کلیپ‌هایی که فضای مجازی را تکان می‌دهند

انتشار کلیپ‌های جنجالی در شبکه‌های اجتماعی، رفتار‌های اجتماعی را با تغییرات بسیاری مواجه کرده‌است. گاه انتشار یک کلیپ مثل گرداندن سر زن اهوازی در شهر، جامعه را به وحشت می‌اندازد و گاه کلیپی مثل شهادت شهید حججی، جامعه را با هم متحد و همراه می‌کند. بهمن ماه سال گذشته انتشار کلیپ گرداندن سر مونا در شهر اهواز، جامعه را وحشت زده کرد. مونا زنی ۱۷ ساله بود که بعد از ازدواج در جریان ارتباط مجازی با مردی اهل سوریه به آن کشور گریخت. انتشار عکس‌های مونا همراه آن مرد در شبکه‌های اجتماعی دو خانواده را تحت فشار قرار داد. وقتی مونا در جریان تلاش خانواده‌اش به اهواز برگشت، شوهرش او را به قتل رساند و سرش را در شهر گرداند. انتشار صحنه گردش سر در شهر واکنش‌های بسیاری در داخل و خارج از کشور داشت. وحشت از رفتاری خشونت‌بار، اولین واکنش هر کاربر بعد از دیدن کلیپ بود که مدام به اشتراک گذشته شد و بسیاری از کاربران را تحریک کرد انگیزه رفتاری تا این حد مجرمانه را در گزارش‌هایی که درباره حادثه منتشر می‌شد، دنبال کنند. تلاش برای پی بردن به انگیزه مجرمانه یک مزیت مهم به همراه داشت و آن اینکه عمده کاربران را از قضاوت‌های احساسی دور می‌کرد و تصمیم‌گیری را به ساختار قانونی تسری می‌داد.
انتشار کلیپ شهادت محسن حججی را داعش در سال ۱۳۹۶ برای تقویت روحیه نیرو‌های خودش انجام داد، اما تلاش داعش نتیجه عکس داد و کشور را با شهیدی که حجت خدا در جهان شد، همراه کرد. سیمای وحشت‌زده مزدور داعشی از مدافع حرم دست بسته به سرعت در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد و جلوه‌های ماندگار از مقاومت مقابل خصم را در جهان خصوصاً جهان اسلام به اشتراک گذاشت و خون تازه‌ای به جبهه مقاومت تزریق کرد. تلاش رسانه‌ای که سال‌ها رسانه‌های غرب در حمایت از داعش به کار گرفته‌بودند با انتشار کلیپی که به دست خودشان منتشر شد به یک‌باره منجر به بروز تغییری شگرف در تفکرات شکل گرفته شد.
با اینکه تصمیم‌گیری درباره انتشار یا عدم انتشار یک کلیپ در شبکه‌های اجتماعی همواره به عهده کاربران است، هیجانات ناشی از دیدن فیلم سبب می‌شود عمده کاربران آن را به اشتراک بگذارند و برای نشر آن از دیگران سبقت بگیرند. مثل حادثه تروریستی که در بارگاه امام‌رضا علیه‌السلام اتفاق افتاد. عصر روز سه‌شنبه ۱۶ فروردین کلیپ حادثه شبکه‌های اجتماعی را به شدت تکان داد. مرد تکفیری به سه روحانی جهادی در صحن حرم رضوی حمله کرد و دو نفر از آن‌ها را به شهادت رساند و یک نفر را مجروح کرد. انتشار تصاویر خونین از حادثه رقم خورده افکار عمومی را به شدت تحت‌تأثیر قرار داد و منفور بودن تفکر به کار گرفته‌شده برای این عمل مجرمانه را به خوبی عیان کرد. واکنش‌ها به انتشار حادثه سبب شد اطلاع‌رسانی درباره انگیزه مجرمانه و پیوست‌های آن از سوی رسانه‌ها دنبال و افکار عمومی از ماهیت حادثه با خبر شود.
بسیاری از کلیپ‌ها مثل حادثه‌ای که در بزرگراه نیایش اتفاق افتاد، کشف عمل مجرمانه را سرعت می‌بخشد. اواخر مرداد ماه وقتی کلیپ زورگیری خشن مرد افغان از خانم راننده در بزرگراه نیایش در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد کسی تصورش را هم نمی‌کرد پلیس بتواند در کمترین زمان متهم را شناسایی و بازداشت و او را مقابل دوربین خبرنگاران قرار دهد. انتشار این فیلم و فیلم‌های مشابه امنیت روانی جامعه را بیش از هر چیز دیگری هدف قرار می‌دهد. زنان و کودکان به عنوان بخش مهمی از کاربران در معرض آسیب‌های روانی ناشی از حادثه قرار می‌گیرند. از آنجا که مدیریت فضای مجازی کلاً به حال خود رها شده‌است تمرکز افراد بر بالا بردن سواد رسانه‌ای می‌تواند بخش مهمی از این آسیب را کاهش دهد. عدم کسب این مهارت می‌تواند با انتشار هر کلیپ منجر به بروز آسیب‌های بیشتر شود.