مقدمه: مفهوم «مکانیسم ماشه»

«مکانیسم ماشه» (Snapback Mechanism) به پروسه بین‌المللی اشاره دارد که در آن در صورت تخطی یکی از طرف‌های توافق هسته‌ای، همه تحریم‌های پیشین بدون مذاکره مجدد بازمی‌گردند. فعال‌شدن این مکانیسم به‌سرعت باعث تشدید تحریم‌های اقتصادی می‌شود و فشار زیادی بر بازار ارز، واردات و اقتصاد کلان وارد می‌آورد که قیمت طلا را نیز مستقیماً متأثر می‌کند.

در اقتصاد ایران، فعال شدن مکانیزم ماشه به معنای کاهش شدید منابع ارزی، محدودیت در واردات طلا و نوسانات روانی گسترده است که طلا را به کالایی پرتقاضا تبدیل می‌کند.

مکانیسم اثرگذاری بر بازار طلا

• فشار روی ارزش ریال

راجع‌به اینکه با بازگشت تحریم‌ها، نرخ دلار به‌سرعت افزایش می‌یابد و ریال تضعیف می‌شود، قیمت طلا در بازار داخلی نیز بالا می‌رود، چرا که طلا با دلار جهانی قیمت‌گذاری می‌شود.

• تقاضای دارایی امن

در شرایط بحران، مردم و فعالان اقتصادی به سمت دارایی‌هایی مثل طلا می‌روند. فعال شدن ماشه اضطراب بازار را تشدید می‌کند و تقاضا را افزایش داده، قیمت را تقویت می‌نماید.

• کاهش عرضه و محدودیت واردات

بازگشت تحریم‌ها عملاً جریان واردات شمش و مصنوعات طلا را مختل می‌کند. این موضوع در کنار تقاضای بالا، به کمبود عرضه داخلی و افزایش قیمت منجر می‌شود 

• اثر روان‌شناسی و نوسانات کوتاه‌مدت

تحلیلگران بازار می‌گویند انتشار اخبار درباره ماشه باعث رفتار هیجانی سرمایه‌گذاران خرد و نوسانات شدید قیمتی در کوتاه‌مدت می‌شود.

سناریوهای متفاوت اثرگذاری بر طلا

در تحلیل‌هایی مثل سایت پینگی (پیش‌بینی در ۳۰ تیر ۱۴۰۴)، سه سناریو برای قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار در صورت فعال‌سازی کامل مکانیسم ماشه مطرح شده:

در این سناریوها، واضح است که قیمت طلا با دلار رابطه مستقیم و معمولا ضریب بیشتر از یک دارد.

۴. وضعیت فعلی قیمت‌ها (اوایل مرداد ۱۴۰۴)

• طلای ۱۸ عیار

·            سایت تابناک گزارش کرده است در تاریخ ۱ مرداد ۱۴۰۴ قیمت هر گرم ۱۸ عیار برابر با ۷,۱۸۲,۰۰۰ تومان بوده که نسبت به دیروز حدود ۱۰۴,۰۰۰ تومان افزایش» (معادل ۱.۵٪ رشد) را نشان می‌دهد.

·            دیگر منابع مانند «همشهری» و «اقتصاد آنلاین» حدود ۷,۱۰۷,۰۰۰ تا ۷,۱۳۴,۰۰۰ تومان اعلام کرده‌اند .

• طلای ۲۴ عیار

·            طبق TGJU در ۲ مرداد ۱۴۰۴ قیمت هر گرم طلای ۲۴ عیار حدود ۹۵,۱۲۸,۰۰۰ ریال (۹,۵۱۲,۸۰۰ تومان) بوده که نسبت به هفته گذشته ۲.۳۳٪ رشد (تقریباً +۲,۱۵۸,۰۰۰ ریال) داشته است.

·            همچنین گزارش شده در دوره دو هفته‌ای اخیر از حدود ۱۰,۱۴۱,۰۰۰ تومان در ۱۰ تیر به ۹,۴۷۵,۹۰۰ تومان در پایان تیر کاهش حدود ۶.۷٪ داشته باشد.

• طلای ۲۱ عیار

هرچند منابع رسمی کمتر به قیمت طلای ۲۱ عیار پرداخته‌اند، با تقریب می‌توان آن را بین ۱۸ و ۲۴ عیار محاسبه کرد؛ معمولاً حدود ۸۷% خلوص در نظر گرفته می‌شود ولی بازار کمتر گزارش دقیق می‌دهد و بیشتر تمرکز بر ۱۸ و ۲۴ است. با توجه به تفاوت درصد خلوص، معادل ریالی آن در حدود ۸,۵–۸,۷ میلیون تومان برآورد می‌شود.

تحلیل نوسانات اخیر

• افت میان‌مدت در تابستان ۱۴۰۴

در فاصله ۱۰ تیر تا ۲۵ تیر، هر گرم طلای ۱۸ عیار از حدود ۷,۶۰۵,۰۰۰ به ۷,۰۹۰,۰۰۰ تومان افت کرده که به معنی کاهش ۵۱۰ هزار تومان (حدود ۶.۷٪) است؛ طلای ۲۴ عیار نیز همین درصد افت را تجربه کرده است.

• رشد یک‌ماهه

با این حال، در طول یک ماه اخیر (تیر-مرداد) هر گرم طلای ۱۸ عیار بیش از ۵.۳۸٪ و طلای ۲۴ عیار نیز همین مقدار افزایش داشته‌اند؛ این یعنی روند کلی قیمتی در جهت صعودی بوده است.

۶. ترکیب تحلیل فاندامنتال و قیمت فعلی

• اگر ماشه فعال شود

·            در حالت بدبینانه، دلار به بالای ۱۰۰ هزار تومان می‌رود: قیمت طلای ۱۸ عیار تا ۹–۱۶ میلیون تومان بالا می‌رود، احتمالاً طلای ۲۴ عیار نیز فراتر از ۱۲–۲۰ میلیون تومان می‌رود.

·            سناریو میانه: ۶–۸ میلیون تومان برای ۱۸ عیار، حدوداً ۹–۱۱ میلیون تومان برای ۲۴ عیار.

·            خوش‌بینانه: ۴–۶ میلیون تومان برای ۱۸ عیار، ۶–۹ میلیون تومان برای ۲۴ عیار.

• مطابق قیمت فعلی (۷–۹ میلیون تومان)

یعنی بازار هم‌اکنون احتمالی از تأثیر ابتدای فشارهای احتمالی ماشه را به‌خود دیده، ولی هنوز در سناریوی میانه قرار دارد.

۷. بررسی جداگانه برای هر عیار

طلای ۱۸ عیار

·            توافق نقطه بهینه بین خلوص و سختی برای جواهرات.

·            نرخ فعلی در حدود ۷.۱–۷.۱۸ میلیون تومان.

·            در صورت تشدید بحران، بازه تا ۱۶ میلیون تومان پیش‌بینی شده است.

طلای ۲۴ عیار

·            خالص‌ترین نوع، بیشتر برای سرمایه‌گذاری.

·            نرخ فعلی حدود ۹.۴–۹.۵ میلیون تومان.

·            در سناریوی بدبینانه می‌تواند به بالای ۲۰ میلیون تومان برسد.

طلای ۲۱ عیار

·            بازار رسمی نرخ نمی‌دهد – محاسبه تقریبی:

·             اگر ۱۸ عیار ~۷.۱ میلیون و ۲۴ عیار ~۹.۵ میلیون؛

·             بنابراین ۲۱ عیار (۸۷۵ از طلا): حدود ۸.۰–۸.۵ میلیون تومان باشد.

نکات تکمیلی

• تفاوت ساختاری عرضه و تقاضا

اولا عرضه ۲۴ عیار محدودتر و بیشتر به منظور سرمایه‌گذاری است؛ دوم، تقاضای هیجانی در زمان بحران عموماً برای ۲۴ عیار بیشتر است؛ بنابراین نوسانات ممکن است برای این عیار شدیدتر باشد.

• نقش بازارساز

تحلیل‌ها اشاره دارند که دخالت بانک مرکزی و بازارساز می‌تواند تا حدی اثر افزایش قیمت را کاهش دهد، اگرچه اثرات سیاست‌های کنترلی مثل افزایش مالیات معامله یا عرضه محدود، خود پیچیدگی دارند.

• تأثیر ژئوپلیتیک

تنش‌های سیاسی، مثلاً حملات منطقه‌ای یا مذاکرات هسته‌ای، مستقیماً باعث نوسانات قیمتی می‌شود.

۹. جمع‌بندی نهایی

۱. فعال شدن مکانیسم ماشه فشار زیادی روی دلار، عرضه و تقاضای داخل خواهد آورد و قیمت طلا را به‌شدت افزایش می‌دهد.
۲. طلای ۱۸ و ۲۴ عیار هر دو در کوتاه‌مدت نوسان بالا دارند، ولی ۲۴ عیار افزایش قوی‌تری در بدبینانه‌ترین سناریو دارد.
3. قیمت فعلی (اواخر تیر و اوایل مرداد ۱۴۰۴) نشان‌دهنده ورود بازار به دوره بلاتکلیفی یا شروع بحران اقتصادی است:

·            ۱۸ عیار ~۷.۱–۷.۱۸ میلیون تومان

·            ۲۴ عیار ~۹.۴–۹.۵ میلیون تومان.

·            ۲۱ عیار حدوداً ~۸–۸.۵ میلیون تومان با تخمین محتاطانه.

4.         سناریوهای بررسی‌شده: در بدبینانه‌ترین حالت، طلاهای ۱۸ و ۲۴ عیار به ترتیب تا حدود ۱۶ و ۲۰+ میلیون تومان افزایش پیدا می‌کنند؛ سناریوهای میانه حدود ۶–۸ و ۹–۱۱ میلیون تومان هستند؛ خوش‌بینانه بین ۴–۶ و ۶–۹ میلیون تومان.

5.         استراتژی پیشنهادی برای سرمایه‌گذاران: اگر تمایلات به خرید دارید، زمان فعلی—بسته به ریسک‌پذیری—ممکن است پیش از افزایش ناگهانی قیمت‌ها مناسب باشد. همچنین ۲۴ عیار برای حفظ ارزش بلندمدت بهتر است اما نوسان بیشتری دارد.

جمع‌بندی و توصیه

فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» به عنوان یک تهدید ژئوپلیتیکی، ابزار فشار اقتصادی روی ایران است که با تضعیف ریال، محدودیت واردات، افزایش تقاضا و نوسانات روانی باعث رشد قیمت طلا به‌ویژه در مقیاس داخلی می‌شود. بررسی قیمت‌ها در اوایل مرداد ۱۴۰۴ نشان می‌دهد بازار در نقطه‌ای شبیه به سناریوی میانه قرار دارد، ولی اگر تنش‌های بین‌المللی تشدید شوند، رشد چشمگیر قیمت قطعی خواهد بود.

در نهایت، توصیه می‌شود فعالان بازار طلا—چه برای سرمایه‌گذاری و چه جواهرآلات—نسبت به سناریوهای ممکن هوشیار باشند و رفتار مبتنی بر تحلیل‌های فاندامنتال را ترجیح دهند.