روزنامه فرهیختگان
1398/04/16
سهم 3.7 درصدی فارغالتحصیلان دکتری از بدنه دولت
پژوهشگران و محققان نیروهای محرکه و اصلی برای انجام کارهای پژوهشی و پیشبرد اهداف علمی و استفاده از دستاوردهای آن در تمامی حوزهها محسوب میشوند، قشری که از دل جامعه دانشگاهی بیرون میآید و کشورهای خواهان رسیدن به علم روز دنیا سرمایهگذاری زیادی روی آنها انجام میدهند. افرادی که با گذراندن دوران تحصیلی در مقطع دکتری و بالاتر از آن، در زمره پژوهشگران تعریف میشوند و نهتنها باعث رشد علوم میشوند بلکه اصلیترین نیروها برای پیدا کردن راهکار رفع مشکلات زندگی امروز هستند، افرادی که بعد از فارغالتحصیلی از دانشگاهها یا به مراکز پژوهشی و تحقیقاتی میروند یا سر از ارگانهای دولتی و تصمیمگیر درمیآورند تا بتوانند ریلگذاری جامعه خود را برای رسیدن به اهداف تعیین کنند، در این میان، اما نهتنها سهم دانشگاههای ایران از تحصیل این افراد بلکه سهم وزارتخانههای کشور نیز از بهکارگیری فارغالتحصیلان دکتری مطلوب نیست و نکته قابلتامل اینجاست که مسئولان وزارت علوم سال گذشته به بهانه نبود شغل برای فارغالتحصیلان مقطع دکتری، جلوی گسترش این مقطع را گرفتند! درحالی که حتی اگر نگاه صرفا استخدامی به این افراد داشته باشیم نیز براساس اطلاعات موجود در سالنامه آماری کشور مربوط به سال 1396 که از سوی مرکز آمار منتشر شده، ظرفیتهای زیادی بدون درنظر گرفتن پژوهشگاهها و مراکز تحقیقاتی برای بهکارگیری این نیروها وجود دارد.براساس اطلاعات موجود در این سالنامه در سال 96، تنها 81 هزار و 110 نفر از فارغالتحصیلانی که مدرک تحصیلی دکتری دارند، توانستهاند در بدنه دولت جذب شوند، اما درمقابل تعداد کل نیروهای جذبشده در همان سال از سوی دولت دو میلیون و 177 هزار و 694 نفر بوده است؛ یعنی تنها 3.7 درصد از این جمعیت دارای مدرک دکتری بودهاند. از سوی دیگر بیشترین نیرو یعنی 50 درصد کل افراد استخدامشده از سوی دولت در آن سال از میان فارغالتحصیلان مقطع لیسانس بودهاند که یک میلیون و 90 هزار و 859 نفر را شامل میشد. نکته قابلتامل اینجاست که افراد دارای مدرک تحصیلی دیپلم با 362 هزار و 543 در رده بعدی قرار داشته و بعد از آن فوقدیپلمیها با جمعیت 282 هزار و864 نفر، فوقلیسانس با 251 هزار و 462 نفر و کمتر از دیپلم نیز با 108 هزار و 856 نفر در ردههای بعدی قرار گرفتهاند. نکته قابلتوجه در آمار منتشرشده از سوی مرکز آمار این است که وزارت ارتباطات با بهکارگیری 65 نفر از فارغالتحصیلانی که مدرک تحصیلی دکتری دارند، در دو سال گذشته کمترین بهره را از این نیروها برده و درمقابل وزارت بهداشت نیز سهم 43 هزار و 971 نفری را دارد، اما جالب است بدانید سهم ریاستجمهوری بهعنوان نقطه تصمیمگیر کل بدنه دولت تنها جذب 457 نفر بوده و وزارت علوم نیز تنها 21 هزار و 602 نفر را جذب کرده است، با توجه به این آمار شاید دیگر مطرح کردن موضوع عدموجود شغل برای فارغالتحصیلان دکتری از سوی مسئولان آموزش عالی چندان درست نباشد؛ چراکه قطعا ظرفیت بدنه دولت برای جذب این افراد بیش از گذشته است، اما گویی عزمی از سوی مسئولان برای این مساله وجود ندارد. علاوهبر آن نباید فراموش کرد در شرایط فعلی کشور قطعا استفاده از ظرفیت این افراد که بنابر جایگاه تحصیلیشان میتوانند برای رفع مشکلات بهویژه مسائل اقتصادی راهکارهای علمی و عملی پیدا کنند، میتواند بهعنوان یکی از گزینههای اصلی تلقی شود که البته بنابر آمار استخدامی دولت در سال 96، اینطور به نظر میرسد که نهتنها اهتمامی به این موضوع وجود ندارد بلکه با محدودسازی پذیرش دانشجو در مقطع دکتری قرار است مسیر دیگری درمقابل دانشگاهها و دانشجویان خواهان تحصیل در مقطع دکتری قرار بگیرد.
طبق همین سالنامه وزارت تعاون، کشاورزی، صنعت و نفت که جزء بازوهای اصلی دولت در حوزه اقتصادی، چه در عرصه داخلی و چه خارجی محسوب میشوند، در مجموع تنها چهار هزار و 690 نفر از فارغالتحصیلان دکتری را استخدام کردهاند که از این میان سهم وزارت صنعت با 285 نفر کمترین و وزارت جهاد کشاورزی با دو هزار و 348 نفر بیشترین بوده و بعد از آن وزارت نفت با هزار و 400 نفر در رده بعدی قرار گرفته است. علاوهبر آن سهم وزارت راه و شهرسازی که یکی از مهمترین وزارتخانهها در حوزه عمرانی کشور محسوب میشود، تنها 175 نفر بوده است، سهمی ناچیز که قطعا نمیتواند در ریلگذاری آبادانی کشور نقش تاثیرگذاری داشته باشد. در این گزارش روند جذب نیرو از سوی 9 وزارتخانه را مورد بررسی قرار دادهایم که بهطور کلی فارغالتحصیلی دکتری کمترین سهم و لیسانس بیشترین سهم را داشتهاند. سهم یک درصدی ریاستجمهوری از فارغالتحصیلان دکتری ریاستجمهوری یکی از اصلیترین نهادهای تصمیمگیر و عملکننده در کشور محسوب میشود که نقش بسیار اثرگذار در رفع مشکلات حوزههای مختلف دارد. نهادی که سال 96 از میان 26 هزار و 718 نیروی جذبکرده، تنها 457 سهم را به فارغالتحصیلان دکتری اختصاص داده است، یعنی یک درصد از کل نیروی استخدامشده از سوی این نهاد به این قشر رسیده و از طرف دیگر 10 هزار و 665 نفر از میان فارغالتحصیلان لیسانس بودهاند. اما نکته جالب اینجاست که هزار و 365 نفر از این افراد دارای مدرک زیردیپلم بودهاند و پنج هزار و 51 نفر با مدرک دیپلم به پاستور رسیدهاند! 0.19 درصد از صندلیهای وزارت آموزشوپرورش به فارغالتحصیلان دکتری رسید این وزارتخانه که متولی اصلی آموزش در کشور محسوب میشود و میتواند نقش اساسی در تغییر وضعیت آموزش نیروی انسانی داشته باشد، در دو سال گذشته هزار و 890 نفر را با مدرک دکتری جذب کرده است، شاید این آمار نسبتا بزرگی محسوب شود، اما وقتی نگاهی به جذب 990 هزار و 110 نفری وزارت آموزشوپرورش میاندازیم، متوجه میشویم این وزارتخانه تنها 0.19 درصد از سهمیه استخدامی خود را به جذب این افراد اختصاص داده است و درمقابل لیسانسهها با 561 هزار و 163 نفر بیشترین پستها را در این وزارتخانه در اختیار گرفتهاند. فارغالتحصیلان دکتری جایی در وزارت اقتصاد و دارایی ندارند قطعا این وزارتخانه یکی از مهمترین وزارتخانهها برای عبور از شرایط فعلی کشور محسوب میشود، وزارتخانهای که گویی عزمی برای پیدا کردن راهکارهای علمی حل مشکلات ندارد؛ چراکه در سال 96 از میان 115 هزار و 980 نفری که بهکار گرفته، تنها 368 پست را به فارغالتحصیلان دکتری داده است؛ یعنی 0.31 درصد. درمقابل بیشترین افرادی که توانستهاند برای خود در این وزارتخانه، کار پیدا کنند از جامعه لیسانسهها بودند که 55 هزار و 314 نفر را شامل میشود. در کنار آنها، 23 هزار و 48 نفر نیز با مدرک دیپلم از سوی وزارت اقتصاد جذب شدهاند که از نظر تعداد در رده دوم استخدامی از سوی این وزارتخانه قرار میگیرند.
سهم 11 درصدی وزارت بهداشت از جذب نیروی دکتری وزارت بهداشت که ارتباط مستقیم با سلامت مردم داشته و در میان وزارتخانههای دولت بالاترین سهم را برای جذب فارغالتحصیلان دکتری اختصاص داده است، تنها 11 درصد از سهمیه جذب نیرویش را به این گروه اختصاص داده است، یعنی از میان 369 هزار و 712 نفری که در سال 96 وارد بدنه این وزارتخانه شدهاند، تنها 43 هزار و 971 نفرشان دارای مدرک دکتری بودهاند و نکته قابلتامل اینجاست که 65 هزار و 869 نفر توانستهاند با مدرک دیپلم خودشان را به ساختمان وزارت بهداشت در شهرک غرب برسانند! بعد از این گروه نیز فوقدیپلمیها 43 هزار و 87 شغل این وزارتخانه را از آن خود کردهاند. یک درصد از وزارت تعاونیهای سال 96 دارای مدرک دکتری این وزارتخانه درحالی اصلیترین مجری ایجاد شغل و رفع بحران بیکاری محسوب میشود که در سال 96 جزء وزارتخانههایی بود که کمترین نیرو را جذب و بهتبع کمترین سهمیه را نیز برای دکتری اختصاص داده است. بهعبارت دیگر وزارت تعاون تنها 40 هزار و 983 نفر را در دو سال گذشته بهکار گرفته که از بین آنها نیز تنها 657 نفر دارای مدرک دکتری بودهاند و این یعنی سهم 1.6 درصدی؛ درحالی که 21 هزار و 346 نفر از کل جمعیت جذبشده از سوی این وزارتخانه دارای مدرک لیسانس بودهاند و درمقابل هفت هزار و 192 نفر توانستهاند با مدرک دیپلم وارد این وزارتخانه شوند. اختصاص سهم کمتر از یک درصد به جذب فارغالتحصیلان دکتری از سوی وزارت راه حل مشکل گرانی مسکن، آبادسازی راهها و جادهها و ساخت شهرهای جدید از مهمترین وظایف این وزارتخانه محسوب میشود؛ وزارتخانهای که همانند وزارت تعاون سهم ناچیزی از جذب نیروها را در اختیار داشته و در سال 96 تنها 40 هزار و 812 نفر را بهکار گرفته است و از میان آنها هم فقط 175 نفر با مدرک دکتری به ساختمان این وزارتخانه رسیده و توانستهاند 0.42 درصد از سهمیه استخدامی این وزارتخانه را در اختیار بگیرند. درمقابل اما لیسانسهها با 18 هزار و 585 نفر و دپیلمهها با هشت هزار و 198 نفر بیشترین افرادی هستند که توانستهاند از سوی این وزارتخانه مشغول کار شوند. بیتوجهی وزارت صنعت به فارغالتحصیلان دکتری وزارت صنعت نیز یکی از اصلیترین بازوهای دولت در حوزه اقتصادی چه در عرصه داخلی و چه خارجی محسوب میشود؛ وزارتی که شاید گرانیهای خودرو آن را بیش از پیش بر سر زبانها انداخت، اما سهم این وزارتخانه نیز از فارغالتحصیلان دکتری در سال 96، تنها 0.78 درصد بوده است. بهعبارت دیگر از میان 36 هزار و 439 نفری که از سوی این وزارتخانه مشغول کار شدهاند، تنها 285 نفر دارای مدرک دکتری بودهاند اما درمقابل این وزارتخانه 12 هزار و 148 نفر را با مدرک دیپلم جذب کرده است. البته لیسانسهها نیز با در اختیار گرفتن 10 هزار و 616 فرصت شغلی این وزارتخانه در رده دوم قرار گرفتهاند. وزارت علوم؛ بالاترین سهم بهکارگیری فارغالتحصیلان دکتری در بدنه دولت وزارت علوم که اصلیترین متولی آموزش عالی در کشور محسوب شده و چند سالی است که سیاست عدمگسترش مقطع دکتری را در دانشگاههای کشور دنبال میکند نیز علیرغم دارا بودن بیشترین ظرفیت استخدامی در سال 96، نتوانسته آنطور که باید از ظرفیت این قشر استفاده کند؛ چراکه از بین 81 هزار و 406 نفری که در این سال بهکار گرفته، تنها 21 هزار و 602 نفرشان دارای مدرک دکتری بودهاند. هرچند سهم این وزارتخانه از جذب این گروه 26 درصد بوده و بالاترین سهم را میان وزارتخانهها داشته، اما درمقابل 10 هزار و 784 نفر نیز با مدرک دیپلم به این ساختمان رسیدهاند. بیاعتنایی وزارت نفت به پیدا کردن راهکار علمی برای حل مشکلات! تاثیر تصمیمات وزارت نفت بر حل مشکلات اقتصادی موضوعی نیست که نیاز به توضیح داشته باشد، وزارتخانهای که بهنوعی منبع درآمدی کشور محسوب میشود و قطعا اخذ تصمیمات درست از سوی متولیان آن میتواند نقش اثرگذاری در تغییر شرایط کشور داشته باشد، اما گویی مسئولان این وزارتخانه قصد ندارند از ظرفیت فارغالتحصیلان دکتری برای رفع مشکلاتشان استفاده کنند؛ چراکه از میان 75 هزار و 167 نیروی جذبشده در سال 96 از سوی این وزارتخانه تنها هزار و 400 نفرشان دارای مدرک دکتری بودهاند و درمقابل لیسانسهها با در اختیار گرفتن 31 هزار پست شغلی این وزارتخانه در جایگاه اول قرار گرفتهاند.