روزنامه شرق
1399/05/13
مدیریت بحران سیلاب‌های شهری
مدیریت بحران سیلاب‌های شهری مهدی زارع* ساختمان‌سازی که یا بعضا به عنوان مجاز یا کاملا غیرمجاز در بستر و حریم رودها و با توسعه بناها در باغات در حریم رودخانه‌ها انجام میشود، مانع جریان طبیعی آب شده و درنتیجه باعث ایجاد خسارت و سیل در مسیر رودخانه‌هاست. بسیاری از منازلی که در سیلاب‌های 94 تا 99 دچار خسارت شدند دقیقا در حریم بستر سیلابی رودخانه احداث شده بودند. حریم بسیاری از رودخانه‌های کشور تا ۱۵۰ متر تصرف شده‌اند و در نتیجه دیگر آن رودخانه‌ها امکان استفاده به عنوان آب شرب را ندارند. سیلاب‌های پنج‌ساله اخیر نشان داد که حریم بستر رودخانه‌ها در هیچ شرایطی و به هیچ قیمتی نباید به فروش برسد و محل ساخت بنا شود، چراکه این کار به توسعه حریم‌های سیلابی، به‌ویژه در مناطق مسکونی شهری و روستایی ایران می‌انجامد. سیلاب روز دوشنبه، پنجم فروردین‌ماه 1398 در محل دروازه‌قرآن شیراز، یکی از سیلاب‌های مرگ‌بار سال‌های اخیر بود. حوضه آبریز دشت شیراز ازجمله حوضه‌های زاگرس است که با شیب ملایم و جهت شمال غرب به جنوب شرق به دریاچه مهارلو ختم میشود. عمده‌ترین جریان‌های سطحی در درون حوضه آبریز دشت شیراز، رودخانه خشک، چنار راهدار و پیربنو- بیدزرد است. زیرحوضه‌های دروازه‌قرآن و سعدی در شمال و شمال شرق شهر شیراز از زیرحوضه‌های رودخانه خشک است. همچنین نهراعظم از ارتفاعات قلات و رودخانه تنگ‌سرخ از ارتفاعات کوه دراک در شمال غرب شهر شیراز سرچشمه گرفته و در منطقه پل معالی‌آباد به هم پیوسته و رودخانه خشک را شکل می‌دهند و در ادامه رواناب‌های سطحی زیرحوضه سعدی، دروازه‌قرآن و کفترک به آن پیوسته و به مهارلو می‌ریزد. در سیلاب 98/1/5، 22 نفر از هم‌وطنان جان باختند و بیش از صد نفر مجروح شدند و خسارات مالی قابل‌ملاحظه‌ای بر جای گذاشت. رخداد سیلاب در بخش‌هایی از شهر شیراز، به‌ویژه در محله سعدی، خسارات بسیار گسترده‌ای درپی داشته و مشکلات فراوانی برای مردم این منطقه ایجاد کرد. گسترش بی‌رویه شهر شیراز به‌خصوص در محور شمال غرب و ازبین‌رفتن پهنه‌های طبیعی جذب رواناب‌ها و نزولات جوی و کاهش پوشش گیاهی منطقه سبب شده است که در بارندگی‌های با میزان بالا (بیشتر از 70 میلی‌متر در 24 ساعت) و متناوب، آب نتواند در خاک نفوذ کند و درنهایت به‌دلیل نبود زهکش و سیستم دفع مناسب در مسیر جاری شود. اتفاق مهم دیگری که در بستر رودخانه خشک شیراز افتاده، احداث خیابان و کنارگذر در مسیل رودخانه است. مشخص است که مسئولان دوره‌های مختلف شهرداری شیراز تشخیص‌شان آن بوده که چون مسیل رودخانه خشک، در اکثر اوقات سال بی‌آب و بدون استفاده است، چه بهتر که به عنوان معبری برای تسهیل ترافیک شهری شیراز از آن استفاده کنند. ولی این نوع میان‌برزدن ازطریق عوارض طبیعی مانند مسیل رودخانه خشک، همواره بخشی از شهر شیراز را در معرض خطر سیلاب ناگهانی و سیلاب واریزه‌ای قرار می‌دهد. راه معقول آن است که چنین جاده‌های میان‌شهری از شیراز و سایر شهرهای ما (مانند تهران، تبریز و اهواز) که در محل مسیل‌ها و آبراهه‌های شهری ساخته شده‌اند، به‌تدریج برچیده و حذف شوند و راه اصلاح ترافیک شهری از روش‌های دیگری سنجیده شود. در شمال تهران، ناحیه لواسانات، بین روستاهای امین‌آباد و رودک، هتل پنج‌ستاره و اکنون دو برج 13 و پنج طبقه‌ای -با عنوان هتل آرینا- در حریم بستر رودخانه جاجرود احداث شده است. البته ابتدا مجوز هفت طبقه برای ساختمان بلندتر از آن گرفته بودند. براساس مقررات وزارت نیرو، حریم قطعی رودخانه‌ای که در تأمین آب شرب شهر‌ها نقش دارد، ۱۵۰ متر است. این در حالی است که مالکان این هتل مدعی هستند که علاوه‌بر گرفتن مجوز با حضور نماینده سازمان آب و فرمانداری شمیرانات و امضای صورت‌جلسه از سوی این نمایندگان، هتل را در حریم 25 متری رودخانه (آن چیزی که روی نقشه به‌عنوان رودخانه جاجرود نقشه‌برداری شده بود) ساخته‌اند. نگارنده در 10 سال گذشته به‌صورت مرتب و قبل و بعد از هر مرحله بارندگی و سیلابی‌شدن رودخانه جاجرود از رودخانه و ساختگاه این هتل بازدید داشته است. هتل درست در مجاورت دیواره حایل مشرف بر رودخانه جاجرود احداث شده و این موضوع خود موجب سیل‌خیزشدن رودخانه جاجرود، آلودگی زیست‌محیطی و از همه مهم‌تر تجاوز به حریم رودخانه‌ای است که از مهم‌ترین شریان‌های آب‌رسانی شهر تهران است. براساس آیین‌نامه‌های وزارت نیرو، حداقل از پنج دهه قبل قرار بوده است تا حریم 150 متری آن مجوز احداث هیج بنایی داده نشود. این ساختمان از اواخر سال ۹۰ با مجوز دو بلوک پنج و هفت طبقه آغاز به ساخت کرده و مجوز احداث اولیه آن هفت‌هزار متر بوده که مراحل سفت‌کاری ۱۶هزار متر بنای آن به پایان رسیده است. در سال 90 مجوز هتل آرینا به صورت هتل‌‌رستوران در دو بلوک هفت و سه‌طبقه صادر شد، اما بعد از اخذ پروانه مربوطه، بلوک هفت‌طبقه را به 13 طبقه و بلوک سه‌طبقه را به پنج‌طبقه تبدیل کردند. این هتل در حریم سیلابی رودخانه جاجرود از نظر سلامت آب شرب تهران و نیز تهدید منابع زیست شهر موجب آسیب‌های جدی بعدی نیز خواهد بود. وقتی حریم رودخانه با ساخت بنایی با این مشخصات مورد تجاوز قرار گرفته، زمینه سیل‌های بعدی در این رودخانه فراهم شده است. اکنون با بازنگری در تجاوز به حریم‌های طبیعی در منطقه لواسانات، زمان مناسبی است که مسئولان قضائی و اجرائی رفع کامل (و نه کم‌کردن طبقات) را در مورد چنین معارضی از بستر و حریم رودخانه جاجرود و سایر رودخانه‌ها در حریم شهری در دستور کار قرار دهند.* عضو وابسته فرهنگستان علوم
سایر اخبار این روزنامه
عجایب مجلس یازدهم
نماینده‌ای بی‌خاصیت و همیشه‌طلبکار بودی
نماینده‌ای بی‌خاصیت و همیشه‌طلبکار بودی
تأکید ظریف بر به‌‌روزرسانی سند همکاری‌های ایران و روسیه
تسهیلات نجومی برای یک مال
تمام پلاك‌های دماوند ملی میشود
اتحاد پاییزی علیه انسان‌ها
تقی‌زاده در مجله کاوه چه نوشت؟
تلویزیون ماند و جواد خیابانی!
مضحکه سعادت در جهان سرمایه‌داری
شکستن قفل نهادی توسعه
مدیریت بحران سیلاب‌های شهری
فرصت‌ها و چالش‌های دادگاه‌های ویژه اقتصادی
