روزنامه ابتکار
1398/04/19
معرفی فهرست کتابهای منتخب ادبیات کودک و نوجوان چه تاثیری بر هدایت خانوادهها داشته است؟
راهنمایی برای لذت بردن از کتابفاطمه امینالرعایا
برای بیشتر بچههای دهه 60، کتاب یادآور داستانهایی مثل «قصههای خوب برای بچههای خوب»، «شازده کوچولو»، آثار ژولورن و چند کتاب دیگر است. اما پس از گذشت چند دهه اوضاع کتاب کودک و نوجوان تغییر کرده است. امروز کافی است چرخی در میان کتابفروشیها بزنید تا با انبوهی از کتابهای ترجمه و تالیفی برای گروه سنی کودکان و نوجوانان روبهرو شوید. اما حجم آثار در دسترس گاهی باعث ایجاد سردرگمی در والدین برای تهیه کتاب مناسب میشود. چند سالی است که «لاکپشت پرنده» به همین منظور فهرستی از آثار منتخب در این گروه را معرفی میکند اما آیا این فهرست توانسته در میان خانوادهها موثر واقع شود؟
«لاکپشت پرنده» فهرستی است از کتابهای ادبیات کودک و نوجوان که با همکاری مشترک موسسه شهر کتاب و فصلنامه تخصصی پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان تهیه میشود و هر سال در پایان هر فصل گروهی از منتقدان و کارشناسان کودک و نوجوان با بررسی کتابها، فهرستی از آثار منتخب این گروه سنی منتشر میکنند و خانوادهها، معلمها و علاقهمندان به ادبیات کودک و نوجوان میتوانند با مراجعه به آن مناسبترین کتابها را در اختیار فرزندان یا دانشآموزانشان قرار دهند.
از انتشار اولین دوره فهرست لاکپشت پرنده حدود 7 سال میگذرد. اسفند ماه سال 1391 بود که اولین دوره اهدای نشان «لاکپشت پرنده» برگزار شد. روز جمعه 21 تیرماه نیز قرار است بیست و نهمین فهرست «لاکپشت پرنده» منتشر شود و طی آن کتابهای بهار 97 رونمایی و کتابهایی که به این فهرست راه پیدا کردهاند، با حضور بیش از پنجاه نویسنده، تصویرگر و مترجم کتاب کودک و نوجوان در شهرکتاب مرکزی معرفی شوند.
شاید در وهله اول هدف دستاندرکاران تهیه این فهرست، معرفی کتابهای حوزه کودک و نوجوان به خانوادهها باشد اما چنین اقداماتی میتواند در مراحل بعد، در شکلگیری سلیقه خانوادهها نیز موثر باشد و بر سمت و سوگیری جریان ادبیات نیز تاثیر بگذارد. حال این پرسش مهم مطرح میشود که پس از گذشت بیست و هشت دوره از عمر «لاکپشت پرنده»، این فهرست چقدر توانسته در این زمینه اثرگذار باشد؟ گیسو فغفوری، یکی از داوران «لاکپشت پرنده» است که از اولین دوره به قضاوت آثار حوزه ادبیات کودک و نوجوان میپرداخت. او درباره سرگذشت این فهرست از ابتدا تا امروز به «ابتکار» میگوید: به عنوان یکی از داوران، وقتی درباره 28 دوره فهرست لاکپشت پرنده پرسیدید، فکر کردم اشتباهی شنیدهام. دقیقتر که شدم، به یاد آوردم که زمان زیادی گذشته است. ما داوران «لاکپشت پرنده» حدود 8 سال است که در کنار هم کتابهای کودک و نوجوانان را میخوانیم. هر 15 روز و گاهی هفتهای یکبار دور هم جمع میشویم تا نظراتمان را با هم در میان بگذاریم. از فصل اول که دور هم جمع شدیم، زمان زیادی میگذرد و ادبیات کودک مسیر پرفراز و نشیبی را پشت سر گذرانده است؛ دورهای که حجم زیاد کتابهای سفارشی تالیفی بر تنوع کتابهای خلاقانه غلبه میکرد، روزگاری که یکی دو ناشر کمک درسی وارد عرضه ادبیات کودک شدند و با حجم زیاد کتابهای ترجمهای و رمان تصویری فضا را برای کتابهای تالیفی محدود کردند و این روزها که نبود کاغذ و قیمت بالا، عرصه را برای ادبیات خلاقانه تنگتر کرده است.
او میافزاید: فهرست لاکپشت پرنده بر مبنای شفافیت ارائه میشود؛ هم اسامی داوران مشخص است و هم معیارهای داوری. جشن امضا و اعلام فهرست نیز فرصتی را هم فراهم میآورد تا فاصله بین مخاطب و خالق اثر برداشته شود. داوران «لاکپشت پرنده» نیز متنوع هستند؛ از آموزگار و خبرنگار تا مترجم و نویسنده و منتقد ادبیات کودک و از افراد با تجربه تا جوانان، همه را در برمیگیرد. همه این ویژگیها در طول این سالها باعث ایجاد تنوع در ادبیات کودک شده است. همچنین این اتفاق، فرصتی فراهم کرد تا فاصله بین کتاب کودک و مخاطب کاهش یابد و نویسندهها و خالقان سریعتر با بازخورد اثرشان روبهرو شوند. قبلتر جشنهای امضا یک نفره یا حداکثر چند نفره بود و اکنون جمع زیادی دور هم جمع میشوند و با هم و دوستداران کتابشان ملاقات میکنند.
فغفوری همچنین با اشاره به نقش این فهرست در ارائه آثار برتر در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، درباره چگونگی روند داوری میگوید: معیارهای داوری مشخص و شفاف بیان شدهاند. دیگر نه بر ایدئولوژی نهادهای دولتی تکیه دارند و نه با محذورات برخی نهادهای سنتی مانند شورای کتاب کودک. حالا دیگر اهالی ادبیات کودک و خوانندگان کتابهای کودک و نوجوان میدانند مرجعی وجود دارد که حجم زیادی از کتابها را قبل از آنها خوانده است و برترین آنها را معرفی میکند. دیگر زحمت خواندن و تفکیک آثاری که در آنها کلیشههای جنسیتی، نژادی و قومی و طبقاتی وجود دارد و یا از ادبیات خلاقانه دور است، از دوش مخاطبان برداشته شده است. ما داوران لاکپشت پرنده به جای آنها مجموعهای از کتابها با ترجمههای غلط را میخوانیم و حذف میکنیم، اگر اثر رگهای از خلاقیت نداشته باشد نمیگذاریم کودکی وقتش را برای آن تلف کند. همچنین آثاری که سبب میشوند تا کلیشهها باورهای غلط را ترویج کنند توصیه نمیکنیم و اینها همگی از تاثیرات «لاکپشت پرنده» هستند.
او همچنین درباره تغییر معیارهای داوری در طول این بیستونه دوره میگوید: معیارهای داوری مشخص است و تغییرات تدریجی به عنوان مثال مقابله با ترجمههای غلط و جاافتادگی در ترجمه، غلطهای تایپی و استفاده از چند مترجم در یک کتاب طی چند دوره گذشته محسوس بود. یکی از مسائلی که سعی میکردیم پیش از تحریمها هم به آن توجه کنیم اولویت دادن به آثار با کپیرایت بوده است. سعی میکردیم هنگامی که دو ترجمه از یک کتاب بود آنکه کپیرایت دارد را بررسی کنیم. مواردی هم بود که ناشری حتی بدون توجه به حق نویسنده خارجی، مشابه ایرانی آن را تالیف کرده بود و به عنوان یک ابتکار معرفی میکرد که تعجببرانگیز بود .
این داور «لاکپشت پرنده» در پاسخ به این پرسش که فعالیتهایی نظیر معرفی آثار برتر، چقدر میتواند در هدایت خانوادهها برای انتخاب کتاب موثر باشند نیز میگوید: به عنوان یک دوار از بین 16 داور لاکپشت پرنده معتقدم هدف ما هدایت به معنای راهنمایی کردن برای لذت بردن از خواندن کتاب است. کتاب خواندن، برای هر کودکی سفر به دنیای ناشناختهها و دوستی با کسانی نظیر خودش است؛ کسانی که مشکلات و دغدغههایی نظیر او را دارند. لاکپشت پرنده که در کنار هر کتاب یک معرفی درباره آن اثر هم دارد به خانوادهها کمک میکند تا از جادوی کتاب برای حل مشکلات و دغدغههای کودکان و نوجوانانش سود ببرد. بارها شده که مادران و خانوادهها از ما کتابهای مناسب برای مقابله با پرخاشگری، سوءاستفاده و مقابله با زور شنیدن را خواستهاند؛ کتابهایی که در قالب داستان این شرایط را بیان میکنند و نه به صورت روانشناسی صرف؛ برای مواقعی که کودکی در آستانه جدایی خانوادهاش قرار دارد، برای مواردی که کودکی با مرگ یکی از اعضای خانوادهاش روبهرو شده است و... در این شرایط کتاب میتواند بهترین دوست باشد و خوشبختانه خانوادهها هم این را میدانند.
او در پایان درباره مشکلات این روزهای ادبیات کودک و نوجوان میگوید: اگر از من به عنوان یک شهروند ایرانی بپرسید نه به عنوان داور لاکپشت، میگویم در حال حاضر، مشکل کاغذ به نشر و رسانهها آسیب رسانده است و ترجمهها جای تالیف را گرفتهاند. در این شرایط نویسندهها کم کار شدهاند که نشان از ناامیدی و حس تعلیق دارد.
آینده سرزمین در دستان کودکان امروز است. در روزگاری که فضای مجازی، موبایل و بازیهای اینترنتی از هر طرف بچهها را احاطه کرده، سخت است راهی برای ارتباط کودک با کتاب ایجاد کرد اما آنچه نباید فراموش شود، اهمیت و تاثیر کتابخوانی بر حفظ فرهنگ، هویت و اصلاح جامعه است که تنها از راههایی چون غربال کردن کتابهای مناسب و معرفی آنها به خانوادهها میسر خواهد شد.
سایر اخبار این روزنامه
معرفی فهرست کتابهای منتخب ادبیات کودک و نوجوان چه تاثیری بر هدایت خانوادهها داشته است؟
محمدرضا ستاری
دیپلماسی اروپایی در وقت اضافه
زهرا احمدیپور رئیس سازمان آموزش مدیریت:
تجربه، چراغ راه آینده مدیریت کشور است
«ابتکار» از راهکارهای پیش روی اصلاحطلبان در انتخابات آینده گزارش میدهد
«نه» به استراتژی سوخته
وزیر بهداشت خبر داد
ممنوعیت ورود داروهای تکنسخهای به کشور
«ابتکار» درباره نمایندگانی که در صحن مجلس حضور دارند ولی در رایگیریها شرکت نمیکنند گزارش میدهد
همزمان با برگزاری نشست شورای حکام، مشاور دیپلماتیک ماکرون امروز به تهران سفر میکند
سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه:
افزایش غنیسازی ایران، NPT و پادمان را نقض نکرده است
رئیس کمیته انتخابات خانه احزاب ایران:
نقش کمیته انتخابات خانه احزاب بیشتر نظارتی است
رئیسجمهوری در حکمی اولویتهای ارتباطاتی و رسانهای سخنگوی دولت را ابلاغ کرد
دولت باید کشور را از چالشها نجات دهد
مشاور رئیسجمهوری در امور اقوام و اقلیتهای دینی:
علت اصلی تحریمهای آمریکا، مخالفت ایران با رژیم صهیونیستی است