روزنامه جوان
1401/02/01
وقتی امام علی (ع) در تئاتر ایران هم ترور میشود
آخرین نمایشی که به شهادت امام علی (ع) پرداخته بود، شش سال پیش روی صحنه رفت و چیزی جز وهن شهادت امیرالمؤمنین (ع) نبود. اینکه سالهاست اثری درباره شهادت حضرت علی (ع) در تئاتر روی صحنه نرفته، خود ظلمی مضاعف بر مولای متقیان است.تعداد جشنوارههای دائمی و موقت تئاتر در ایران کم نیست و در این بین حتی چند جشنواره تخصصی تئاتر مذهبی هم وجود دارد که اولویت آنها پرداختن به مفاهیم دینی و مذهبی است، اما جالب این است که از آخرین نمایش مهم که ظاهراً به موضوع شهادت حضرت علی (ع) پرداخته و ماجرای شهادت حضرت امیرالمؤمنین (ع) در آن محوریت دارد، شش سال گذشته است. در این مدت نیز هیچ کدام از هنرمندانی که داعیهدار هنر ارزشی هستند یا مدیرانی که برای برگزاری جشنوارههای تئاتر بودجه میگیرند، به فکرشان نرسیده است که چرا درباره یکی از مهمترین وقایع صدر اسلام که جریان تاریخ پس از خود را دچار تغییر اساسی کرده، کاری ساخته نشده و روی صحنه نرفته است؟!
سال ۱۳۹۵، محمد رحمانیان نمایش «مجلس ضربت زدن» را بر اساس نمایشنامهای از بهرام بیضایی روی صحنه برد. پیش از آن حمیدرضا نعیمی در سال ۱۳۹۴ نمایش ترور را در سالن اصلی تئاتر شهر اجرا کرد. پیش از آن نیز سیدجواد هاشمی «توبه نمیکنم» و محمود فرهنگ نمایش «اذان صبح» را روی صحنه برده بودند. نمایش «اذان صبح» هم به صورت مستقیم به موضوع شهادت حضرت علی (ع) نمیپرداخت. این نمایش که در سال ۱۳۹۰ روی صحنه رفت، به ماجرای «نخیله» و فرمان امام (ع) برای جهاد اشاره دارد. امام علی (ع) و قتلهای زنجیرهای!
نمایش مجلس ضربت زدن، آخرین کاری است که درباره شهادت امام علی (ع) روی صحنه رفته است، اما نوع پرداخت نویسنده و کارگردان نمایش به موضوع شهادت علی (ع) با آنچه عموم از مظلومیت شهادت خلیفه مسلمین و جانشین پیامبر (ص) در اذهان دارند به کلی متفاوت است. بیضایی در نمایشنامه «مجلس ضربت زدن» ماجرای اولین شهید محراب را به قتلهای زنجیرهای گره میزند!
بیضایی سال ۱۳۷۹ بعد از جریان قتلهای زنجیرهای این نمایشنامه را نگاشت، اما خودش هیچ وقت آن را روی صحنه نبرد، از طرف دیگر متن آن چندین بار منتشر شده است. محمد رحمانیان این نمایشنامه را دو سال پیش نمایشنامهخوانی کرده است. رحمانیان بعد از جلب موافقت بیضایی این نمایشنامه را از ماه رمضان روی صحنه برد. بهرام بیضایی از جمله نمایشنامهنویسهایی است که روایتهای خاص خود را از تاریخ دارد؛ روایتهایی که گرچه به تاریخ استناد دارند، اما نویسنده بنا بر سلیقه و نوع جهانبینی خود تغییراتی را در تاریخ ایجاد کرده است. «مرگ یزدگرد»، «طومار شیخ شرزین»، «شب هزار و یکم» و «روز واقعه» از جمله این روایتهای شبهتاریخی هستند. این نویسنده در «مجلس ضربت زدن» نیز سراغی از روایتی تاریخی به سبک خود رفته است. نمایش «مجلس ضربت زدن» داستان یک گروه نمایشی را بیان میکند که قرار است تئاتری را درباره ضربت خوردن حضرت علی (ع) و چگونگی تحریک ابنملجم برای قتل امیرالمؤمنین (ع) روی صحنه ببرند. حین انجام تمرین، نویسنده نمایشنامه دچار مشکلات و تضادهایی میشود، از جمله اینکه وی اصرار دارد حتماً باید حضرت در نمایش تجسم شود. رحمانیان در این نمایش به جای پرداختن به وجوه معنوی و عرفانی و نیز سلوک زندگی حضرت علی (ع) با انگیزه کاملاً سیاسی دست به قلم برده است و همین انگیزه سبب شد نمایش او به وهن امام علی (ع) نزدیک شود.
اجرای این نمایش در بهترین نوع آن یک نوع بلاهت فرهنگی از سوی مدیران وقت معاونت هنری وزارت ارشاد بود. «نفس اجرای «مجلس ضربت زدن» نقیصه آن چیزی است که نمایش بر اساس آن ساخته شده است، یعنی محدود کردن فضای روشنفکری توسط ابنملجمهای زمانه (بخوانید حاکمیت) که نمیگذارند فضای جامعه از خفقان خارج شود، در صورتی که نمایش حدود یک ماه و هر روز دو سانس روی صحنه بوده است! در طول نمایش بارها و بارها شرایط اعراب جاهلی و حکومتهای قبایلی صدر اسلام با جمهوری اسلامی قیاس میشود و روشنفکرها که غالباً اپوزیسیون نظام هستند، در جایگاهی قرار میگیرند که علی (ع) قرار داشت و هر دو به دلیل پیشرو بودن در افکار به قتل میرسند.»
«آنچه باعث میشود «مجلس ضربت زدن» از نظر محتوایی با ایرادات متعددی روبهرو شود، همان روایت متفاوتی است که بیضایی و رحمانیان به دنبال آن بودهاند. در این روایت علی (ع) از جایگاه مرد دین و شیر خدا به جایگاه یک دگراندیش مذهبی تغییر جایگاه پیدا میکند که اگر حضور فیزیکیاش را از نمایش کم کنیم، به راحتی اشقیا توانایی این را پیدا میکنند که جایگاه وی را تسخیر کنند.»
جای تأسف است که آخرین نمایشی که با محور قرار دادن شهادت حضرت علی (ع) روی صحنه رفته، وهن شیعه بوده و مدیریت فرهنگی و هنری در طول سالهای بعد از آن حتی تلاش نکرده است برای نشان دادن معصومیت و مظلومیت امیرالمؤمنین (ع)، از ساخت یک کار ارزشمند در حوزه نمایش حمایت کند. ترور و دیگر هیچ!
یک سال پیش از اجرای «مجلس ضربت زدن»، حمیدرضا نعیمی نمایشی را به عنوان «ترور» روی صحنه میبرد. اینکه به گفته کارگردانش یک «گروتسک» (تلاش برای ایجاد دو حس متضاد مانند ترس و شادی، معنایی نزدیک به طنز سیاه) است، از نگاهی متفاوت به ماجرای شهادت حضرت علی (ع) پرداخته است. در این نگاه تماشاگر با ابنملجم مرادی همراه میشود. ابنملجم در این نمایش شخصیت منفی نیست، او خود یک قربانی است و در طول نمایش مخاطب با او همذاتپنداری میکند؛ موضوعی که نعیمی در همان سال در مصاحبه با «جوان» آن را تأیید میکند.
برداشتهای تئاتری که حداقل در یک دهه گذشته از شهادت امام علی (ع) شده است، همگی دچار آفت بزرگ روشنفکر زدگی بودهاند و حتی با وهن موضوع شهادت به مسائل سیاسی معاصر نقب زدهاند که خود حکایت از مظلومیت مضاعف امیرالمؤمنین علی (ع) دارد. دور افتادن جریان نمایش در سالهای اخیر از موضوعات جدی در حوزه دینی باعث شده است که حتی شهادت حضرت علی (ع) در نمایشهای آیینی نیز کمتر مورد توجه قرار گیرد! اشتباهی که هنوز پاسخی برای مداومت در تکرار آن پیدا نشده است.
پربازدیدترینهای روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
رئیسی: انضباط را جایگزین چانه زنی و سفارش میکنیم
قلم خون بر آخرین برگ فتنه در افغانستان
آتش بس جنگ یمن فرصت اصلاح محاسبات راهبردی
در باب سفری خاص به ترکیه
کرباسچی: فائزه فکر نمیکند و زیاد حرف میزند!
نایب قهرمانی آسیا با جوانگرایی «بنا»
موشکهای مقاومت درهای مسجدالاقصی را به روی صهیونیستها بست
سیل سلاح ۳۰ عضو ناتو برای حفظ شرق اوکراین
وقتی امام علی (ع) در تئاتر ایران هم ترور میشود
تصمیم درباره بادمجان یکشب دوام آورد
بیتدبیری ذائقه مردم را از موسیقی اصیل منحرف کرده است
حکم بهشتی سپاه را قانونی کرد
پیروزی در مجلس و دولت پایان راه نیست، آغاز کار است
«قدر» رهایی از وانفسای دنیا
الگوی کامل همه نسلهای بشر
دادستانی علیه مقصودی اعلام جرم کرد
شاخصهای غیرقابل ارزیابی معلمان را از رتبهبندی منصرف کرد!