روزنامه فرهیختگان
1398/06/06
فاصله زیاد مذاکرات پاریس با شروط تهران
اول: در بهترین حالت، نابلدی سیاسی وقایع یکشنبهشب تا شامگاه دوشنبه را در چند خط مرور کنیم. ترامپ در آنسوی دنیا میگوید که من نیازی به دیدار و مذاکره با ایرانیها ندارم و این مقامات ایران هستند که میخواهند با من ملاقات کنند. کمتر از چند ساعت بعد، حسن روحانی در تهران ابراز میکند که ابایی از ملاقات با کسی ندارد، هرچند یک حرف نامتعین هم به آن الصاق میکند که «اگر منافع ملی تامین شود.» همین پالس هم باعث میشود ترامپ اینگونه ادعا کند که نگفتم ایرانیها دنبال ملاقات با من هستند! خب، ملاقات میکنیم، اما هستهای و موشکی نداشته باشید! تازه این جدای از این است که یک تهدید هم چاشنی آن میکند که اگر شروط من را قبول نکنید، فلان میشود و بهمان میکنیم! همینجا باید پرسید که این نوع کنشگری سیاسی با کدام عقل و منطقی جور در میآید؟ آن هم در شرایطی که اولا فشار تحریمها درحال تخلیه شدن است و امکان توسعه فشارها برای دشمن نیست، ثانیا کشورهایی که از ترس آمریکا عقب کشیده بودند، یکییکی درحال برگشت هستند و خواهان عادی شدن روابط، ثالثا اقتصاد تثبیت نسبی یافته و شرایط رو به بهبود است، رابعا طرف مقابل به دنبال ایران افتاده که پنج میلیارد میدهم، 15 میلیارد میدهم و... . خامس و سادس و بقیه هم بماند برای فرصت بیشتر.دوم: عقبگرد بعد از عملیات آفتاب به میانه آسمان سهشنبه نرسیده بود که حسن روحانی، دنده معکوس کشید و در مراسم آغاز عملیات اجرایی ساخت 110 هزار واحد مسکونی طرح اقدام ملی تولید مسکن، حرفهایی زد؛ 180 درجه مقابل اظهارات روز دوشنبه. حسن روحانی با بیان اینکه ما دنبال عکس گرفتن نیستیم، تصریح کرد: «اگر کسی تنها به دنبال عکس گرفتن با حسن روحانی باشد، این امکانپذیر نیست، مگر آنکه از تمام تحریمهای ظالمانه دست بردارد و به حقوق ملت ایران احترام بگذارد که در این صورت شرایط عوض خواهد شد.» البته محمدجواد ظریف هم از پکن دست بهکار شد و از ریشه منکر همهچیز شد. او اولا گفت که «در سفر به بیارتز گفتم دیداری بین رئیسجمهور ایران و ترامپ قابل تصور نیست.» و بعد اظهارات خود را اینگونه تکمیل کرد که «تا زمانی که آمریکا به جمع پنج بهعلاوه یک بپیوندد و برجام را اجرا کند، در آن زمان هم گفتوگوی دوجانبهای نخواهیم داشت.»
این عقبگرد شاید در خیال برخی اینگونه جلوه کند که مثلا سوءاستفاده ترامپ، عدماقبال عمومی یا واکنش منفی فعالان سیاسی و صاحبنظران باعث تغییر موضع شده، اما خیلیها هم این تصور را خواهند داشت که روحانی برای استفاده در سیاست داخلی این رفتارها را داشته تا زمانی که موعد پاسخگویی درمورد اقتصاد، اجتماع، محیطزیست و... فرا رسید، بگوید که من راه را میدانستم و میخواستم که مشکل را با ترامپ حل کنم، اما نگذاشتند.
سوم: مذاکره، نشست خبری و چند چالش جدید در جریان نشست خبری امانوئل مکرون و دونالد ترامپ، مشخص شد که هر دوی آنها بر اینکه برجام کم است و باید محدودیتهای آن برای ایران توسعه یابد، ازجمله اینکه باید بندهای غروب برجام برداشته شود، تاکید دارند. همچنین آمریکا به دنبال این است که در مذاکراتی که احیانا ممکن است میان تهران، پاریس و واشنگتن برگزار شود، موضوع مسائل موشکی و هستهای به گفتوگو گذاشته شود و ایران دست از هر دوی این صنایع بکشد.
البته این هماهنگی میان فرانسه و آمریکا بار اولی نیست که مطرح میشود و قبلا هم بارها بیان شده بود که آنها تنها در تاکتیک و عملیات اجرایی اندکی اختلافنظر دارند و نه در هدف نهایی. از اینرو و با توجه به این مساله سوال مهمی که باید از دولت مطرح شود، این است که اساسا با چه شرایطی وارد مذاکره با فرانسه شدهاید که علاوهبر اینکه آنها اینقدر امیدوارانه از برگزاری جلسه مشترک سخن میگویند، خرسند از این هستند که در جریان مذاکرات، برجام دوباره به گفتوگو و بررسی گذاشته شود؟ آن هم با نیت توسعه محدودیتها برای ایران. این پرسش هم از این بابت است که شخص رئیسجمهور و وزیر امور خارجه بارها گفته بودند که برجام تمام شده و دیگر قابل مذاکره نیست. از طرف دیگر، اساسا برداشتن گامهای 60 روزه با هدف عقب راندن اروپا و اجبار آنها به انجام تعهداتشان شکل گرفت و هیچ بنایی در آن برای مذاکره با آمریکا مفروض نبود. از اینرو باید به دولت این مساله را یادآوری کرد که گامهای 60 روزه همچنانکه در بیانیه شورایعالی امنیت ملی آمده، در واکنش به عدمانجام تعهدات اروپاست و بدون رسیدن به این هدف نباید از آن دست برداشت و به فکر فاز دیگری در مذاکرات بود.
چهارم: رمزگشایی از یک جمله ترامپ اگر خاطرتان باشد، حسن روحانی در گفتوگوی تلفنی با مکرون تاکید کرده بود که کف انتظار و مقدمه هرگونه گفتوگو با اروپا، بازگشت شرایط عادی در زمینه فروش نفت و روابط بانکی برای بازگشت ارز حاصل از فروش نفت است. بعدا محمدجواد ظریف در نشست خبری به مناسبت «روز خبرنگار» گفت که منظور از شرایط عادی فروش نفت ایران که باعث خواهد شد ایران گامهای 60 روزه را متوقف کند، بازگشت شرایط به میانه سال 2018 میلادی است، یعنی فروش رقمی حدود 2.5 تا 2.8 میلیون بشکه نفت در روز؛ اینها از طرف ایران. اروپاییها اما گفتهاند که بسته پیشنهادی مکرون شامل درنظر گرفتن یک اعتبار پنج میلیاردی بوده که بعدا ارتقا یافته و تا 15 میلیارد دلار بالا رفته است.
تا نشست خبری شامگاه دوشنبه همه گمان میکردند مذاکرات در همین موضوعات بوده و شاید جزئیات دیگری نداشته است. در نشست خبری اما ترامپ دو نکته مهم گفت که محل سوال برخی خبرنگاران قرار گرفت. رئیسجمهور آمریکا در وهله اول گفت که «موافق نیستم به ایران پولی پرداخت شود و آمریکا به آنها پرداختی انجام نخواهد داد.» او سپس گفت در نتیجه هر توافقی باید مسیر دسترسی ایران به موشکهای هستهای و بالستیک بسته شود. مورد دوم که مشخص است اما درمورد اول رسانههای داخلی تصور کردند که الزاما منظور ترامپ ماجرای آزاد شدن پولهای بلوکهشده ایران در جریان برجام است که با اغراق از سوی ترامپ بیان میشود، اما ظاهرا موضوع مربوط به گذشته نیست و درواقع ترامپ درمورد مذاکرات فعلی اظهار نظر کرده است. اظهار نظری که با توجه به اخبار و شروط قبلی ایران برای اروپا و همچنین برخی شنیدههای سیاسی و رسانهای میتواند تکمیل هم شود. از اینرو ظاهرا ماجرا اما از این قرار است که دو مرحله پیشنهاد تخصیص اعتبار به ایران برای واردات کالا از اروپا که ابتدا پنج میلیارد دلار بود و بعدا گفته شد 15 میلیارد دلار شده است، با پیشنهاد تیم ایرانی به شکل و شمایل جدیدی درآمده است. برخی گمانهزنیها حاکی از آن است که یعنی ایران برای طرف اروپایی شرط گذاشته که تنها در شرایطی حاضر خواهد بود گام سوم خود را فعلا آغاز نکند که مبلغ پنج میلیارد دلار عینا به تهران منتقل شود و مذاکرات ادامه یابد. همچنین برای بازگشت ایران به نقطهای که 18 اردیبهشتماه گذشته در آن قرار داشت، باید باقی رقم اعلامشده، یعنی 10 میلیارد دلار به تهران منتقل شده و علاوهبر آن، فروش روزانه دو میلیون بشکه نفت که نشاندهنده عادی شدن شرایط هم هست، تضمین شود. البته ناگفته نماند مبالغ حاصل از فروش این میزان نفت نیز باید به تهران بازگردد.
این شروط که البته با اعلام اولیهای که دولتمردان ایران داشتند، فاصله دارد، به نظر میرسد بهعنوان پایهای برای مذاکره مدنظر بوده است و چانهزنیها روی آنها ادامه دارد و باید منتظر بود و دید که آیا حولوحوش این ارقام توافق صورت میگیرد، یا طی 10 روز آینده ایران در رابطه با اجرایی کردن گام سوم کاهش تعهدات خود در برجام تصمیم خواهد گرفت.