روزنامه شرق
1399/12/28
به جای کمرنگکردن، به وحدت‌بخشی نوروز تکیه کنیم
به جای کمرنگکردن، به وحدت‌بخشی نوروز تکیه کنیم دکتر بهرام امیراحمدیان- استاد دانشگاه و کارشناس مسائل منطقه، روسیه و قفقاز درباره نوروز و جنبه‌های کاربردی آن می‌توان به دیپلماسی فرهنگی اشاره کرد که زیرمجموعه دیپلماسی عمومی است. در جهان مسیحیت، جشن‌های سال نو در فصلی آغاز میشود که در نیمکره شمالی فصل سرماست، ولی تمام مسیحیان جهان، به‌ویژه آنهایی که در اروپا، آمریکا یا شرق آسیا زندگی می‌کنند، برای خودشان ضروری و وظیفه می‌دانند که جشنی برگزار کنند و این جشنی است که به دور از نژاد، مذهب، ملیت و جغرافیا آنها را به هم پیوند می‌دهد و عامل اصلی آن هم دین مسیحیت و سال نو و کریسمس است. اینکه کشورها در برگزاری این مراسم با یکدیگر همسو می‌شوند، نوعی وحدت ایجاد می‌کند به نام جهان مسیحیت.حالا برگردیم به جهان خودمان و قلمرو نوروز. ما قلمرویی داریم به نام «حوزه نوروز» که در بین کشورهایی برگزار میشود که در منطقه نیمه‌خشک جهان واقع شده‌اند؛ چهار فصل دارند و جالب اینکه همگی هم مسلمان هستند. هر کشوری که در حوزه نوروز قرار دارد، حتی در شمال غربی‌ترین نقطه که آلبانی در بالکان در اروپاست، آنها هم مسلمان هستند؛ بنابراین ما در آسیای مرکزی پنج جمهوری و در قفقاز جمهوری آذربایجان و در آسیای صغیر ترکیه را در این حوزه داریم که نوروز را جشن می‌گیرند. در حوزه شرقی ایران، افغانستان، پاکستان، شمال هندوستان، منطقه کشمیر، برخی تاجیک‌ها در منطقه سین‌کیانگ اویغور در غرب چین، اینها همه نوروز را جشن می‌گیرند. این یک پیوستگی ایجاد کرده برای مراسمی که خاستگاهش ایران است. ایران که توانسته این سابقه تمدنی را در جهانی که آن را حوزه نوروز می‌گوییم، داشته باشد، چگونه می‌تواند از این فرصت استفاده کند؟ به نظر من موضوع اصلی ما دیپلماسی فرهنگی باید باشد که از آن چگونه باید بهره‌برداری کنیم و حوزه فرهنگی واحدی را پدید آوریم. از این توان و ظرفیت‌ها باید استفاده کرد و این کشورها را به همدیگر پیوند داد.
همان‌طور که سیاست خارجی بازتاب سیاست داخلی است، اگر ما در درون کشور به نوروز اهمیت ندهیم و سعی کنیم این عنصر وحدت‌بخش باستانی را کم‌رنگ کنیم، از تقویت آن پرهیز کنیم و از پرداختن به بخش دیپلماسی غافل شویم، طبیعی است که دیگر کشورها هم با ما همسو نخواهند شد. ممکن است حتی بگویند نوروز به جهان ترک تعلق دارد که ترکیه در این میان به‌دنبال مصادره نوروز است. چه بهتر که ما بتوانیم از این فرصت استفاده کنیم. حالا که در سال ۲۰۰۸ با کوشش‌های ایران و کشورهای حوزه تمدنی مشترک، جشن نوروز به‌عنوان میراث غیرملموس ملت‌ها در تقویم سازمان ملل گنجانده شده است، چه بهتر که ما این را پررنگ‌تر کنیم.
در اينجا به جای اینکه بنویسند عید نوروز، می‌نویسند «جشن بهار». این نوعی ضد دیپلماسی فرهنگی است. ما در داخل باید بگوییم نوروز، عید نوروز. این عید را بعضی می‌خواهند کم‌رنگ کنند. با کمرنگکردن نوروز توسط ما، نوروز از میان نمی‌رود، چون در حوزه نوروز زنده شده است و بیشتر و فعال‌تر هم خواهد شد. نوروز در دل‌های مردم ایران‌زمین خانه دارد و تا دنیا و ایران باقی است، نوروز هم باقی و سرزنده و جاوید خواهد ماند، همان‌گونه که طی هزاره‌ها باقی مانده و به ما رسیده است. زدودن نوروز از جامعه کاری نشدنی است. به نظرم باید در داخل این سیاست را دنبال کنیم که به نوروز اهمیت بدهیم، در رسانه‌های ملی آن را تحت پوشش قرار دهیم، روی آن تأکید کنیم تا بتوانیم بگوییم که حاضریم در تمام زمینه‌های فرهنگی با کشورهای حوزه نوروز از ظرفیت‌های همدیگر استفاده کنیم و ایران حاضر است در حوزه فرهنگی و حتی علمی و حوزه‌های مختلف مبادلات داشته باشیم، بدون اینکه این را ذکر کنیم که خاستگاه و زادگاه نوروز ایران است، بلکه بگوییم ما در حوزه نوروز زندگی می‌کنیم. این عنصری وحدت‌بخش است که هیچ نوع ویژگی‌های غیرانسانی و غیراسلامی در آن وجود ندارد و همه عناصر و جشن‌های آن مطابق با سنت‌های دین مبین اسلام است.
پس از فتح این منطقه به دست اعراب مسلمان، برخلاف مناطق دیگری مثل آفریقا و شمال آفریقا که سنت‌های پیشین را از بین بردند، نوروز در این قلمرو پابرجا ماند. حتی شیوه‌های اداره امور قرن‌ها ایرانی بود و خاندان‌های ایرانی در پیشبرد قلمرو اسلامی نقشی اساسی داشتند و زبان فارسی در کنار زبان عربی و ترکی زبان بیان غرب اسلام شد. به سبب این ویژگی‌های رحمانی و انسانی، نوروز گرامی داشته شد و پابرجا ماند. اینها ویژگی‌هایی بوده که ما را حفظ کرده و باعث یگانگی ملت شده است. در جشن‌های نوروزی همدلی وجود دارد و این هم مطابق با سنت‌های دین مبین اسلام است. ائمه اطهار علیهما‌السلام همه بر برگزاری و ویژگی‌های اسلامی و انسانی نوروز تأکید کردند؛ چون با نوزایی طبیعت، انسان‌ها هم در دل‌هایشان نور امید ظهور می‌کند. به بزرگ‌ترها احترام می‌گذارند که این یک سنت الهی است. از بیماران عیادت می‌کنند. کسانی که با هم قهر بودند آشتی می‌کنند. ملت‌ها در دوره نوروز مهربان‌تر می‌شوند.
نوروز علاوه بر جهات فرهنگی، ویژگی‌های اقتصادی هم دارد. فعالیت بخش‌های حمل‌ونقل و گردشگری را افزایش می‌دهد. میلیون‌ها سفر انجام میشود تا مردم به دیدار عزیزان خود بروند و از بزرگ‌ترها دیدار داشته باشند. سفرهای بین‌شهری با همه امکانات حمل‌ونقلی افزایش می‌یابد که منجر به ایجاد و کسب درآمدی فوق‌العاده میشود. تولیدات صنایع سبک گسترش پیدا می‌کند. صنایع غذایی فعال می‌شوند. لباس و پوشاکی که قرار است در نوروز نو بشود، تحرک اقتصادی ایجاد می‌کند. بخش خدمات، هتل‌داری و رستوران‌داری توسعه پیدا می‌کند. اینها همه اقتصاد را به تحرک وامی‌دارد و همه ارزش‌هایی است که حاصل نوروز است.
ما می‌توانیم به این تکیه کنیم و از کشورهای حوزه نوروز بخواهیم که بیاییم با هم متحد شویم و این جشن را باشکوه بیشتر برقرار کنیم و بکوشیم که همبستگی منطقه‌ای را در حوزه نوروز افزایش بدهیم. اینها همه ویژگی‌هایی است که ما در دیپلماسی فرهنگی می‌توانیم از آنها استفاده کنیم و جایگاه خودمان را در منطقه ارتقا دهیم و از آن با ابزار فرهنگی دفاع کنیم. همان‌طور که تأکید کردم، اینکه ما خودمان را مرکز نوروز قرار دهیم و بخواهیم دیگران از ما تبعیت کنند، موجب گریز دیگران از ما خواهد شد، بلکه باید بر این تکیه داشته باشیم که نوروز در منطقه ما عنصری وحدت‌بخش است. ما می‌توانیم از این عنصر فرهنگی بهره بگیریم و دیپلماسی فرهنگی خودمان را در بین ملل منطقه توسعه دهیم و از آن بهره ببریم.
