آخرین نوستالژی مهم دهه ۶۰
[شهروند] بازگشت آزادگان، آخرین نوستالژی مهم دهه ۶۰ بود که به یک جشن ملی تبدیل شد. ۲۶مرداد ۱۳۶۹ میهن اسلامی شاهد حضور اولین گروه آزادگان سرافرازی بود که پس از سالها اسارت در زندانها و اسارتگاههای رژیم بعث عراق، قدم به خاک پاک میهن اسلامی خود گذاشتند. سال ۱۳۶۹، سالی پرتلاطمی برای مردم ایران بود، در چله گرمای تابستان دهه ۶۰ جمهوری اسلامی ایران با سربلندی توانست رزمندگانی را که مجاهدانه از دین و شرف و خاک کشور دفاع کرده و در دست دشمن اسیر شده بودند، به وطن بازگرداند.
در این روز رسولان انقلاب و جنگ در میان شور و سرور وصفناپذیر مردم به آغوش کشور بازگشتند.
اسارت ۴۳هزار ایرانی در زندانهای رژیم بعث
طبق آمار حدود ۴۳هزار نفر از ایرانیها در دوران جنگ تحمیلی در زندانهای رژیم بعث به اسارت گرفته شدند که مطابق گزارشها، ۵۰۰ نفر از آنها در همان دوران به شهادت رسیدند. بر اساس آمارهای رسمی که موسسه فرهنگی پیام آزادگان منتشر کرده است، متوسط سن رسمی اسرای نظامی ایرانی در عراق ۲۲ سال بود. کمسنترین آزاده ۹ سال داشت و کمترین سن در زمان اسارت ۵ سال بوده است. همچنین مسنترین اسیر ایرانی در دست بعثیها در زمان اسارت ۹۷ سال داشت که بعد از ۸۰۴ روز اسارت، آزاد شد. نام حدود هزار آزاده کشورمان هم توسط صلیبسرخ ثبت نشده بود که همین موضوع سبب شد ۱۰ سال اطلاعی از این گروه از اسرای کشورمان وجود نداشته باشد. شهید حسین لشگری نمونه قابل افتخار یکی از اسرایی است که ۱۸ سال اسیر زندانهای رژیم بعث بود. در میان سیل عظیم آزادگان ۶۰ زن نیز حضور داشتند که پس از مذاکرات دو کشور به خاک میهن بازگشتند.
روند تبادل اسرای جنگ ۸ ساله
17مرداد 67 وقتی صدام به ناگزیر آتشبس را پذیرفت، اعلام آمادگی کرد که وارد مذاکره میشود.پس از آتشبس و شروع مذاکرات دقیقا دو سال طول کشید تا مبادله اسرا بین ایران و عراق به مرحله اجرا درآید. در صورتی که مطابق بند 3 قطعنامه 598 سازمان ملل و براساس کنوانسیون سوم ژنو مصوب 12 اوت 1949، پس از مخاصمه جنگ باید تمام اسرا بدون تاخیر به کشور خود بازگردانده میشدند.
مبادله فوری و همهجانبه
با گذشت دو سال، رئیس رژیم بعث عراق سرانجام در تاریخ ۲۲ مرداد سال ۶۹ معاهده ۱۹۷۵ را پذیرفت و با تاکید بر اینکه «به هر آنچه میخواستید دست یافتید» نوشت: «مبادله فوری و همهجانبه اسرای جنگ به هر تعدادی که در عراق و ایران به سر میبرند، از طریق مرزهای زمینی و از راه خانقین – قصر شیرین و راههای دیگری که مورد توافق قرار میگیرد، صورت خواهد گرفت و ما آغازگر این اقدام خواهیم بود و از روز جمعه ۲۹ مرداد ۱۳۶۹ به آن مبادرت خواهیم کرد. با این تصمیم ما دیگر همه چیز روشن شده و به این ترتیب همه آنچه را که میخواستید و بر آن تکیه میکردید، تحقق مییابد.»
آزادی ۳۸هزار اسیر ایرانی در مدت یک ماه
همزمان با پذیرفتن معاهده ۱۹۷۵ از سوی صدام، ستاد رسیدگی به امور آزادگان در ۲۲ مرداد ۱۳۶۹ براساس قانون حمایت از آزادگان مصوب ۲۳/۹/۱۳۶۸ مجلس تشکیل شد. تبادل انبوه اسرا کار بزرگی بود. در نخستین مرحله تبادل اسرا در ۲۶ مردادماه ۱۳۶۹ شمسی ۹۶۹ اسیر ایرانی با ۱۳۴۰ اسیر عراقی مبادله شدند.
از ۲۶ مرداد سال ۱۳۶۹ شمسی به مدت یک ماه «مبادله بزرگ اسرای ایران و عراق» انجام شد و حدود ۳۸هزار ایرانی به کشور بازگشتند. اسرای سرافراز ایرانی از چند نقطه مرزی با تشریفات وارد کشور شدند، بر خاک ایران بوسه زدند و اشک شوق ریختند.
۲۷ شــهریور ماه سال ۶۹ بود که عراق اعلام کرد هیــچ اســیر ایرانــی دیگــری را در اختیــار ندارد و تبادل اسرا پایان یافته است. ایــن درحالی بود که هنــوز سرنوشت دیگر اســیران ایرانــی نامشخص بود. تا اواخرســال ۱۳۶۹ اما ۴۵۰ اســیر ایرانــی دیگــر در ۹مرحله آزاد شــدند.
کارشکنیهای عراقیها
عراقیها کارشکنیهای زیادی در این رابطه انجام دادند. رایزنیها و مذاکرات کشورمان هم هر بار با بنبست مواجه میشد تا اینکه در آبان ۱۳۸۱ دور تازه مذاکرات ایران و عراق از ســرگرفته شد و دو کشــور توافق کردند کلیه اســرایی را که در اختیــار دارند اعــم از زندانــی و غیرزندانی آزاد کننــد. در نتیجــه، زمینــه آزادی کلیــه اســرای دو طرف فراهم آمد و طرفین در آخرین نشســت تصمیــم گرفتنــد ۹۴۱ اســیر عراقی بــه همراه ۳۰ زندانی عراقی را با ۳۵۱ اسیر زندانی ایرانی مبادلــه کنند. اســفند ۱۳۸۱ تاریخی است که آخرین گروه از اسرای زندانی به خاک کشورمان بازگشتند.