینی را آوینی کرد. با ما همراه باشید.
 

  تعریفی از هنر و هنرمند متعهد یک هنر پویا و حقیقت طلب با پیروزی انقلاب اسلامی، تعالی و تعهد، وارد هنر می شود؛ هنری که پیش از این به شکل خودجوش و مردمی در خدمت انقلاب قرار گرفته بود. مردم ایران در طول مبارزات انقلابی، هنر را درک کردند، شناختند، فهمیدند و هنر بخشی از زندگی شان شد و با قلم و رنگ و کلام و صدا آشنا شدند و آن ها را به تسخیر و تسلیم هدفشان درآوردند. دیوار ها، تبدیل به بوم های نقاشی شد. شابلون کاری ها، پرتره چهره های انقلابی را نقش زد. شعر و شعار، رنگِ آزادگی گرفت و از دل این جوش و خروش، هنرمندانی برخاستند که هنر ناب و متعهدشان را در مسیر تبیین ارزش های اسلام و انقلاب به کار گرفتند. روز هنر انقلاب اسلامی چطور شکل گرفت؟ بیست و پنج سال پیش، روز تشییع پیکر شهید آوینی در حوزه هنری، رهبر انقلاب، شخصا در مراسم تشییع شرکت کرد و انتخاب نام «سید شهیدان اهل قلم» برای سیدمرتضی، تاکید ویژه ای بود بر ارزش نقش و جایگاه هنر و هنرمندان در قاموس انقلاب اسلامی. این روز، شایستگی این را داشت که به عنوان روز هنر انقلاب اسلامی انتخاب شود و هنرمندان حوزه فکر و آرمان های انقلاب اسلامی، این روز را متعلق به خودشان می دانند. هنر انقلابی، به چه معناست؟ انقلاب ایران، یک انقلاب اسلامی است و این نشان دهنده تفکری است که باعث به وجود آمدنش شده. هنر اصیل هم، بر پایه تفکر و تعمق استوار است و هنری که اندیشه متعالی پشت آن نباشد، جایگاه برتری ندارد. بنابراین طبیعی است که از دل چنین انقلابی، رویکرد جدیدی به هنر (بر پایه تفکراتی که موجب به بار نشستن انقلاب شد) شکل بگیرد به نام «هنر انقلاب اسلامی»؛ هنری در خدمت باور ها و اعتقادات ملی مذهبی که با انقلاب اسلامی در سال 57 شکل گرفت و با جنگ تحمیلی و دفاع مقدس، به اوج پویایی رسید و همچنان، فعال و زنده به حیات خود ادامه می دهد. مهم ترین شاخصه های هنر انقلابی چیست؟ از مهم ترین شاخصه های هنرانقلابی، ویژگی ضد سلطه و حریت و آزادگی و آزادی طلبیِ آن است. هنر انقلاب اسلامی با فطرت الهی انسان ها همسو است و به واسطه حق و حقیقت طلبی اش، راهی است به سمت کسب معرفت. هنر انقلابی، هنری نخبه گرا و ویژه خواص جامعه نیست؛ هنری است برخاسته از دل و ذهن هنرمندان مردمی برای مردم. هنری که جامعه را به مقاومت و ایستادگی بر سر ارزش ها و آرمان هایی دعوت می کند که بابتش انقلاب کردند و جنگیدند و حتی برایش جان دادند. هنر مند متعهد و انقلابی کیست؟ شاید بارزترین ویژگی یک هنر مند متعهد به تعبیر شهید آوینی، مسئولیت شناسی باشد. مسئولیتی که در قبال هنر، فرهنگ، مردم، کشور، باور ها و اعتقاداتش احساس می کند. آوینی معتقد بود: «هنر مند موحد، گذشته از آن که باید جهان را به مثابه نشانه ای از حق ببیند و به تبعیت از این تعهد، هنر او نیز رو به بالا بیاورد و به حقایق متعالی اشاره داشته باشد، باید زبان سمبولیک اشیا را با توجه به این حقیقت پیدا کند که هر شیء در واقع آیت و نشانه حق است و از وجه خاصی به حق اشاره دارد.» * هنر مند صریح و جسور و خلاقی که ابزار کارش هر چه باشد: کلمه، رنگ، نگاتیو، مثل خمیری است که در دست تفکرات متعهدانه اش، ورز داده می شود و شکل می گیرد.     از آوینی فراموش شده تا آوینی مشهور کامران آوینی (گفته می شود شهید آوینی در جوانی خود را کامران آوینی معرفی می کرد) یا همان آوینی فراموش شده، جوانی پرشور با سبیل نیچه ای، اهل مطالعه، فکر و هنر بود، شعر نو دوست داشت، کتاب های باکلاس در دست می گرفت طوری که جلدش معلوم باشد و همه بدانند چه می خواند، با گذر زمان و تغییر نگاهش به جایی رسید که چند کیسه از مطالب و یادداشت هایش را روی هم ریخت و آتش زد تا از آن چه بوده بگذرد و بتواند آدم تازه ای شود. حالا مرتضی آوینی را با لقب «سید شهیدان اهل قلم» می شناسیم، روز شهادتش در فکه هم روز هنر انقلاب اسلامی است اما آن کامران چه مسیری را طی کرد که به این سید مرتضای مشهوری که ما می شناسیم ختم شد؟ * از خودش شروع کرد، به جای تفسیر پی در پی جهان، از تغییر جهان درونی شروع کرد تا بتواند با خودشناسی و خودسازی، منشأ تغییر جهان هم باشد. * سید مرتضی آوینی یک منتقد غُرغُرو که با تخریب دیگران سعی در تایید و بالا بردن خودش داشته باشد، نبود! به آن چه می گفت ایمان داشت، به آن چه می نوشت باور داشت و عشق به دین و کشورش را در عمل ثابت کرد. خلاصه فقط نظریه پرداز نبود، پیشرو بود و در عمل نشان می داد چگونه باید بود. * منیت نداشت، نفوذ کلامش در آثار فقط متاثر از تکنیک نبود، از جنس حکمت و دریافت درونی و نوعی اشراق منحصر به فرد بود. شاید این منیت نداشتن از همان آتش زدن نوشته ها در جوانی کلید خورده بود. هر چه بود می دانستیم در آن لحن پرسوز، در آن مستند های دلنشین و آن قلم معجزه گر شعار نیست، باور است و احساس تکلیف برای بیان آن چه باید گفته شود. * اهل فکر و تولید اندیشه بود، دوربین و دیگر ابزار فیلم سازی برای او هدف نبود، فقط ابزاری بود برای بیان بدیع و متفاوت اندیشه هایش، همان طور که قلمش این چنین بود؛ در بند و اسارت این ابزار هم نمی ماند و تولید اندیشه را مهم ترین راه مصون ماندن جامعه از آفت ها می دانست. می توان ادعا کرد او معتقد بود راه دزدی را که از آسمان می آید نمی توان با دیوار بست و می گفت: «تردیدی نیست که ما نمی توانستیم از ورود ویدئو به کشورمان جلوگیری کنیم، چنان که نتوانسته ایم مانع ورود هیچ یک از محصولات فناوری غرب بشویم و راستش من تردید دارم که اگر هم می توانستیم، آیا چنین عملی درست می بود یا نه. ورود ویدئو به کشور... یک ضرورت تاریخی است و زندگی در این عصر، خواه ناخواه چنین ضرورتی را به همراه دارد و چه باک؟ ! کسی می ترسد که ضعیف تر است و ما که پا در میدان مبارزه با غرب نهاده ایم باید خودمان را برای چنین روزی نیز آماده کنیم» . * چون در راستای انجام وظیفه اش می نوشت و می گفت و می ساخت در بند توجه جشنواره ها، خوش آمد و ستایش مسئولان و خیلی چیز های دیگر نبود، چون عمل به تکلیف مقدم برهر چیز است. برای همین دوربینش را به «بشاگرد» برد و حتی به خاطر بعضی آثارش مورد کم لطفی هم قرار گرفت. * مسیر سید مرتضی شدنِ کامران از توجه به درون، مراقبت نفس و تعهد به اهداف هنری گذشت که می تواند جلا دهنده روح باشد و در خدمت اهداف بزرگ. منابع: «ماهنامه سوره، ش 6و 5، ص 61-59»، «رستاخیز جان، سید مرتضی آوینی، نشر واحه، چاپ دوم»
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
فوت در ساختمان وزرا کذب است (شهروند) کابوس تکرار شرارت (جوان) نیمه پنهان بازار ارز ایران (تجارت) خریداران دلار زیر چتر مالیات قرار می‌گیرند (کيهان)
سایر اخبار این روزنامه
تلگرام تحت فشار آمریکا به تعهداتش عمل نکرد عصیان گری دلار ... و نجفی ناگهان ماندگار شد دولت با دلار چند-چند است؟! به مناسبت «روز هنر متعهد و انقلابی» و سالروز شهادت مرتضی آوینی / گذری بر مفهوم هنر متعهد درباره تمام قهرمانی های پیش از موعد/ قهرمانی، قبل از سوت پایان! آن سوی بازی شیمیایی در دوما بررسی کمبودهای قانونی در حمایت از کارگران ساختمانی هم کلام با «محمدرضا عیوضی»، خواننده دهه شصتی ها خودمان راگول نزنیم! ارجاع گزارش تحقیق و تفحص از صندوق فرهنگیان به قوه قضاییه ظریف:ظاهرا عمرتوافق با آمریکا به اندازه یک دوره ریاست جمهوری است سکانس تاریخی پایتخت نفس ها را حبس کرد عملیاتی شدن آرزوی تست سوخت های هسته ای راکتور تهران تکرار سناریویی نخ نما هرگونه شنود غیرقانونی ارتباطات خصوصی پیام رسان های داخلی جرم است کشف رود، معطل اقدام دولت