چالشِ «بازار سنتی و تولید پراکنده»
[ مرضیه موسوی ] دهه 30با ورود «کفش ملی» بهعنوان نخستین کفش ماشینی ایرانی به بازار، تولید کفش در ایران وارد دنیای مدرن و صنعتی شد. بعد از آن هم شرکتهای دیگری ازجمله کفش بلا پا به عرصه تولید کفش ماشینی گذاشتند و کمکم کارگاههای کوچک و بزرگ تولید کفش سر از گوشهوکنار شهرهای بزرگ، ازجمله تبریز و تهران درآوردند. با ممنوعیت واردات کفش از سال 1397، بازار فروش کفش در ایران در اختیار تولیدکنندگان داخلی قرار گرفت و اکنون با ظرفیت تولید بیش از 450میلیون جفت کفش، حتی توان صادرات این محصول تولیدی هم در اختیار کارگاههای ایرانی قرار گرفته است. با این حال اتحادیه کفشفروشان از بیرونقی بازار، پیش از ماه مهر و آغاز مدارس خبر میدهد. به این بهانه «شهروند» نگاهی به چالشهای پیش روی تولیدکنندگان در بازار کفش میاندازد.
همکاران و تولیدکنندگانی که در بازار کفش ایران میشناسم، میگویند از زمان آغاز بهکار کفش ملی تاکنون، بازار فروش را چنین بیرونق ندیدهاند.» این را «اصرافیل تبریزی» از تولیدکنندگان قدیمی بازار کفش ایران و مؤسس تعاونی آیندهسازان سرزمین کفش به «شهروند» میگوید. او توضیح میدهد: «رابطه بین تولید و مصرف در بازار کنونی سنخیتی با هم ندارند. تا 5سال پیش سرانه خرید کفش به ازای هر فرد در ایران سه جفت کفش در سال بود، اما اخیرا بهدلیل کاهش قدرت خرید مردم، این سرانه به یک تا یکونیم جفت کفش در سال رسیده است.» او به توصیه مهم رهبر انقلاب در بهار امسال اشاره میکند که مسئولان را به برنامهریزی و اقدام برای رونق تولید توصیه میکردند. تبریزی میگوید: «بیش از 6سال است که موضوع انتقال کارگاههای تولیدی کفش به خارج از شهر تهران و ایجاد شهرکهای صنعتی مطرح شده، اما هنوز آییننامهای برای راهاندازی این شهرکها وجود ندارد. در ایامی که بازار فروش چنین کساد است، وجود شهرکی صنعتی که تولیدکنندگان بهصورت متمرکز در آن حضور داشته باشند، میتواند به ما کمک زیادی کند.»
ادامه حیات سنتی
او یکی از دغدغههای تولیدکنندگان را ایجاد بازاری متمرکز میداند که بتوان با تحقیقات بهروز در آن و شناسایی ظرفیتها، متناسب با بازار مصرفکننده جهتدهی شوند. تبریزی میگوید: «در شرایط سنتی حیات کارگاههای تولیدی، معمولا تولیدکنندگان از یکدیگر و از کل ظرفیتهای بازار مصرف خبر ندارند، اما با ایجاد شهرک صنعتی، راه برای تولید بهتر و باکیفیتتر باز میشود و همچنین مشتریها هم از سردرگمی نجات پیدا میکنند. از طرفی میتوان بخشی از تولیدات را به بازار خارجی اختصاص داد. هماکنون گرچه مازاد تولید در کارگاهها وجود دارد، اما بهدلیل نبودن مرجع مشخصی برای خریداران خارجی، دست ما از صادرات هم کوتاه مانده است. درصورتی که اگر شهرک صنعتیای در حوزه تولید کفش داشته باشیم، خریداران خارجی هم میدانند که برای تامین خواسته خود به کجا مراجعه کنند و کیفیت تضمین شدهای برای محصولات خواهند داشت.»
بهگفته او با راهاندازی شهرکهای صنعتی خصوصی، مشتریانی که از شهرستانها بهدنبال خرید کفش هستند هم میدانند که به کجا مراجعه کنند. تبریزی به «شهروند» میگوید: «در این صورت حتی امکان برگزاری نمایشگاههای بینالمللی، ایجاد رقابت در بازار تولید، قیمتگذاری بهتر، افزایش کیفیت محصولات تولیدی و... هم فراهم میشود. درصورتی که ادامه حیات بازار تولید کفش بهصورت سنتی و پراکنده، باعث فرصتسوزی در این زمینهها میشود. بازار کفش تا آن زمان، بدون هیچ پیشرفت چشمگیری به راه خود ادامه خواهد داد.»
ظرفیتی برای صادرات
رییس اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان کفشهای دست دوز، خبر از آمادگی این صنف برای صادرات مازاد کفشهای تولیدی در کشور داده و گفته است :« هماکنون ظرفیت تولید سالانه بیش از ۴۵۰ میلیون جفت کفش و انواع پایپوش وجود دارد، اما مصرف کشور هماکنون ۲۵۰ میلیون جفت در شرایط عادی است. اگر شرایط فراهم شود و تولیدکنندگان با ظرفیت کامل فعالیت کنند، میتوانیم ۲۰۰ میلیون جفت صادرات داشته باشیم.»
به گفته «رسول شجری» تلاشهایی در حوزه صادرات کفش انجام شده، اما همچنان به حدی که بتوان گره کار را باز کرد و تولیدکنندگان را از کمکاری نجات داد، نرسیده است. او گفت: «هماکنون اقداماتی در روسیه، آفریقا و کشورهای همسایه انجام شده که امیدواریم به نتیجه نهایی برسد. در مجموع مصرفکننده اطراف ایران زیاد است، اما باید شرایط صادرات فراهم شود.» از سال ۱۳۹۷ واردات کفش ممنوع است و عمده کفشهای خارجی بهصورت قاچاق وارد کشور میشود. وی با بیان اینکه هماکنون عرضه کفش بیش از تقاضاست، تصریح کرد: «بنابراین، بازار تعیینکننده قیمت است. البته افزایش قیمت نسبت به سال قبل بهدلیل افزایش هزینههای تولید بود.»
شجری درباره قیمت کفش نیز گفت: «قیمتها متناسب با کیفیت و نوع، متفاوت است. در کل کالای قاچاق، معضلی برای تولیدکنندگان داخلی نیست، چراکه کفشهای خارجی قدرت رقابت با تولیدکنندگان داخلی ندارند. قیمت کفش داخلی، ریالی و قیمت خارجیها، دلاری است. از طرف دیگر کیفیت کفش داخلی نیز مناسب است. البته برخی از کفشهای خارجی بهصورت استوک وارد میشود و با سوءاستفاده همان کالا به قیمت ۱۰ برابر فروخته میشود.» به گفته رسول شجری بازار کفش در آستانه مهرماه، بازار پررونقی نیست. وی اظهار کرد: «همه منتظر بودند مدرسه بازاری ایجاد شود، اما توقع فروشندگان محقق نشد، علت این وضعیت افزایش قیمتها و کاهش قدرت خرید مردم است.»
به گفته او قیمت کفش حدود ۳۰ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است.