خیز قدرت های جهانی برای معادن افغانستان
گروه صنعت و تجارت: افغانستان در کمربند معدنی و زمین شناسی جهان قرار گرفته است. ذخایر معدنی بسیاری در این کشور همسایه ایران کشف شده و حالا به نظر می رسد که بسیاری از کشورهای بزرگ و مطرح در حوزه معدن، در حال برنامه ریزی برای حضور پررنگ تر در معادن افغانستان هستند. در حالی که روی کار آمدن طالبان در افغانستان موجب شده تا سطح روابط تجاری و اقتصادی ایران با این کشور کاهش پیدا کند. در چنین شرایطی سایر کشورهای جهان بیکار ننشسته اند و در مدام در حال افزایش سهم خود از اقتصاد افغانستان تحت حکومت طالبان هستند.
در حالی که چشم اقتصادهایی نظیر چین، ژاپن، ترکیه و قطر به معادن بکر افغانستان است، مذاکرات ایران با طالبان بلافاصله پس از تشکیل دولت رسمی برای ورود به معادن این کشور هنوز راه به جایی نبرده است. بیش از ۱۴۰۰ منطقه معدنی در افغانستان شناسایی شده که با استخراج این معادن، این کشور به یکی از قویترین کشورهای صادرکننده مواد معدنی در جهان تبدیل خواهد شد. فغانستان دارای ذخایر معدنی متنوع و گستردهای از جمله فلزی و غیرفلزی به ارزش کل حدود سه هزار میلیارد دلار است که شامل سنگآهن، سنگ مس، نیوبیوم، کبالت، طلا، مولیبدن، خاکهای نادر، آزبست، نقره، پتاس، آلومینیوم، کائولن، گرانیت، لاجورد، فلوریت، فسفات، سرب و روی، جیوه، استرانسیوم، گوگرد، تالک، منیزیم و لیتیوم میشود.
مطالعات زیادی از سوی اتحاد جماهیر شوروی و ایالاتمتحده آمریکا در خصوص معادن این کشور صورت گرفته اما به دلیل شرایط جنگ، معادن این کشور دست نخورده باقی مانده است. طی یک سال و نیم گذشته معادن افغانستان در تصاحب گروهک شبهنظامی طالبان قرار گرفته است. هرچند پیش از این هم، بخشی از معادن غنی این کشور به تصاحب طالبان درآمده بود اما حالا کنترلش کاملا دست این گروهک است و این موضوع موجب نگرانیهایی شده است. با گذشت زمان به نظر میرسد طالبان با دورزدن ایران به سمت اقتصادهای بزرگی نظیر چین و ژاپن گرایش پیدا کرده و حتی قطر و ترکیه را در اولویتهای بعدی خود جای داده است.
واقعیت این است که افغانستان به اندازهای از ذخایر معادنی بهره میبرد که حتی اقتصادهای بزرگی همچون آمریکا، چین و روسیه سرمایهگذاری در افغانستان تمایل نشان دادهاند. اکنون نیز در صورت تضمین امنیت سرمایه به نظر میرسد مراحل پایانی ورود آنها به معادن افغانستان طی شود. مدتی قبل بود که خبرگزاری رویترز در گزارشی درباره معادن افغانستان نوشت: طالبان پس از 20 سال توانست بار دیگر در افغانستان به قدرت برسد و کنترل منابع گاز این کشور را در اختیار بگیرد. به گفته یکی از وزرای پیشین معادن افغانستان ارزش ذخایر گاز به بیش از سه تریلیون دلار میرسد. این رقم البته مربوط به سال 2010 است و ارزش کنونی این ذخایر امروز بیش از این رقم تخمین زده میشود.
بررسی اخبار در 1.5 سال اخیر نشان میدهد در میان کشورهای متمایل به معادن افغانستان، چین عملکرد بهتری دارد. اتفاقی که دور از انتظار هم نبود. چینیها پس از امریکا، آلمان و ژاپن بیشترین سرمایهگذاری خارجی را در سراسر جهان دارند و دامنه پروژههای آن در همه قارههای جهان پراکنده شده و انواع اقتصادهای بزرگ و کوچک را دربرگرفته است. چین 76 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد؛ آن هم در شرایطی که افغانستان سرزمینی محصور در خشکی است و با آبهای آزاد جهان دست کم 500 کیلومتر فاصله دارد. در شهریور سال جاری بود که خط تجاری چین به افغانستان از طریق قرقیزستان و ازبکستان به طور آزمایشی ایجاد شد. البته چین پیش از اینها با حمایت از توافقنامه دوحه در فوریه 2020 نیز حسن نیت خود را نسبت به طالبان نشان داد. حامی دیگر توافقنامه دوحه قطر بود. این کشور پایتخت خود را محل اجرای توافق قرار داد. علاوه بر این، در 1.5 سال اخیر رایزنیهایی بین دو طرف صورت گرفت که دیدار معاون اقتصادی نخست وزیر طالبان با مشاور امیر قطر در خرداد ماه سال جاری نمونهای از آنها بود. بیشک ذخایر بکر معادن افغانستان در اقداماتی از این دست بیتاثیر نبوده است.
در همین حال فریال مستوفی، رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران در گفتگویی میگوید: بخش خصوصی ایران در مقایسه با کشورهای چین و روسیه قدرت رقابت در معادن افغانستان نداشته و این بخش در ایران پشتوانه و حمایت جدی از سوی دولت را ندارد. او باور دارد ایران برای ورود به سرمایه گذاری در معادن افغانستان باید همکاری های مشترک بصورت کنسرسیوم با شرکتهای چینی یا روسی داشته باشد و این موضوع حمایت جدی از سوی دولت را لازم دارد. این عضو اتاق بازرگانی گفت: افغانستان به لحاظ دارا بودن منابع معدنی بسیار غنی است . این کشور دارای معادن قابل توجه از جمله مس، طلا، نفت، گاز طبیعی ، اورانیوم ، ذغال سنگ ، سنگ آهن ، لیتیوم و سایر مواد معدنی گوناگون است اما با این وجود تا کنون نتوانسته برای بهبود اوضاع اقتصادی از آن بهره ببرد. پتانسیل منابع معدنی افغانستان به گونه ای است که می تواند نیاز ایران در حوزه های مختلف معدنی را فراهم و زمینه ساز همکاری دو کشور در حوزه معدن باشد. سرمایه گذاری در معادن افغانستان بدلیل دارا بودن معادن بکر ، منابع معدنی گوناگون و وجود نیروی کار ارزان بسیار به صرفه و معقول است و ظرفیت های سرمایه گذاری بسیار خوبی دارد ولیکن افغانستان مشکلات زیادی دارد.
مستوفی افزود: با آغاز حاکمیت دوباره طالبان و خروج نیروهای خارجی از افغانستان و قطع کمک های جهانی و مراودات بانکی، نظام بانکی این کشور دچار بحران نقدینگی و اقتصاد آن با معضل جدی مواجه شده است. به همین دلیل حکومت طالبان در صدد جلب سرمایه گذاری خارجی در حوزه های مختلف بخصوص حوزه معادن و نفت و گاز می باشد. او تصریح کرد: در حال حاضر برای بخش خصوصی امکان ورود به این حوزه به دلیل نبود امنیت و بالا بودن ریسک ناشی از بی ثباتی فضای سیاسی وجود ندارد مگر با حمایت دولت و نهادهای امنیتی که البته این نیز تضمینی برای امکان ورود بخش خصوصی به این حوزه نمی تواند باشد چرا که بخش خصوصی در خصوص سرمایه گذاری داخلی نیز با مشکلات فراوانی رو به روست و از طرف دولت حمایتی نمی شود.
ذخایر معادن افغانستان شامل ذخایر مس، آهن، لیتیوم و عناصر کمیاب برای کشورهایی مثل چین و روسیه بسیار ارزشمند است. بعد از به قدرت رسیدن طالبان و خروج سرمایه گذاران غربی از کشور افغانستان ، منابع معدنی افغانستان مورد توجه ویژه کشورهای چین و روسیه قرار گرفته است. حکومت طالبان نیز در صدد جلب سرمایه گذاری به ویژه از کشورهای چین در حوزه معادن و روسیه در حوزه نفت و گاز افغانستان می باشد. جایگاه چین برای حضور در معادن افغانستان بسیار پررنگ تر است، مخصوصا اینکه این کشور سابقه حضور در معادن افغانستان را دارد بطوریکه اولین شرکت خارجی که در سال 2007 نسبت به بهره برداری از معدن مس عینک افغانستان اقدام کرد چینی بود، لذا چین بیشترین شانس جهت بهره برداری از معادن افغانستان را خواهد داشت.
در چنین شرایطی کارشناسان معتقدند ایران برای ورود به سرمایه گذاری در معادن افغانستان باید همکاری های مشترک بصورت کنسرسیوم با شرکتهای چینی یا روسی داشته باشد و این موضوع حمایت جدی از سوی دولت را لازم دارد. در حال حاضر با حضور پررنگ چین در افغانستان و باتوجه به اینکه دولت ایران هیچ تفاهم نامه همکاری با چین در خصوص سرمایه گذاری مشترک در افغانستان امضا نکرده و قرارداد 25 ساله هم تنها در حد کلیات باقی مانده است ، لذا بنظر می رسد سرمایه گذار خصوصی ایرانی، جایگاهی در افغانستان ندارد مگر اینکه تغییراتى صورت پذیرد
از طرف دیگر حسین سلیمی، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان در گفتگویی با ایلنا گفت: ما راههایی را برای موضوع بهبود روابط تجاری ایران و طالبان پیشنهاد دادهایم که در معادن افغانستان ورود کرده و از طریق سرمایهگذاری و صدور خدمات فنی و مهندسی درامدشان را از معادن افزایش دهیم که درآمد آنها افزایش یابد تا بتوانند واردات را در همان سطح قبل ادامه دهند. این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران ادامه داد: با افزایش قدرت خرید افغانستان از طریق حضور ایران در معادن این کشور، توقع داریم واردات از ایران ادامه یافته و حتی قوت بگیرد.
همچنین سجاد غرقی عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران می گوید: طالبان بر منابع غنی معدنی افغانستان چیره شده و اگرچه تا پیش از این نیز بخشی از آن را در تصاحب خود قرار داده و با آن گذران میکرد، اما اکنون اختیار کامل این معادن در دست او است. وی افزود: افغانستان دارای معادن غنی است که طیف گستردهای از عناصر معدنی را در برمیگیرد، اما آنچه بیش از همه در معادن افغانستان زبانزد بوده و سرآمد است، ذخایر غنی مس، لیتیوم و تالک است، ضمن اینکه معادن غنی سنگآهن و گچ نیز در حد قابلتوجهی در اختیار این کشور قرار دارد.
این فعال حوزه معدن با بیان اینکه افغانستان معادن غنی تالک را در اختیار دارد که مصارف مختلفی داشته و مهمترین آن پودرهای بهداشتی است، گفت: هم اکنون تالک از طریق پاکستان ترانزیت میشود. وی به ذخایر معدنی غنی سنگهای ساختمانی اشاره و اظهار کرد: بر اساس گزارشات بینالمللی ارزش ذخایر کشف شده افغانستان سه تریلیون دلار است، ضمن اینکه لیتیوم نیز جزو ذخایر خوب افغانستان به شمار میرود که نمونه آن، در آمریکای جنوبی و بولیوی موجود است. وی خاطرنشان کرد: افغانستان ذخایر غنی مس را هم در جنوب کابل دارد، ضمن اینکه باید به این ذخایر سنگهای یاقوت سبز و یاقوت قرمز را هم اضافه کرد.
عضو هیاتمدیره انجمن سنگآهن ایران افزود: هم اکنون بخشی از این معادن، در حال استخراج هستند؛ اما بخش عمدهای از این ذخایر از مبادی رسمی صادر نمیشوند؛ اما براساس تخمینهای بینالمللی، دستکم سالانه معادل ۲۰ تا ۲۵ میلیون دلار از معادن این کشور مورد بهرهبرداری قرار میگیرد که البته به شیوه اصولی نیست و باید دید که طالبان در این حوزه چه موضعی را اتخاذ میکنند. غرقی گفت: مجموعههای مختلف معدنی افغانستان از سوی شعب مختلف طالبان، داعش و القاعده در حال استخراج است.

