گروه سیاسی: با وجود فروکش کردن تب‌وتاب‌های اولیه دور جدید درگیری‌های قره‌باغ کوهستانی، میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، همچنان ناظران سیاسی و البته مسئولان وزارت خارجه کشورمان با حساسیت ویژه این مساله را دنبال می‌کنند. طی یک هفته گذشته دود ۱۲۰ هزار نفر از ساکنان ارمنی‌تبار قره‌باغ پس از تسلط جمهوری آذربایجان بر این حوزه، منطقه را به مقصد قلمرو ارمنستان ترک کرده‌اند. به روایتی تمامی ارامنه ساکن قره‌باغ کوهستانی آواره شده‌اند. به گزارش «تجارت»، فراتر از وضعیت قره‌باغ که تا حدودی سرنوشت آن نیز مشخص شده، نگرانی جدی‌تر در ارتباط با ماجراجویی‌ها و سیاست‌های توسعه‌طلبانه احتمالی دولت باکو در حوزه قفقاز جنوبی است. به طور مشخص احتمال تصمیم الهام علی اف برای حمله به جنوب ارمنستان به بهانه ایجاد کریدور زنگزور به طور جدی مایه نگرانی ناظران سیاسی است. این‌که باکو مرزهای جنوبی ارمنستان را در مجاورت با ایران کنترل کند، موضوعی است که طی چند ماه گذشته به طور جدی مورد مخالفت بوده است. با این وجود به نظر می‌رسد تهران به فرمولی مشخص در مواجهه با تحولات قفقاز و مقابله با زیاده‎‌خواهی‌های علی‌اف دست پیدا کرده است. فرمولی که می‌توان سه عنصر کلیدی را برای آن مورد بازشناخت قرار داد.

عنصر نخست: غیرقابل تغییر بودن مرزهای ژئوپلیتیکی منطقه
کلیدی‌ترین و البته محوری‌ترین عنصر استراتژی کلان ایران در مواجهه با بحران قفقاز جنوبی، تمرکز بر اصل «غیرقابل تغییر بودن مرزهای ژئوپلیتیکی منطقه بین همسایگان» است. این اصل، بارها از سوی مسئولان سیاسی کشورمان مورد تاکید قرار گرفته و حتی در عرصه میدانی نیز با اقداماتی همچون برگزاری مانور نظامی سپاه در کنار رود ارس، اراده جدی تهران در مواجهه با هر گونه زیاده‌خواهی باکو گوشزد شده است. در جدیدترین رویکرد مرتبط با این اصل کلیدی، سید کمال خرازی رئیس شورای راهبردی روابط خارجی راهبرد جمهوری اسلامی ایران را در قبال بحران قفقاز تشریح و تصریح کرد: ایران تغییر مرزهای کنونی بین کشورهای منطقه را برنمی‌تابد. بدون تردید با حل مساله قره باغ معادلات قفقاز تغییر کرده است و باید دید اینک چگونه می‌توان به حل سایر مسایل این منطقه حساس کمک کرد. جمهوری اسلامی ایران که روزگاری این منطقه جزو خاکش بود با پذیرش شرایط پس از فروپاشی شوروی سابق، همواره همچون پدری خیرخواه نسبت به تحولات این منطقه، به خصوص تغییر جغرافیای این منطقه حساس بوده است. وی افزود: به همین جهت، ایران از ابتدا ناحیه قره باغ را جزو خاک جمهوری آذربایجان دانسته، بر آزادسازی اراضی اشغالی آن کشور تاکید داشته است، به طوری که حتی در زمان رئیس جمهور سابق جمهوری آذربایجان، مرحوم حیدر علی اف پیشنهاد کمک تسلیحاتی به آن کشور برای آزادسازی اراضی اشغالی داده بود. به همین ترتیب، ایران هرگونه اشغال اراضی ارمنستان توسط آذربایجان را نیز بر نمی‌تابد و بر حفظ مرزهای کنونی بین کشورهای منطقه تاکید دارد. رئیس شورای راهبردی روابط خارجی در پاسخ به این سوال که در شرایط فعلی سرنوشت کریدور زنگزور چه می‌شود؟، گفت: باکو، کریدور زنگزور را به نحوی که در حاکمیت جمهوری آذربایجان باشد و اتصال نخجوان را به خاک اصلی آن تامین کند، در قبال کریدور لاچین مطرح می‌کرد که در اختیار ارمنستان بود و قره باغ را به خاک ارمنستان متصل می ساخت. اینک که مساله قره باغ حل و طبعا کریدور لاچین بلااثر شده است، دیگر توجیهی برای درخواست چنین کریدور متقابلی وجود ندارد. البته، کشورها می‌توانند در قالب همکاری ترانزیتی راه‌های ارتباطی خود را در اختیار همسایگان خود قرار دهند و چنین همکاری بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان هم قابل دفاع است، ولی لازمه برقراری چنین ارتباطی تهدید و اشغال نیست.

فرمول ویژه 3+3
دومین رکن سیاست‌گذاری وزارت امور خارجه کشورمان تاکید بر حفظ اصل مذاکره و رسیدن به توافق از طریق فرمول 3+3 است. در واقع، تهران علاوه بر رایزنی‌های دیپلماتیک دوجانبه پیرامون تحولات قفقاز و هشدارهایی که از طریق مانورهای گسترده نظامی به طرف‌های درگیر فرستاده است، از مدت‌ها پیش طیف گسترده‌ای از روندهای سیاسی و دیپلماتیک را در قالب مذاکرات 3+3(گرجستان، ارمنستان، جمهوری‌آذربایجان به همراه روسیه، ایران و ترکیه) در دستورکار قرار داده است. در ارتباط با این طرح، اخیرا حسین امیرعبداللهیان در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «با آقای آرمن گریگوریان دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری ارمنستان دیدار داشتم. تاکید کردم بحران قفقاز از طریق مشارکت بازیگران داخلی و همسایگان این منطقه (چارچوب۳+۳) قابل حل و فصل است. با بیان نگرانی از وضعیت آوارگان قره‌باغ، آمادگی ایران جهت ارسال کمک‌های بشردوستانه را اعلام کردم.»

طرح ریلی تهران برای بی اثر کردن جنگ‌طلبی علی اف
واپسین نمود فرمول مواجهه ایران با تحولات منطقه قفقاز، ارائه طرحی ریلی برای بلااثر کردن ادعاهای جنگ طلبانه باکو برای ایجاد کریدور زنگزور است. در این ارتباط، کمال خرازی توضیح می‌دهد: «جمهوری اسلامی از آنجا که بر اهمیت اتصال نخجوان به خاک جمهوری آذربایجان واقف است، حتی در صدد است چنین اتصالی را از خاک ایران برای جمهوری آذربایجان فراهم سازد و لذا با باکو برای ساخت جاده و راه آهنی به طول ۵۵ کیلومتر از روستای آق بند در منطقه منطقه زنگیلان در جنوب کشور آذربایجان و در مجاورت مرز ایران و ارمنستان، تا شهر اردوباد در نخجوان، به توافق رسیده است که در دست پیگیری است.» این طرح در شرایطی مطرح می‌شود که اردوغان نیز مدعی موافقت ایران برای ایجاد کریدور زنگزور از خاک خود شده بود. اما ظاهرا منظور او همین طرح ریلی است که خزاری مورد اشاره قرار می‌دهد.