روزنامه شهروند
1398/04/12
ژنهای خوب ابدیاند!
گلشن بابادی| جمعآوری بذر گیاهان از دل صخرههای صعبالعبور و درههای عمیق سراسر ایران و نگهداریکردن از بذرهای جمعآوریشده در محفظههای مخصوص که بذر را به حالت فریز و خشکشده در سردخانه برای دهها یا حتی صدها سال زنده نگه میدارد، آدم را به یاد فیلمهای تخیلی هالیوودی میاندازد اما همه این مراحل به همین منوال در بانک ژن منابع طبیعی کشور در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع با هدف حفظ گیاهان بومی، انحصاری و در خطر ایران انجام میشود؛ گیاهانی که در خطر انقراض قرار دارند و رویشگاههایی که بیش از سایر نقاط کشور در خطرند از طریق جمعآوری بذر و نگهداری در بانک ژن منابع طبیعی حفظ میشوند. گیاهان بیشماری با موارد مصرف بسیار زیادی وجود دارد و بیشک در آینده نیز تعداد این گیاهان بیشتر خواهد شد؛ به همین دلیل در زمان منقرضشدن گیاه در طبیعت با استفاده از بذر موجود در بانک ژن، دانشمندان این موسسه میتوانند دوباره بذرهای موجود را احیا کنند و گیاه را از خطر منقرضشدن نجات دهند.بانک ژن منابع طبیعی کشور در سال 1373 تأسیس شده و امکان ذخیره ژن هزاران گونه را فراهم کرده است. سردخانههای این بانک بیشترین تنوع ژنتیکی گیاهان زنده را در واحد متر مربع در ایران و خاورمیانه دارند. در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور تلاش میشود با حفظ جان بذر گیاهانی که در اثر تغییرات اقلیمی، تغییر کاربری زمین، چرای بیرویه دام، دخالتهای انسانی و غیره از بین رفتهاند، به حفظ ذخایر ژنتیکی کشور و احیا این بذرها در آینده کمک شود.
پروین صالحی، رئیس بانک ژن منابع طبیعی کشور در گفتوگو با «شهروند» درباره بانک ژن منابع طبیعی کشور که از سال 73 شروع به کار کرده است، میگوید که بانک ژن منابع طبیعی در 25 سال گذشته طرحهای متعددی در زمینه جمعآوری اطلاعات بذر گونههای گیاهی اجرا کرده است: «در این طرحها هزاران نفر برای جمعآوری بذور گیاهان مختلف به سرتاسر کشور رفتهاند. جمعآوری بذر گیاهان از مناطق مختلف کشور از صخرههای صعبالعبور گرفته تا نقاط صفر مرزی انجام میشود. جمعآوری بذر گیاهان طبیعی مانند برداشت بذر گیاهان زراعی نیست؛ چرا که در مورد بذر گیاهان طبیعی لازم است که تمامی مشخصات علمی گیاه، زمان گلدهی، زمان بذردهی، محل دقیق رویشگاه و اطلاعات بسیار دیگری در مورد گیاه مورد نظر در دست باشد تا بتوان در موعد مناسب به جمعآوری بذر آن پرداخت زیرا ممکن است پس از پشت سر گذاشتن تمامی این مراحل محقق متوجه شود که بذر گیاه مثلا به علت چرای دام یا چیدهشدن توسط انسان از بین رفته است به همین علت جمعآوری بذر گیاهان بسیار سخت است. با تمامی سختیهای موجود طی این سالها هزاران بذر از گونههای مختلف از سرتاسر ایران جمعآوری شده و در بانک ژن منابع طبیعی کشور نگهداری میشود.»
او درباره روند طاقتفرسای جمعآوری بذر میگوید: «یکی از ویژگیهایی که باعث شده جمعآوری بذر گیاهان طبیعی پروسه سخت و طولانی داشته باشد، میزان بذری است که جمعآوری میشود. برای جمعآوری بذر به منظور نگهداری در بانک ژن لازم است مقدار قابل توجهی بذر جمعآوری شود؛ به طور مثال باید هزاران بذر از گونه مورد نظر جمعآوری شود البته باید این نکته را در نظر بگیریم که بذرهای گیاهان در معرض خطر نمیتواند در حد استاندارد ما یافت شود در چنین مواقعی لازم است که جمعآوری بذر در سالهای مختلف انجام شود. پس از مرحله جمعآوری بذور مختلف و رسیدن این بذرها به بانک ژن منابع طبیعی ایران این بذور شناسنامهدار میشوند و در سردخانههای مخصوص در شرایط خشک و فریز نگهداری میشوند. با نگهداری بذر در بانک ژن عمر بذر افزایش مییابد اما با گذر زمان این بذور پیر میشوند و میزان قوه نامیه آنها کاهش مییابد. برای آنکه بتوان قوه نامیه بذرهای جمعآوریشده را حفظ کرد، لازم است این بذور تحت عملیات احیا قرار گیرند. احیای بذرهای موجود در بانک ژن بسیار سخت و پرهزینه است.»
رئیس بانک ژن منابع طبیعی کشور تنوع بذر موجود در این بانک را در خاورمیانه بینظیر میداند: «در بانک ژن منابع طبیعی کشور بذر گیاهان از 47هزار رویشگاه در مناطق مختلف کشور جمعآوری شده است. این بذرها متعلق به چهارهزار گونه است که نه تنها در کشور که در خاورمیانه هم بینظیر است.»
صالحی هدف راهاندازی کمپین سرپرستی بذر را افزایش آگاهی مردم از خطر انقراض گونههای گیاهی اعلام میکند: «مهمترین دلیل برای اینکه کمپین سرپرستی بذر در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع راهاندازی شده، اطلاعرسانی به مردم درباره وجود محلی به نام بانک ژن برای نگهداری از هزاران بذر در کشور است. یکی از اهدافی که ما را به سمت ایده سرپرستی بذر سوق داد، آگاهیدادن به مردم و آشنایی آنها با چنین کار عظیمی بود. بسیاری از بذرهایی که در سالهای گذشته جمعآوری کردهایم به دلایل مختلفی چون خشکی، چرای بیش از حد، برداشت و تغییر کاربری اراضی اکنون از بین رفتهاند و لازم است مردم با خطر انقراض این گونهها آشنا شوند. ما در بانک ژن گنجینهای را در دست داریم که ممکن است این گنجینه دیگر در طبیعت وجود نداشته باشد. بذر بسیاری از گونهها هنوز موجود است در حالی که بسیاری از این گونهها در معرض خطر انقراض هستند یا امروز دیگر وجود ندارند، پس لازم است مردم به حمایت از گونههای گیاهی موجود در کشور ترغیب شوند. این فرهنگسازی باید انجام شود تا مردم بدانند حفظ ذخایر ژنتیکی کشور بسیار مهم است و علاوه بر این احیای بذرها نیاز به بودجه بسیار زیادی دارد. سرپرستی بذر مردم را برای حفظ و احیای بذور مطالبهگر میکند. مردم میتوانند از مسئولان مطالبهگری کنند و بخواهند که توجه آنها به حفظ و احیای بذرهای موجود در کشور افزایش یابد.»
به گفته او: «سرپرستی از بذر حرکتی برای شناساندن اهمیت ذخایر ژنتیکی گیاهی کشور به مردم و فرهنگسازی در جامعه است. هنگامی که مردم از ارزش گونههای گیاهی مطلع باشند با سرپرستی بذر گونههای مختلف، خود را در حفظ گونهها مسئول میدانند. هدف ما این است که با واگذاری سرپرستی بذر به مردم این نکته را به آنها یادآور شویم که بسیاری از گونههای گیاهی منقرض شدهاند و لازم است برای حمایت بیشتر از این گونهها همگی با هم تلاش کنیم. وظیفه ما و رسانهها این است که به مردم یاد دهیم از گونهها و ذخایر کشورمان حمایت کنند. باید این فرهنگسازی در جامعه انجام شود تا مردم یاد بگیرند حتی زمانی که در طبیعت راه میروند نباید به گیاهان آسیب وارد و گلها را لگدمال کنند.» صالحی ادامه میدهد: «بسیاری از گونههای گیاهی کشور به علت برداشت مردم از بین رفته است. باید به مردم آموزش بدهیم که به منظور مصرف دارویی و غیره گیاهان طبیعی را نچینند. مردم با چیدن گیاه در شرایطی که هنوز بذر نداده، باعث آسیبرساندن به آنها میشوند. افراد سودجو به دل طبیعت میروند و با چیدن گونههای در معرض خطر و کمیاب برای فروش باعث نابودی گونههای کمیاب میشوند. استراتژی کلان گیاهان دارویی کشور باید کشت مزرعهای باشد و باید برداشت مستقیم از طبیعت در سطح تجاری با مجوز و در شرایط خاص انجام شود، در غیراین صورت ممنوع است.»
حمایت از بانکهای ژن همه جای دنیا توسط مردم، انجمنها و بنیادهای مختلف صورت میگیرد. بسیاری از باغهای گیاهشناسی مطرح در دنیا با واگذاری سرپرستی ژن به مردم و نهادها توانستهاند علاوه بر فرهنگسازی در جهت حمایت از این بذور ذخایر ژنتیکی خود را قویتر کنند. Adopt a seed در باغ گیاهشناسی لندن (کیو) در سرپرستی بذر پیشرو است.
رئیس بانک ژن منابع طبیعی کشور با اشاره به روند سرپرستی بذر میگوید: «در فرآیند سرپرستی بذر، بذر یا گیاه به شخص داده نمیشود؛ چرا که این بذور به شرایط خاصی برای احیا نیازمندند و مردم نمیتوانند این شرایط را برای بذر در خانه فراهم کنند یا به طور مثال بذر را با کاشتن در خاک باغچه یا گلدان احیا کنند؛ در نتیجه بذر باید در این بانک حفظ شود و مردم نقش حمایتی از این بذور دارند. اگر این فرهنگسازی در جامعه ایجاد شود، نقش بسیار موثری در حمایت از گونههای گیاهی خواهد داشت. شخص میتواند سرپرستی بذر را برای یک سال به عهده بگیرد و سپس آن را تمدید کند.»
بانک ژن ذخیره میتواند به منظور حفظ بذور جمعآوریشده در صورت بروز حوادث غیرمترقبه مورد استفاده قرار گیرد؛ به این ترتیب که اگر حادثه غیرمترقبهای منجر به از بین رفتن بذرهای موجود در بانک ژن شود، ما نمونه بذور مورد نظر را در بانک ژن ذخیره داشته باشیم: «در حال حاضر جمعآوری، حفاظت، احیا و ارزیابی بذر همه و همه در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در حال اجرا است. احیای بذور به صورت دورهای و به نوبت انجام میشود. همواره با انجام عملیاتهای جدید بذرهای بیشتری به بانک ژن آورده میشود. در حال حاضر بخش گیاهشناسی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع 30 طرح در نقاط مختلف کشور دارد که بذرهای جمعآوری شده را از نقاط مختلف به بانک ژن اضافه خواهد کرد.»
سایر اخبار این روزنامه
هیولای خفته در کمین مسافران تابستانی
شنود فقط در شرایط خاص
ماجرای چادرنشینی کرمانشاهیها چه بود؟
بریم بیایم!
فعالیت 45 پایگاه و پست امدادی ساحلی
خودروهای موعود معجزه میکنند؟
97؛ طلاقیترین سال تاریخ ثبت احوال
تولد ارتش جدید عراق در 31 جولای
فوتبال چگونه قانون بازنشستگی را دور زد ؟
ژنهای خوب ابدیاند!
چه مجازاتی در انتظار تولیدکنندههای بیت کوین است ؟
مسکن ارزان میشود به این سه دلیل
آن همه بودجه فرهنگی چه حاصلی دارد؟
روزی که Ctrl+V فاجعه آفرید
تكليف مالايطاق