روزنامه ابتکار
1395/10/13
به بهانه واکنش‌ها به سریال «معمای شاه» بررسی شد همسو های ناسازگار
گروه اندیشه ـ علیرضا صدقی: سریالی که این روزها فاز دوم آن از شبکه یک صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش میشود، در ساختار و قالب دراماتیک آنچنان دچار خطاهای جدی است که به جز چند مورد کوچک در طراحی چهره‌پردازی، جای نقد ندارد. نقد جدی یک اثر تلویزیونی یا سینمایی زمانی رخ میدهد که اثر مورد بحث، از ظرفیت‌های لازم در سازمان و ساختارش برخوردار باشد. حال آنکه به گواه بسیاری از کارشناسان متاسفانه «معمای شاه» نه‌تنها واجد این ویژگی‌ها نیست، بلکه حتی به عنوان یک سریال درجه دو هم نمی‌توان به آن پرداخت. با همه این احوال باید دانست چگونه میشود که موضوع این سریال در بسیاری از رسانه‌ها مطرح شده و نقدهای مختلفی له یا علیه آن ارائه میشود. نکته مهم‌تر شاید این باشد که رسانه‌ها، به ویژه رسانه‌های اصولگرا در مواجه با آن، آرایش خود را تغییر داده و با انگاره‌هایی تازه با مخاطبان خود مواجه می‌شوند. در بررسی روند نقد بر این سریال پیش از هر چیز باید توجه داشت که انتقادکنندگان از آن، دغدغه‌ای جز رسانه تلویزیون و سینما دارند. مطالعه فهرست‌وار منتقدان و مدافعان سریال ـ به جز یک مورد ـ به نیکی نشان میدهد که مخالفت یا موافقت با آن، به هیچ وجه رنگ و بوی تخصصی نداشته و این گروه ـ البته اندک ـ دلمشغول موضوعاتی دیگر هستند. در یک سوی واکنش به این سریال سیدمحمود کاشانی است. او بیش از هر چیز دغدغه‌ای خانوادگی را دنبال می‌کند و از میان سکانس‌های مختلفی که جای نقد جدی داشت، تنها به صحنه ملاقات محمدرضا شاه با پدرش اعتراض می‌کند. البته او به بهانه این نقد، نقشی عجیب و خارج از تصور را برای مظفر بقایی نیز منظور می‌کند. نحوه انتقاد او از سریال و لحن تند، عتاب‌آلود و گاه خارج از دایره ادب وی، نشان میدهد کاشانی بیش از هر چیز درگیر مسئله‌ای خانوادگی است و سعی دارد تا به هر طریق ممکن تصویری مجزا از آنچه سریال به نمایش می‌گذارد را از پدرش بازنمایی کند. احساس میشود که سیدمحمود کاشانی از موضوعی در سریال بسیار عصبانی شده و قرار دارد تا با نقد این سکانس ـ نه‌چندان مهم ـ بخشی از عصبیت خود را اطفاء کند. گویی وصله‌ای ناجور بر تن خاندان کاشانی چسبانده‌اند که کاشانی را وادار به انجام رسالتی تاریخی کرده و ناگزیر است که از کیان این خانواده دفاع کند. جالب آنکه تا قبل از این ماجرا روایت سیدمحمود کاشانی از پدر و برادران بزرگ‌ترش، همگی در مخالفت با حکومت وقت تعریف می‌شد. در پاسخ به کاشانی دیگران واکنش نشان دادند. اولی، عبدالله شهبازیِ مورخ بود. آنگونه که از شهبازی سراغ داریم، او همیشه دغدغه‌مند تاریخ است و روایت سره و صریح از آن. با رویکردهای معمول شهبازی انتظار یک نقد ساختارمند سینمایی یا تلویزیونی از او وجود نداشت. این مورخ گاه پر سر و صدای تاریخ معاصر، هرگز داعیه‌دار نقد سینمایی نیز نبوده است. آنگونه که از واکنش او به نامه کاشانی بر می‌آید، شهبازی سعی دارد تا به نقل واقعیاتی تاریخی بپردازد. جالب آنکه این مورخ هم سریال و سکانس مورد بحث را بهانه‌ای قرار میدهد تا ثابت کند روایت کاشانی از نقش مظفر بقایی در جریان ملی شدن صنعت نفت، روایتی قرین صحت نیست و او دچار خطایی تاریخی شده است. البته در خوش‌بینانه‌ترین حالت. گرچه می‌توان با این بخش از نقد شهبازی به کاشانی هم‌داستان بود، اما باز هم این واکنش نقدی سینمایی یا تلویزیونی محسوب نشده و نشان میدهد سریال «معمای شاه» تنها بهانه‌ای است که این دو به طرح نظریات و دیدگاه‌های خود پیرامون رویدادهای تاریخی دهه 20 و 30 بپردازند. واکنش دیگری که نسبت به اظهارات کاشانی وجود داشت، در خبرگزاری فارس بازنشر شد. موسی فقیه حقانی در یادداشتی در این خبرگزاری، با گلایه‌های اخلاقی فراوان سعی کرده است تا از کیان فیلم‌نامه «معمای شاه» دفاع کند. گرچه او هم علیرغم این تلاش ابتدایی در همان دام قبلی گرفتار آمده و نه از موضع مشاور فیلم‌نامه‌نویس، بلکه از منظر مورخ به تحلیل ماجرا نشسته است. از قضا حقانی نیز بیش از هر چیز به موضوع انتخابات مجلس بیستم مشروطه و احتمال تقلب در آن پرداخته و به واکاوی موضوع از منظری دیگر می‌نشیند. او در بخشی از یادداشت خود آورده است: برخلاف برداشت شما عصبانیت شاه از دکتر اقبال برای لو رفتن ماجرای تقلب و مفتضح شدن انتخابات فرمایشی بود و نه از اقدام دولت به نفس تقلب در انتخابات که با هماهنگی خود وی صورت گرفته بود! حال باید به خاطر این رویکرد در بیان واقعه - که بیشتر ناشی از ضرورت‌های نمایشی و پرداختن به ده‌ها موضوع دیگر است - به دست‌اندرکاران سریال ناسزا و تهمت تحریف و... نثار کرد؟ آیا هر کس غیر از منظر شما به وقایع تاریخی پرداخت و نظر شما را قبول نداشت، رذل و تحریف‌گر است؟ از ظاهر کلام شما به روشنی معلوم نیست که شعار انتخابات آزاد محمدرضا پهلوی را باور دارید یا خیر؟ ولی ظاهرا جناب بقایی و مرحوم آیت‌الله کاشانی ـ البته به‌زعم شما ـ این شعار را باور کرده و در جهت تحقق آن تلاش کرده‌اند و با رفتار ناشایست دولت مواجه شده و اعتراض کرده‌اند! برداشت بنده این است که آیت‌الله کاشانی برای نشان دادن عدم صداقت دولت و شاه در برگزاری انتخابات آزاد، مردم را به شرکت در انتخابات تشویق کردند و فریب شاه را نخوردند. دست بالا اینکه گمان می‌کردند شاید چند نماینده مردمی از این طریق به مجلس راه پیدا کنند که نهایتا این اتفاق نیفتاد و دست شاه و دولت رو شد... اینکه دکتر بقایی بین شاه و اقبال که مجری سیاست‌های سرکوبگرانه شاه است، فرق قائل است و از نخست‌وزیر متقلب، نزد شاه شکایت می‌کند، یا می‌تواند بیانگر فقدان بینش سیاسی او باشد و یا بازیگری و کمک به پروژه شاه برای جلب نظر آمریکایی‌ها. البته ایشان با نظام مشروطه سلطنتی که یک شاه آمریکائی در آن سلطنت کند و نه حکومت! هیچ مخالفتی نداشت، به همین دلیل هیچ‌گاه با انقلاب بزرگ ملت ایران برای سرنگونی شاه همراه نبود و در مقابل حکومت دینی نیز موضعی کاملا مخالف داشت مضافا اینکه بر اثر مبارزات مورد نظر شما (اگر بپذیریم دکتر بقایی دائرمدار این اقدامات بود و نقش اسدالله علم و اعضای حزب مردم و حسین شقاقی فراماسون را نادیده بگیریم) هیچ اتفاق خاصی رخ نداد، انتخابات تابستانه باطل شد و در انتخابات زمستانه، همان افرادی که قرار بود با نظر شاه به مجلس بروند، بر کرسی‌های آن تکیه زدند.» نحوه مواجه حقانی با این ماجرا و رویکرد تازه او ـ کمرنگ کردن نقش مظفر بقایی در جریان انتخابات مجلس بیستم ـ و توجه به نقش اسدالله علم و حسین شقاقی در جریان فوق، حکایت از بازتولید انگاره‌هایی جدید در عرصه تحلیل تاریخی وی دارد. نکته مهم شاید این باشد که حقانی خبرگزاری فارس را برای بازنشر این یادداشت انتخاب کرده است. به طور معمول از این خبرگزاری محافظه‌کار انتظار نداریم تا به مسائلی اینچنین ورود کند. اهالی فارس علاقه‌ای به بازخوانی مجدد پرونده‌های تاریخی ندارند و در تلاشند تا همان قرائت رسمی از تاریخ را بازنمایی کند. حال این تغییر آرایش در ارائه نظرات تاریخی را چطور می‌توان تحلیل کرد و چگونه باید با آن مواجه شد، مسئله‌ای است که باید به بررسی آن نشست. آنچه در این مجال اندک قابل بررسی است، نظرگاه خاصی است که طی سال‌های اخیر بر بخشی از بدنه رسانه‌های اصولگرا سایه افکنده است. این رسانه ها با مفروض قرار دادن برخی اظهارات تئوریسین‌های خود، حکمی قطعی را در امور خاصی صادر می‌کنند. بدین معنا که به صرف اظهارات فلان استاد یا بهمان کارشناس، نتیجه‌ای قطعی از برخی امور به دست می‌آورند. چگونگی این اقدام را می توان در بازآفرینی مفاهیمی خلق الساعه و جدیدالورود در عرصه نظری جستجو کرد. تئوری پردازان این رسانه ها و جریان های حامی آن ها، به دلیل فقر در بهره مندی از نحله های روزآمد فکری سعی دارند تا با جابجا کردن مسلمات اندیشه ورزی، اعلام کنند تا به یافته هایی تازه رسیده اند. از این روست که در این مسیر با تمام توان سعی می‌کنند موضوع مورد اشاره را در سطح وسیع در جامعه خبری نیز بازتاب دهند. بعد از این مرحله خود به نقد مسئله می‌نشینند و پیرامون و حول و حوش آن به بحث‌هایی تازه و بدیع دست می‌زنند. حال آنکه ناظر بیرونی به خوبی مشاهده می‌کند که تمام این بحث‌ها در یک منظومه فکری قابل بررسی است. در حقیقت تعارضی جدی میان بحث‌های مزبور وجود ندارد و تنها قرائت‌ها به دلایلی خودخواسته یا ناخودآگاه، متفاوت است. نتیجه چنین مواجهه و برخوردی با موضوعات مختلف، غلبه کمی گفتمان مورد نظر این گروه بر رسانه‌های جمعی است. هرچند به دلیل ماهیت یکسان، عدم توانایی در پرداخت ظریف و هوشمند و بی‌توجهی به سطح دانایی مخاطب، موج‌های رسانه‌ای جریان فوق، به سرعت فرو می‌نشیند و تاثیرات ژرفی بر پیکره مخاطبان رسانه ندارد.
سایر اخبار این روزنامه
استاندار تهران:
برگزاری انتخابات ۹۶ سخت‌تر از انتخابات ۹4 است
کشمکش‌ها بر سر فیلترینگ بازی «کلش آو کلنز» ادامه دارد
رئیس جمهوری در نبرد «کِلَن»ها
دستیار رییس‌جمهوری خبر داد
انتخاب آبادان به عنوان یکی از شهر‌های پایلوت اجرای حقوق شهروندی
رییس دفتر رییس‌جمهوری:
عرضه ارز افزایش می‌یابد
صدور حکم اعدام برای متهم پرونده کلاهبرداری شبکه‌ای
به بهانه واکنش‌ها به سریال «معمای شاه» بررسی شد
همسو های ناسازگار
تروریست‌ها شب سال نوی میلادی را هدف قرار دادند
شروع خونین 2017
ادامه فعالیت‌های پروژه مدیریت چندمنظوره جنگل‌های هیرکانی
جوامع محلی دست به کار شدند
جنبه‌های سه نرخی شدن نرخ ارز زیر ذره بین «ابتکار»
دست دولت و پای فرار ارز
تبعات شفافیت درآمد و دارایی های مدیران دولتی بررسی شد
مردم بدانند یا ندانند؟
به بهانه نامه «فرهادی» و جنجال های اخیر
خوابیدن در مغاک غفلت
محمدصادق جنانصفت
نرخ ارز آتش زیر خاکستر است
استاندار تهران:
برگزاری انتخابات ۹۶ سخت‌تر از انتخابات ۹4 است
قانونگذاران علل سیاسی‌شدن بازار ارز را بررسی کردند
بازی سیاست در میدان فردوسی
آیا تنش در روابط آمریکا و روسیه ادامه می یابد؟
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی:
امیدواریم شیاطین داخلی نتوانند انقلاب را زخمی کنند
شامگاه امروز و از شبکه اول سیما پخش میشود
گفت‌وگوی زنده تلویزیونی رییس‌جمهوری
در جلسه شورای عالی فضای مجازی به ریاست روحانی
چارچوب کلی سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیام‌رسان
7 نفر از پرسپولیس، 4 بازیکن از ذوب
19 بازیکن به اردوی تیم ملی دعوت شدند
روایت زندگی مادر بوشهری که بدون آموزش نقاشی می کشد
«کنیز» موزه ندارد
دلار زیر 4هزار تومان آرام گرفت
زورآزمایی در بازار ارز
حضور پر رنگ فیلمسازان فیلم اولی در سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر
صدای پای نسل تازه
جلال‌خوش‌چهره
تردید در آتش بس سوریه
امیدی‌ها برنامه خود را در صورت بازتعریف «رجل سیاسی» بیان کردند
ردپای یک تفسیر در تبلیغات انتخا
«ابتکار» از مناقشه وزرا و نمایندگان مجلس بر سر قیمت‌گذاری خوراک پتروشیمی‌ها گزارش می دهد
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی:
امیدواریم شیاطین داخلی نتوانند انقلاب را زخمی کنند
