روزنامه فرهیختگان
1396/04/24
شکست دیوار صوتی
در سالهای گذشته یعنی از اوایل دهه هفتاد، با موج تازهای از موسیقی در کشور روبهرو شدیم که شناخت کاملی نسبت به آن نداشتیم، میگفتند دستاورد کشورهای دیگر است، یک محصول کاملا وارداتی. موسیقی که نهتنها به لحاظ فرمی با دیگر ژانرهای موسیقی تفاوت داشت، بلکه از منظر کلام و محتوا هم در برخورد اول، تعجب خیلی از مخاطبان را برمیانگیخت. موسیقی که خواننده باید در آن کلماتی را تندتند، بدون مکث و یکنفس بیان میکرد، آویختن گردنبندهای بزرگ که هریک نماد خاصی را یادآوری میکردند، تیشرتهای گشاد و غالبا کلاههای لبهدار هم از مشخصههای ظاهری کسانی بود که به فعالیت در این حوزه گرایش داشتند. کلام اغلب خوانندگان رپ بیپروا و فراتر از خطوط قرمزی بود که در جامعه تعریف شده، ولی وقتی در عمق کلماتی که هنرمندان این عرصه میخواندند دقیق میشدی به این نکته پی میبردی که به برخی از مشکلات جامعه از جمله اعتیاد، بیکاری و... اشاره میکنند. زمان گذشت و موسیقی رپ هم مانند بسیاری دیگر از پدیدههای اجتماعی دستخوش تغییرات زیادی شد، به تدریج هنرمندان این عرصه دریافتند که کلام را به احترام تزئین کنند و به جای بهرهگیری از الفاظ زننده و حیرتآور به شیوه محاوره معمول پایبند باشند تا بتوانند از این رهگذر، پیامهایی که مدنظرشان است را به مخاطبان منتقل کنند. چراغ موسیقی رپ در این سالها اگر به پررنگی موسیقی اصیل، پاپ و کلاسیک نبوده ولی سوسو زده است، شاید به این خاطر که این ژانر از موسیقی، هرگز در خلال این سالها مجالی برای آن که به شکل رسمی در جامعه ظاهر شود نیافته و فعالیتش همیشه محدود به گروههایی بوده که در استودیوهای خانگی و به اصطلاح «زیرزمینی» کار میکردهاند، هرچه هست موسیقی رپ همیشه با یک جور تناقض توام بوده است، تناقض از این جهت که نزد هنرمندان دیگر شاخههای موسیقی آنطور که باید از جایگاه و تشخص برخوردار نیست ولی در عین حال، مخاطبان خود را هم دارد، تولیداتش بهدور از چشم مسئولان فرهنگی انجام میشود بی آنکه مجوز وزارت ارشاد را داشته باشد، ولی صدایش در برخی تیتراژهای تلویزیونی به گوش میرسد، در سالهای اخیر شاهد موجهای تازهای در حیطه موسیقی رپ هستیم، صدای این نوع موسیقی برای جذابیتبخشی بیشتر به آثار هنری و جذب مخاطب، گاه در تئاترهایی که روی صحنه میروند و گاه در فیلمهایی که روی پرده سینما میروند، شنیده میشود. اینها نشانگر آن است که موسیقی رپ در این سالها راهش را ادامه داده است و اگرچه نتوانسته هنرمندان عرصه موسیقی را آنطور که باید با خود همراه کند ولی توانسته به دل هنرمندان عرصههای دیگر نفوذ کند. برخی بر این باورند شاید دیگر وقتش رسیده باشد که هنرمندان عرصههای مختلف موسیقی نگاه خود را نسبت به «رپ» تغییر دهند، هرچند این موضوع خیلی بعید به نظر میرسد. طبعا داوران نهایی مردم و مخاطبانی هستند که میتوانند از رهگذر آزمون و خطاهایی که انجام میدهند به این نکته دست یابند که چه موسیقیای میتواند برایشان مفید باشد و کدام موسیقی با آسیبهای روحی برایشان و از همه مهمتر نسل جوان همراه است. در سالهای اخیر بحثهایی از سوی هنرمندان عرصه موسیقی در جریان برگزاری کنسرتها مطرح شده است که هرکدام از هنرمندان به فراخور شاخهای که در آن فعالیت دارند تلاش میکنند به ارتقای سطح ذائقه شنیداری مخاطبان بپردازند و باید امیدوار بود تلاشهای هنرمندان در این زمینه، دستاوردهای مثبتی به خود بگیرد و روزبهروز بر تعداد مخاطبان عرصه موسیقی که با شناخت و آگاهی به سراغ ژانرهای مورد علاقه خود میروند، اضافه شود. تمام این مسائل ما را برآن داشت تا درباره زوایای پیدا و پنهان موسیقی رپ با جمعی از هنرمندان پیشکسوت عرصه موسیقی به گفتوگو بنشینیم. موسیقی رپ الگوی مناسبی برای جوانان نیستشاهین فرهت/ رهبر ارکستر و آهنگساز
بهشخصه هیچوقت با موسیقی رپ احساس قرابت و نزدیکی نکردهام، چراکه کلام موسیقی رپ پیش از آن که خود این نوع موسیقی را به ما بشناساند زننده است. یعنی غالبا هنرمندان این عرصه از کلامی در موسیقی رپ استفاده میکنند که مخاطب جا میخورد و از این لحن و بهرهگیری از این کلمات متعجب میشود. ولی مساله این است که این موسیقی هم مانند دیگر شاخههای موسیقی سنتی، پاپ، کلاسیک و... طرفداران خود را دارد. موسیقی رپ در کشور ما تقریبا از 15، 20 سال پیش شکل گرفت. در کشورهای دیگر این جریان به مراتب زودتر شروع شده بود. هرچه زمان گذشت موسیقی رپ در ایران کمرنگ شد. خوشبختانه امروز دیگر موسیقی رپ دستمایه علاقهمندی جوانان نیست، حالا شاید تعدادی نسبت به این شاخه گرایش داشته باشند، ولی واقعیت این است که معایب این نوع موسیقی از مزایای آن همیشه بیشتر بوده است. به نظرم مهمترین مشکلی که در این نوع موسیقی وجود دارد همان کلامی است که به نازلترین شکل ارائه میشود و به جای آن که منبع الگوی مناسبی برای جوانان و نوجوانان قرار بگیرد باعث بیراهه رفتن این نسل میشود. هرچند معتقدم موسیقی خوب بالاخره راه خود را پیدا میکند و اثری درنهایت ماندگار تلقی میشود که از کیفیتهای لازم برخوردار باشد. ژانرهایی مثل موسیقی رپ که عمدتا از کلام و کیفیت خاصی برخوردار نبودهاند همواره به مثابه موجی بودهاند که در برههای از زمان در جامعه مد شده و بعد از مدت کوتاهی به فراموشی سپرده شدهاند. ولی بهطور کلی، موسیقی رپ خوراکی نیست که مورد نیاز جوانان امروز باشد. حالا شاید عده معدودی به دلایلی به این وادی گرایش داشته باشند ولی مساله این است که این نوع از موسیقی به دلیل نداشتن کیفیت لازم با اقبال گستردهای از سوی کارشناسان و مخاطبان در جامعه واقع نمیشود. نکتهای که درباره موسیقی رپ وجود دارد این است که این ژانر از موسیقی در کشورهای دیگر اگرچه نوعی از موسیقی به شمار میرود ولی باید پذیرفت در قیاس با دیگر شاخههای موسیقی نتوانسته به بطن و متن جامعه بیاید. به بیان سادهتر، این نوع موسیقی اساس و جایگاه خاصی در جامعه ندارد، به همین خاطر است که در کشور ما گروههایی که در این عرصه فعالیت میکنند به شکل زیرزمینی کار میکنند و به دلیل کلام و ساختار موسیقی رپ، نمیتوانند مجوزهای لازم را از مدیران فرهنگی دریافت کنند. گاه سوال میشود که آیا وجود چنین موسیقیهایی میتواند به پیکره اصیل و پرقدمت موسیقی ایرانی لطمه وارد کند، جا دارد در این مجال به این سوال پاسخ دهم و بگویم چنین اتفاقی هرگز نخواهد افتاد، زیرا چندان که اشاره کردم ژانرهایی از این دست در موسیقی مثل موجهایی گذرا هستند که میآیند، عدهای را درگیر تب و تاب خود میکنند و چون ریشه و پایهای ندارند در برههای از زمان هم به فراموشی سپرده میشوند. چندان که بعد از حافظ و نیما، برخی از شاعرانی بودند که میخواستند به واسطه حرکتهایی که انجام میدهند، تحولاتی در عرصه ادبیات معاصر بهخصوص در بخش نظم صورت دهند ولی از آنجا که پیشینه ادبیات کلاسیک ایران را نمیشناختند و اصولا به ریشهها و هویت و فرهنگ به آن شکلی که باید پایبند نبودند نهتنها نتوانستند دراین زمینه کاری ماندگار ارائه دهند که به وجهه شعری حافظ و نیما هم خدشهای وارد نکردند. هر موسیقی اثر هنری نیست
کیوان ساکت/نوازنده تار و سهتار
انواع موسیقی در انسان، احساسات گوناگون را برمیانگیزد، مرز میان تشخیص موسیقی بازاری و مبتذل و موسیقی هنری درعین حال که برای فرهیختگان و آشنایان به فرهنگ و هنر کار دشواری نیست، ولی از سوی دیگر تشخیص موسیقی هنری با مبتذل برای مردم عادی، کاری بسیار دشوار است. زیرا مردم اصولا به چیزی علاقهمند میشوند که آن را بهتر درک کنند و طبعا موسیقی با کیفیت هنری درک و تشخیص و لذت بردن از آن نیازمند تربیت شنیداری و آمادگی از پیش است. از سوی دیگر، موسیقیهای بازاری برای آن که مخاطب را جذب کنند دارای ساختاری ساده و عموما در برخی انواع بسیار پیش پا افتاده و ابتداییاند. از این رو در اذهان مردمی که با موسیقی آشنایی ندارند از جایگاهی برخوردار هستند. استفاده از واژهها و کلام ساده و حتی کلام محاوره آمیخته به توهین باعث میشود که رپ در بین نوجوانان و کسانی که درک عمیقی از ادبیات و فرهنگ ندارند بیشتر محبوب شود. از این رو باید به جوانان آموزش دهیم آنچه را که صرفا مورد پسندشان واقع میشود نمیتوان اثر هنری قلمداد کرد، چه بسا بسیاری از این آثار تخریبکننده روح و روان آدمیان باشد. یکی از مهمترین عناصری که میتوان در تشخیص موسیقی هنری و باکیفیت و موسیقی مبتذل و بازاری قائل شد، تاثیراتی است که روی روح و روان انسان فرهیخته و آشنا با مفاهیم هنری بگذارد. پرواضح است که موسیقی بازاری آن هم از نوع موسیقیهایی که عنصر ملودی آنها کم است و متن کلام آنها محاوره و بسیار پایین و گاهی نازیباست، تاثیرات نامطلوبی بر مخاطب آشنا با هنر و دارای منطق و عقل سلیم میگذارد. به گمان من این بهترین راه برای تشخیص سره از ناسره است، یعنی تاثیری که یک اثر هنری روی انسان فرهیخته و آشنا میگذارد میتواند معیاری قرار بگیرد برای تمییز دادن موسیقی هنری و فاخر از موسیقی مبتذل و بازاری. نباید موسیقی رپ مطرود قرار بگیرد
داریوش پیرنیاکان/نوازنده تار و سرپرست گروه «شهناز»
شکلگیری موسیقی رپ تازگی ندارد، این نوع موسیقی نهتنها پیشتر در غرب به وجود آمده که خود ما هم در دهههای گذشته، شکل دیگری از این نوع موسیقی را داشتهایم که به آن «بحر طویلخوانی» گفته میشده است. «بحر طویلخوانی» نیز مانند موسیقی رپ مشتمل بر موسیقی بوده است که کلام در آن تندتند و پشت سرهم خوانده میشود و مضمون آن نیز بیشتر به مسائل سیاسی اجتماعی روز اختصاص داشته است. قدمت «بحر طویلخوانی» در ایران تا اندازهای است که حتی در حیطه موسیقی نواحی هم این شاخه موسیقی به کار میرفته است. با اینحال نگاه من به موسیقی رپ و اساسا دیگر ژانرهای موسیقی این است که اگر فرد میخواهد به سمت وسوی هر شاخه از موسیقی برود باید نسبت به آن اشراف و آگاهی داشته باشد. درواقع کسی که قصد دارد به اجرای موسیقی رپ بپردازد باید در درجه اول نسبت به این وادی شناخت پیدا کند و بعد به سمت آن برود. درعینحال معتقدم بههیچ عنوان نباید جوانانی که به سمت وسوی این نوع موسیقی گرایش دارند را طرد کرد، زیرا همیشه براین باور بودهام طرد کردن یک فرد به معنی به انحراف کشیدن آن است. بهترین کار در این زمینه، شناسایی نقاط ضعف و قوت موسیقی رپ است. بیتردید اگر زوایای پیدا و پنهان این حیطه مورد شناخت و واکاوی قرار بگیرد، چندان که اشاره کردم هم خود هنرمندی که تمایل به فعالیت در این وادی دارد و هم سیاستگذاران فرهنگی میتوانند جایگاه بهتری برای موسیقی رپ قائل شوند. مسلم است وقتی نقاط ضعف و قوت یک عرصه شناخته و آسیبشناسی شود، بهتر میتوان درباره عملکردهای موجود در آن به تصمیمگیری پرداخت و از همه مهمتر شاهد خروجیهای سازندهای از ژانرهایی از این دست نیز بود. وقتی ژانری از موسیقی مثل موسیقی رپ در کشور خواهان و طرفدار دارد، چرا باید به نفی آن بپردازیم و خط بطلان روی این نوع موسیقی بکشیم؟ موسیقی رپ تقلیدی و خالی از نوآوری است هومان اسعدی/استاد دانشکده موسیقی
دانشگاه تهران
مساله این است که هر ژانری در هنر بنا به ضرورتهای اجتماعی فرهنگی در یک جامعه شکل میگیرد و بیتردید موسیقی هم از این هنرها مستثنی نبوده است. اما مساله این است افرادی که امروز در این عرصه فعالیت میکنند سراسر به تقلید و کپی میپردازند و شاهد نوآوری در این حوزه نیستیم. این یک آسیب در عرصه موسیقی رپ به شمار میرود که هیچ ابداعی در آن وجود ندارد و اساسا برآیند خلاقانه ندارد. اغلب دانشجویانی که در این دانشکدهها به تحصیل میپردازند به دنبال فراگیری در عرصههای موسیقی سنتی و کلاسیک هستند، درواقع میتوان گفت موسیقی رپ همیشه در خارج از محیطهای آکادمیک شکل گرفته است و دانشجویی که قصد دارد به تحصیل در رشته موسیقی بپردازد قطعا به دنبال مباحث دیگری در این حوزه میگردد. حالا ممکن است عدهای هم باشند که در کنار تحصیلات دانشگاهی رپ را دنبال میکنند، ولی در دانشگاهها بیشتر مباحث بر موسیقی سنتی و کلاسیک استوار است. اساسا موسیقی رپ در محافل آموزشی مثل دانشکدههای هنر یا آموزشگاههای موسیقی تدریس نمیشود، ولی بارها شاهد این مساله بودهام که برخی از کارشناسان و پژوهشگران تمایل داشتهاند در این عرصه کار کنند و به نقد و بررسی موسیقی رپ بپردازند و آن را مورد واکاوی و آسیبشناسی قرار دهند. آنچه در اینباره حائز اهمیت است این است که ضرورت دارد نسبت به هر شاخه از موسیقی، شناخت لازم صورت بگیرد، اگر این شناخت انجام شود و به شکل مبسوط در اختیار نسل جوان قرار گیرد، آنها به شکل آگاهانه به این شاخه از موسیقی گرایش پیدا میکنند.
باید به سلایق مخاطبان موسیقی رپ احترام گذاشت فریدون آسرایی/خواننده موسیقی پاپ
خود من هم در برههای از زمان با گروهی از هنرمندانی که رپ کار میکردهاند همکاری خوبی داشتم. موسیقی رپ هم امروز در کنار دیگر ژانرهای موسیقی طرفداران و مخاطبان خودش را دارد و به نظرم ضرورت دارد به سلایق و علایق مخاطبان احترام گذاشته شود. این مساله هم فقط درباره موسیقی رپ نیست، درباره دیگر شاخههای موسیقی مثل پاپ هم به این شکل است. باید بپذیریم که موسیقی رپ هم مانند دیگر شاخههای موسیقی مقبول یک طیف خاص مثل نوجوانان و جوانان است و باید به این علاقه احترام گذاشته شود. ضمن اینکه میبینم در موسیقی رپ به نسبت سالهای گذشته در ایران، تغییرات زیادی بهویژه از منظر محتوا صورت گرفته است. شاید در سالهای قبل برخی بر این باور بودند که مهمترین اشکالی که در ساختار این نوع موسیقی وجود دارد، کلام آن است که شاید گوش دادن این نوع موسیقی را نزد همه ردههای سنی مناسب قلمداد نکند، ولی امروز تجربه شخصی و آشنایی با برخی از این گروههای رپ به من نشان داده است که کلام در این موسیقی تغییر زیادی کرده است و هنرمندانی که در این حوزه کار میکنند توانستهاند صرف نظر از پایبندی به کلام صحیح و مودبانه، محتوای آنچه میخوانند را هم ارتقا بدهند. بسیاری از آهنگهای رپ حرف دل جامعه را میزنند و مسائلی را مطرح میکنند که در زندگی روزمره هرکدام از ما جاری و ساری است. روی این اصل است که تصور میکنم میتوان با سعه صدر بیشتری به این عرصه نگاه کرد تا شاید از این رهگذر مجال مناسبتری برای فعالیت جوانانی که به این شاخه گرایش دارند فراهم شود و این موسیقی از حالت زیرزمینی، شکل و شمایلی رسمی به خود بگیرد.
پربازدیدترینهای روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
پروژه آمریکا برای عراق پسا داعش
هیچ دانشجویی نباید به دلیل مشکلات مالی از ادامه تحصیل باز بماند
همه راههای تخفیف شهریه از دانشگاه آزاد اسلامی
در مذمت نگاه سیاسی به ماجرای «آتنــــــا»
ما قربـانی شدیم
شکست دیوار صوتی
موسیقی رپ الگوی مناسبی برای جوانان نیست
هر موسیقی اثر هنری نیست
نباید موسیقی رپ مطرود قرار بگیرد
موسیقی رپ تقلیدی و خالی از نوآوری است
باید به سلایق مخاطبان موسیقی رپ احترام گذاشت
طرح استفساریه بازگشت به قانون سال 67 دانشگاه امروز ارائه میشود