نگرانی از سفرهای زیرزمینی

‏  [فروغ فکری] شانزدهم فروردین و یک هفته مانده به اجرای طرح فاصله‌گذاری هوشمند اجتماعی، ‏متروی تهران ۲۸۸‌هزار مسافر داشت. همان زمان علیرضا زالی، فرمانده ستاد عملیات مدیریت کرونا ‏در تهران اعلام کرد نتیجه این رفت‌وآمدها در هفته‌های آینده مشخص می‌شود و باید منتظر موج جدید ‏بیماری در پایتخت بود.
یک هفته پس از آن و با شروع طرح فاصله‌گذاری هوشمند و حضور دوسوم ‏کارمندان و برگشت به کار بسیاری از کارگران، زالی‌ بار دیگر گفت که «اگر امروز شاهد ازدحام و ‏تراکم در تهران هستیم، در طی ۲۴ یا ۴۸ ساعت آینده ممکن است تغییری در الگوی مراجعان به مراکز ‏درمانی ایجاد نشود و این موضوع کاملا فریبنده است، زیرا همان‌طور که بارها اشاره کردیم برای تحلیل ‏صحیح باید در پایان دوره نهفتگی در افرادی که در مقطع فعلی در سطح شهر تردد می‌کنند، آمار را ‏بررسی کنیم، نتایج ازدحام امروز بین ۵ تا ۱۴ روز آینده مشخص می‌شود.» ابراز نگرانی‌ها اما تغییر ‏چندانی در الگوی رفت‌وآمد ایجاد نکرده است و هرچند به صورت روزانه آمار تردد وسایل نقلیه اعلام ‏نمی‌شود، اما مترو در این روزها هر روز شلوغ‌تر از روز قبل بوده و همه آنهایی که این روزها در شهر ‏حاضرند و از مترو استفاده می‌کنند، فقط از شلوغی می‌گویند و بس‎.‎ به‌ازای هر مسافر، یک دستفروش
دستفروش ماسک سیاه را با ظرافت از کیسه‌اش درمی‌آورد و می‌گوید «تست کن». خریدار، این روزها ‏در متروی تهران کم است و فروشندگان با هر مسافر خوش‌وبش می‌کنند و از او می‌خواهند چیزی ‏بخرد. هرچند مسافران کم‌علاقه‌تر از همیشه با دستفروشان برخورد می‌کنند. چند فروشنده بیشتر در خط ‏‏۵ متروی تهران نیست. آنها هم اغلب ماسک و دستکش می‌فروشند. وحید بسته‌های بیسکویت و ‏کلوچه‌اش را که پیش از این می‌فروخت، در خانه گذاشته و همین هفته با ۲۰۰‌هزار تومان به بازار ‏تهران رفته است. بسته‌های ماسک و دستکش خریده و مانند مردان دیگر می‌فروشد: «کسی خوراکی ‏نمی‌خره. بیسکویت را گذاشتم خانه، ماسک آوردم.»‏
زنان فروشنده اما اغلب جنس‌های قدیمی‌شان را آورده‌اند؛ لوازم آرایش، دستبند و جوراب. مریم می‌گوید ‏امروز اولین روزی است که در‌ سال جدید برای کار آمده. در روزهای عید فقط یکی دو بار از مترو ‏استفاده کرده و آن هم برای جابه‌جایی بوده، نه کار:   «۱۲‌سال است در مترو کار می‌کنم، اما هیچ‌وقت ‏وضعیت این‌قدر برایم سخت نبوده. خرجی نداریم و چاره‌ای جز آمدن در مترو نیست.» او و همکاران ‏دیگرش جزو دستفروشانی نبوده‌اند که بسته معیشتی بنیاد مستضعفان را دریافت کنند. او از این بسته‌ها ‏که تاکنون به دستفروشان بازارچه‌های فصلی و ثابت داده شده، بی‌خبر است و درباره‌اش هم نشنیده‎.‎


تعداد دستفروشان در خط متروی کرج به تهران به تعداد مسافران است؛ به‌ازای هر مسافر یک ‏دستفروش. همین مسافران اما وقتی پایشان به ایستگاه صادقیه می‌رسد، در کنار دیگر مسافران ایستاده ‏منتظر قطار جمعیت زیادی می‌شوند. آن هم در قطارهایی که خبری از فاصله‌گذاری اجتماعی و ‏علامت‌های «نشستن ممنوع است» روی صندلی‌هایش دیده نمی‌شود. آن‌طور که مشخص است هنوز تعداد ‏بسیاری از قطارهای شهری علامت‌های «نشستن ممنوع» و فاصله را ندارند و این شامل قطارهای خط ‏پنج هم می‌شود. علامت‌هایی که بهنام، دیگر فروشنده ماسک می‌گوید بودونبودشان توفیری ندارد: ‏‏«واگن‌های مخصوص زنان معمولا در این روزها خلوت‌تر است، اما واگن‌های عمومی در بعضی از ‏ساعت‌ها خیلی شلوغ است و اغلب هم عصرها شلوغ می‌شوند. در آن زمان بودونبود این علایم مهم ‏نیست.
افراد می‌خواهند بنشینند. خسته‌اند و برایشان اهمیتی ندارد‎.‎‏» او می‌گوید بعد از شیوع کرونا هر ‏روز به مترو آمده و تنها در روزهای اخیر کمی بازار بهتری داشته است، اما باز هم این وضع کفاف ‏زندگی‌اش را نمی‌دهد. مریم رشته کلام را در دست می‌گیرد و می‌گوید اینکه بیمه ندارد، در این وضع ‏عاملی بوده تا از نظر روانی فشار چندبرابری را تحمل کند‎.‎‏ آرش اما تنها دستفروش و تنها فرد حاضر ‏در مترو است که شیلد محافظ بر صورتش دارد. شیلد را ۱۰‌هزار تومان و ماسک روی صورتش را ۲۰ ‏هزار تومان خریده است.
برگه‌ای در دستش دارد که روی آن قیمت آدامس، چسب‌زخم و فال‌های در ‏دستش را نوشته و مقابل هر که می‌ایستد با زبان اشاره می‌خواهد از او خرید کند. او کر و لال است و ‏‏۱۵‌سال دارد. «از میدان شهدا میام. هر روز اومدم.» برای او کرونا آن‌قدر جدی است که توجهی به ‏نظر همکارانش ندارد، به کسانی که به دلیل شیلد محافظ به او می‌خندند. او هم می‌خندند و بعد هم نحوه ‏صحیح شستن دست‌ها را به آنها یادآوری می‌کند: «من بیشتر در خط کلاهدوز جنس می‌فروشم. اونجا ‏خلوت‌تره.» متروهای آن خط بیشتر علامت‌گذاری شده‌اند و شلوغی‌شان در بعضی ساعات روز کمتر است ‏و همین هم برای آرش کافی است‎.‎ فقط یک راه؛ مترو تعطیل شود
استفاده از ماسک هنوز اجباری نیست و کم نیستند آنهایی که بدون ماسک در مترو حاضرند. چند روز ‏قبل فرنوش نوبخت، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو تهران اعلام کرد در صورتی که حجم مسافران زیاد باشد استفاده از ماسک در مترو اجباری ‏می‌شود: «برنامه‌هایی داریم که استفاده از ماسک در مترو اجباری شود و از وزارت بهداشت نیز ‏درخواست کرده‌ایم این موضوع را اعلام کند.»
هنوز این برنامه‌ و درخواست با وجود بالا رفتن حجم ‏مسافران اعلام نشده و این درحالی است که اوایل اسفندماه، علی اعطا، سخنگوی شورای شهر از ‏عرضه ماسک و دستکش رایگان در مترو خبر داده بود. اتفاقی که هیچگاه عملی نشد و پس از آن هم ‏زهرا نژادبهرام، عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران اعلام کرد که پس از آنکه شهرداری و شورای شهر پیشنهاد استفاده ‏اجباری از ماسک در متروی تهران را به منظور پیشگیری از کرونا مطرح کردند از سوی ‏ستاد ملی مقابله با کرونا رد شد و این ستاد اجباری کردن ماسک را نپذیرفت.
این درحالی است که مترو ‏روزهای شلوغی را می‌گذراند و سیما که در یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای کار می‌کند و هر روز ‏مسافر متروست می‌گوید در روزهای اخیر صبح‌های بسیار شلوغی را تجربه کرده و هر روز با استرس ‏به خانه برگشته است چون تعدادی از مردم نه ماسک دارند و نه دستکش: «تعداد کسانی که ماسک و ‏دستکش ندارند زیاد است. بعضی از واگن‌ها بوی ضدعفونی نمی‌دهد و من همیشه فکر می‌کنم این ‏ضدعفونی‌کننده‌ها چقدر موثر است. این ترس‌ها و سوالات را هر روز با خودم این طرف و آن طرف ‏می‌برم.» سعید هم می‌گوید اجبار استفاده از ماسک در ورودی مترو باید وجود داشته باشد تا شاید آن عده ‏که رعایت نمی‌کنند به فکر بیفتند.
 او کارمند متروست و حالا نگران شلوغی روزهای پیش رو: «شاید بد ‏نباشد در ورودی متروها ضدعفونی‌کننده دست گذاشته شود یا با کمک وزارت بهداشت نیرویی برای ‏تب‌سنجی در ورودی‌های مترو حاضر شود. این کارها شاید در این شرایط سخت باشد اما نتیجه بهتری ‏خواهد داشت.» تینا هم با سعید موافق است و می‌گوید اگر تب‌سنجی در مترو عملیاتی شود شاید به ‏غربالگری بیماران هم کمک بیشتری شود. او که کارمند شرکتی خصوصی است ساعت شلوغی مترو در ‏روزهای اخیر را ترسناک توصیف می‌کند و معتقد است رعایت فاصله در فضایی چون مترو غیرممکن ‏است. او امروز مرخصی ساعتی گرفته تا ساعت ۱۰ به سرکار برسد و با این وجود ساعت ۱۰ صبح هم ‏همچنان مسافران و دستفروشان در متروی شهری تهران کم نیستند.‏
غیرممکن بودن رعایت فاصله در مترو را پیش از این فرنوش نوبخت هم بیان کرده و در گفت‌وگویی تلویزیونی ‏گفته بود: «مقابل پله‌برقی‌ها تجمع می‌شود و رعایت فاصله یک تا یک‌ونیم متر غیرممکن است. چون ‏شبکه حمل‌ونقل مترو برای انبوه آدم‌ها ساخته شده و اگر بخواهیم این فاصله را رعایت کنیم دالان‌ها و ‏راهروها جوابگو نیست.»
او روز گذشته در ویدیوکنفرانس خبری‌اش تنها راه چاره این وضع را ‏تغییر ساعت کار ادارات و سازمان‌ها دانسته تا با کاهش مسافران در ساعت پیک، فاصله‌گذاری ‏اجتماعی در مترو رعایت شود. اما زهرا نژادبهرام در گفت‌وگو با «شهروند» تنها راه موجود را بستن ‏مترو می‌داند و کاهش مسافران  در ساعت پیک و ... را نتیجه‌بخش نمی‌داند: «از زمان اعلام شیوع ‏گسترده کرونا در کشور، یکی از دغدغه‌های ما در شورا بحث استفاده از وسایل نقلیه عمومی بود. ‏وسایلی که هرچند گفته می‌شود ضدعفونی در آنها صورت می‌گیرد اما همچنان نگرانی و ضریب خطر در آنها به ‏دلیل استفاده تعداد زیادی از مردم بالاست. همین هم دلیلی بود که از ابتدا شورا طرح تعطیلی مترو را ‏مطرح کرد. طرحی که مورد پذیرش قرار نگرفت.»
او می‌گوید گلایه‌شان این است که به نظرات شورا ‏توجهی نمی‌شود و آنها هم نماینده‌ای در ستاد ملی مبارزه با کرونا ندارند و نمایندگان مدیریت شهری و ‏شهرداری تنها در این ستاد حاضرند: «در جلسه اخیر طرح اجباری کردن ماسک در مترو هم که توسط ‏این نمایندگان مطرح شده بود، متاسفانه با موافقت همراه نبوده و این درحالی است که دلیل این موافقت ‏نشدن هم عنوان نشده است و در نتیجه ما کاری از دست‌مان برنمی‌آید.»
این عضو هیأت رئیسه شورا ‏معتقد است طرح‌هایی چون غربالگری و تب‌سنجی در ورودی متروها هم درنهایت بی‌نتیجه خواهد بود ‏چرا که می‌دانیم بسیاری از کسانی که ناقل‌ا‌ند علایمی مانند تب ندارند و در نتیجه نمی‌توان به آن هم اعتماد ‏داشت: «باید گفت تنها راهی که به نظر می‌رسد، بستن مترو تا زمان رفع وضع اضطرار این بیماری ‏است. آن هم در شرایطی که از هفته آینده قرار است دو سوم کارکنان به کار برگردند و 75‌درصد ‏اصناف باز شوند و با ورود این حجم از افراد فقط نگرانی‌ها افزایش خواهد یافت.»‏
دالان‌ها و راهروهای مترو از روز شانزدهم فروردین تاکنون هر روز مسافران بیشتری به خود دیده‌اند. پله‌‏برقی‌ها هم در بعضی از ایستگاه‌های مادر شلوغ بوده‌اند. عصرها همچنان تردد بیشتر و توجه به ‏فاصله‌گذاری با وجود افزایش مسافر غیرممکن است. استفاده از ماسک و دستکش هنوز اجباری نیست و ‏دستفروشان مجبور به کار و قشر بزرگی از مردم هم مجبور به استفاده از وسیله نقلیه عمومی‌اند.