جنوب شهر سبزي مي‌کارند، بقيه بیماری درو مي‌کنند

«آرمان امروز» از ادامه آبياري زمين‌هاي کشت صيفي‌جات در جنوب تهران با آب فاضلاب شهري گزارش مي‌دهد؛ ورود سازمان بازرسي پس از يک دهه حميد رضا خالدي
«آبياري مزارع با آب‌‌ فاضلاب تصفيه نشده عامل بروز انواع بيماري‌هاي انگلي، روده‌اي و سرطان‌هاست.» اين هشدار را سال‌هاست که کارشناسان حوزه بهداشتي مي‌دهند، اما انسداد چاه‌هاي کشاورزي و کمبود منابع آبي در شهرهاي مختلف کشور از جمله تهران باعث شده از فاضلاب‌هاي تسويه نشده براي کشت سبزي و صيفي‌جات در جنوب شهر استفاده شود. به گفته کارشناسان محيط زيست‌، يکي از بزرگترين خطرات زيست محيطي  که بر سلامت انسان بسيار تاثير گذار است، آلودگي محصولات کشاورزي توسط پساب‌هاي صنعتي، فلزات سنگين موجود در خاک و بعضي مواد شيميايي حاصل از شوينده‌ها است. اين درحالي است که در يک دهه گذشته و تشديد بحران آبي در پايتخت، اين موضوع همچنان ادامه دارد و حتي روز گذشته رئيس سازمان بازرسي کل کشور را به جنوب تهران کشاند تا از نزديک بازديدي از کانال‌ها و منابع آبي کشاورزي و خانگي داشته باشد. جنوب تهران قطب اصلي توليد سبزي و صيفي جات در پايتخت 13 ميليوني ايران محسوب مي‌شود و براساس اعلام مسئولان شبكه بهداشت و محيط زيست تهران، سالانه 400 ميليون مترمكعب آب آلوده و فاضلاب پايتخت توسط دو «نهر‌فيروزآباد» و رودخانه «سرخه حصار» به جنوب اين كلانشهر جاري مي‌شود. طبق آماري که سال‌هاي گذشته منتشر شد از اين حجم آب فاضلاب، 2 هزار زمين کشاورزي، آب مورد نياز خود را براي کشت تامين‌مي‌کنند .
از تاييد تا تکذيب
در سال 93، رئيس کميسيون کشاورزي مجلس نسبت به آبياري زمين‌هاي کشاورزي جنوب تهران با فاضلاب و پساب‌هاي صنعتي و بيمارستاني هشدار داد و گفت: محصولات اين منطقه بيماري‌هاي گوناگوني به جامعه تحمل مي‌کند. عباس رجايي، آن زمان حتي از احتمال آلودگي نفتي ابها و خاک مزارع جنوب تهران به نفت نيز خبر داده و گفته بود: «آلودگي‌هاي نفتي ناشي از خطوط لوله و پالايشگاه تهران تاحدودي برطرف شده ولي نمي‌توان با قاطعيت از رفع کامل آلودگي خاک حرف زد.» همچنين همان زمان محمد شاعري، رئيس وقت ستاد محيط زيست شهرداري تهران نيز چندي پيش به رسانه‌ها گفته بود که «بيش از نيمي از پايتخت شبکه فاضلاب ندارد و فاضلاب اين شهر به مناطقي چون فرحزاد و درکه ريخته مي‌شود.» با اين وجود، زهره عبادتي، رئيس وقت اداره حفاظت از محيط زيست شهرستان ري، آن زمان با رد آلودگي جدي خاک‌هاي جنوب تهران مدعي شد: «آلودگي هايي وجود دارد ولي اين وضع اصلا نگران کننده نيست و شايعات مطرح شده صحت‌ندارد.»


مصوبه بدون پشتوانه
ادامه هشدارهاي مسئولان نسبت به خطرات آبياري مزارع جنوب تهران با آبهاي آلوده و فاضلاب باعث شد تا هيات وزيران در جلسه 23 مرداد 1398 به پيشنهاد سازمان حفاظت محيط‌ زيست با ساماندهي وضعيت آبياري کشاورزي جنوب شهر تهران موافقت کند و کارگروهي را در اين زمينه تشکيل دهد. براساس اين تصميم، کارگروهي با مسئوليت وزارت کشور و عضويت وزارتخانه‌هاي بهداشت، درمان و آموزش پزشکي، جهاد کشاورزي، صنعت، معدن و تجارت و نيرو و سازمان‌هاي حفاظت محيط‌ زيست، برنامه و بودجه کشور و ملي استاندارد ايران با هدف پايش مستمر و جلوگيري دايمي از هرگونه کشت و عرضه محصولات کشاورزي با استفاده از آب‌هاي آلوده و معدوم نمودن آنها تشکيل مي شود. پرداخت هزينه کاشت به کشاورزان داراي حقابه معتبر متناسب با حقابه مذکور و يا جايگزيني موقت کشت‌هاي قانوني موجود با زراعت چوب يا پنبه (محصولات غيرخوراکي) با حمايت مالي لازم و تغيير در روش‌هاي آبياري تا زمان اتمام پروژه احداث تصفيه‌خانه فاضلاب جنوب شهر تهران از وظايف اين کارگروه بود. براساس اين مصوبه، شوراي تأمين استان تهران نيز موظف بود تا به صورت ويژه با متخلفان فاقد حقابه و مستنکف و همچنين با آن دسته از متخلفان که نسبت به رهاسازي فاضلاب خود در مسيل‌هاي منتهي به جنوب شهر تهران اقدام مي‌کنند، برخورد قانوني‌کند.
ورود سازمان بازرسي
با اين وجود به نظر مي رسد نه اين اقدام و مصوبه دولت و نه هيچ کدام از ديگر اقدامات مسئولان نتوانسته نگراني‌ها نسبت به آلودگي محصولات کشاورزي و به‌خصوص صيفي جات مزارع جنوب تهران را مرتفع نمايد‌. کما اينکه ادامه هشدارها باعث شد تا رئيس سازمان بازرسي کل کشور بر اساس وصول گزارش‌هايي مبني بر آبياري مزارع کشاورزي جنوب پايتخت با پساب آلوده، از تصفيه خانه جنوب تهران بازديد و پس از ارزيابي و پايش وضعيت تصفيه فاضلاب، بر توسعه هرچه سريع‌تر فازهاي نيمه کاره آن تاکيد کند.
روز گذشته ذبيح الله خداييان در جريان اين بازديد که در پي وصول گزارش‌هايي مبني بر آبياري برخي اراضي کشاورزي با پساب‌ آلوده، صورت مي گرفت با بيان اينکه زمان زيادي از آغاز پروژه فازهاي هفت و هشت اين تصفيه خانه گذشته ولي هنوز تکميل نشده است از ورود جدي سازمان بازرسي به پروژه‌هاي ناتمام در دوره تحول و تعالي خبر داد و اظهار کرد: «مدت تعيين شده براي اتمام اين طرح سپري شده ولي هنوز کمتر از ده درصد پيشرفت داشته که لازم است سازمان برنامه و بودجه، آبفاي تهران و بانک‌هاي عامل اقدامات لازم را هرچه سريع‌تر نسبت به تامين اعتبار و اجراي کامل اين پروژه انجام دهند.» وي به‌طور تلويحي اشاره‌اي‌ به نقش موثر سرازير شدن فاضلاب تهران به مزارع جنوبي پايتخت و احتمال آلودگي آن کرد و گف: «بر اساس گزارش ارائه شده توسط کارشناسان با اجراي اين طرح ميليون‌ها متر مکعب آب در سال جمع آوري وتصفيه مي‌شود که در توسعه اراضي کشاورزي و سرمايه گذاري در اراضي پايين دست تهران نقش مهمي خواهد داشت.» رئيس سازمان بازرسي همچنين از وزراي جهاد کشاورزي و بهداشت خواست همکاري لازم را در راستاي نظارت بر فاضلاب‌ها در جهت کاهش آلودگي روان آب‌ها و پيشگيري از آلودگي آب و تهديد بهداشت عمومي مورد توجه قرار دهند. خداييان با بيان اينکه تامين امنيت غذايي مردم از تاکيدات مهم رئيس محترم قوه قضاييه و يکي از اولويت‌هاي اساسي و مهم سازمان بازرسي است، تصريح کرد که پيگيري‌هاي لازم براي جلوگيري از ورود پساب‌هاي آلوده به مزارع کشاورزي هر چند ناچيز هم باشد، با دعوت از مسئولان دستگاه‌ها صورت خواهد گرفت.
8 سال بي‌توجهي
حدود سال 94 بود که محمداسماعيل اکبري، رئيس وقت مرکز تحقيقات سرطان دانشگاه شهيد بهشتي رسما اعلام کرد که «فاضلاب جنوب تهران، که از آن براي آبياري  کشاورزي استفاده مي‌شود به دليل آلوده بودن به فضولات انساني آلوده‌ترين آب جهان است. دليل اصلي استرس‌زا بودن جامعه هم به همين مساله آلودگي آب باز مي‌گردد.» اما اولين بار به‌طور جدي‌، در سال 1393 بود که محمد حقاني، رئيس کميته محيط زيست شوراي شهر، اعلام کرد که «از سال‌ها پيش بخش‌هاي زيادي از اراضي کشاورزي که در مجاورت تهران قراردارند توسط فاضلاب آبياري مي شدند که اين امر تنها براي مدتي کوتاه و مقطعي متوقف شد و پس از آن، دوباره به اجرا در آمد.» وي همچنين در هشداري ديگر در تاريخ 15 آذر 1395 در خصوص ذرات سرب، نيکل و کروم که از طريق خاک وارد زنجيره و هرم غذايي شده و به شکل مستقيم سلامت انسان ها را تهديد مي کنند اظهار نگراني کرد و گفت: «حداقل 7 منبع آلوده کننده در خاک وجود دارد که شامل موارد زير است:  لوله هاي قديمي و فرسوده نفت و گازوييل،  فرسودگي مخزن هاي ذخيره سازي آنها،  فرسودگي مکان هاي عرضه کننده سوخت،  پالايشگاه نفت تهران،  مرکز دفن زباله کهريزک اراضي کشاورزي واقع در جنوب تهران و  ريزش هاي حاصل از باران‌هاي اسيدي. براي مثال پالايشگاه نفت تهران، زميني به مساحت 4تا 5 هزار هکتار از خاک‌ را به مواد آلاينده نفتي آلوده کرده است. همچنين مرکز دفن زباله کهريزک، زميني به وسعت 800 هکتار را تا عمق 100متري آلوده کرده و علاوه بر آن، آلودگي حاصل از آن، چاه هاي اطراف را تا شعاع 4 کيلومتري، تحت تاثير قرار داده است. وي با ذکر اينکه  ميزان فلزات سنگين موجود در خاک مناطق و اراضي کشاورزي جنوب تهران، در حدود 4 تا 8 برابر حد مجاز است تاکيد کرد: اين امر نشان دهنده آلودگي شديد خاک در اين مناطق است.