«جمعه قالی» و 200هزار گردشگر و بازدیدکننده
[ شهروند] دومین جمعه پاییز است. ریشسفید مسجد جامع اردهال درست یک هفته پیش، در مراسم «جمعه جار» خبر از برگزاری «قالیشویان» داده بود و بعد هم کوچهبهکوچه و محلهبهمحله، اردهال را برای برگزاری این مراسم خبردار کرده بودند؛ رسمی که قدمت آن به قرنها پیش برمیگردد. روزهای قبل از برگزاری قالیشویان، مسافران و مهمانان زیادی خودشان را به مشهد اردهال میرسانند تا این آیین سنتی و ویژه را تماشا کنند. آداب برگزاری این مراسم همواره مورد توجه مستندسازها، فیلمسازان، نویسندگان و ... قرار گرفته و در آثار مختلفی میتوان نشانی از این مراسم را گرفت؛ از آثار بهرام بیضایی گرفته تا جلال آلاحمد، علی حاتمی، ناصر تقوایی و... . مراسم قالیشویان بعد از ثبت در زمره میراث معنوی کشور، سال 2012 در فهرست میراث معنوی جهانی یونسکو هم به ثبت رسید. گزارش پیشرو، نگاهی است به چندوچون برگزاری این مراسم به عنوان تنها آیین سنتی ایران که هر ساله بر اساس تاریخ شمسی برگزار میشود.
«جمعه قالی»، «قالیشویان» و «قالی شورو» اسامی مراسمی است که هر ساله در مشهد اردهال برگزار میشود و آیینی سنتی برای زنده نگه داشتن یاد و مظلومیت «امامزاده سلطانعلی» است که در مشهد اردهال به شهادت رسیده بود. مراسم قالیشویان، اجرای نمادینی از چگونگی شهادت امامزاده سلطانعلی(ع) و رخدادهای بعد از آن است که توسط اهالی فین و اردهال رقم خورده بود. برای درک این آیین سنتی، لازم است پیشینهای از این رخدادها را بدانید؛ امامزاده سلطانعلی، که بنا بر روایتهای تاریخی از نوادگان امام باقر(ع) است، در حین نماز و در محلی که امروزه به «قتلگاه» معروف است، به
شهادت رسید.
وقتی این خبر به گوش اهالی فین و خاوه در کاشان رسید، آنها خودشان را به اردهال رساندند و با حمله به ماموران حکومتی، پیکر امامزاده را لای یک تخته قالی پیچیدند و با خود به بالای تپه فین بردند. برخی روایتها میگویند که اهالی فین پیکر امامزاده را در نهری در همان نزدیکی شستند و غسل دادند و بعد بالای تپه به خاک سپردند. برخی روایتها هم نقل میکنند که به دلیل چندتکه شدن پیکر امامزاده در زمان شهادت، امکان غسل ایشان وجود نداشت و به همین دلیل اهالی فین او را بدون غسل در تپه فین دفن کردند و بعد، قالیای را که پیکر امامزاده لای آن پیچیده شده بود، به کنار نهر بردند و آن را شستند.
به هر رو، آنچه در مراسم قالیشورو میگذرد، نمادی از این رخدادهاست و به آیینی برای عزاداری امامزاده سلطانعلی(ع) تبدیل شده است.
آیینی با حضور 200هزار گردشگر
سال 113 بود که امامزاده سلطانعلی(ع) به دعوت مردم کاشان، به اردهال سفر کرد و سه سال در این شهر مشغول تبلیغ دین بود تا اینکه به دست حاکم وقت کاشان، به شهادت رسید. آیین قالیشوران از آن زمان تاکنون توسط مردم اردهال، فین و خاوه برگزار میشود. مراسم از صبح شروع میشود. عزاداران با چوبهای تراشخورده در دست و لباسهای مشکی بر تن، «یا حسین»گویان و با بالا بردن چوبدستیها به سمت مرقد امامزاده سلطانعلی(ع) میروند. با کوبیدن پاها بر زمین، خاک به هوا بلند میشود، همانطور که مردم این منطقه 300 سال پیش با سلاحهای ساده آن زمان، برای پس گرفتن پیکر امامزاده به قتلگاه رفته بودند.
متولیان امامزاده از قبل قالیای را لای پارچهای سیاه میپیچند و با رسیدن دسته عزاداران، قالی را به آنها تحویل میدهند. هنوز هم بعد از گذشت بیش از 300 سال، تنها اهالی فین هستند که اجازه تحویلگرفتن قالی را دارند؛ درست مثل آنچه در روایتهای تاریخی آمده و اهالی فین پیکر امامزاده را به دوش کشیده و برده بودند. عزاداران قالی را به سمت چشمهای در همان نزدیکی که «چشمه شازده حسین» نام دارد، میبرند. کنار چشمه، همچنان صدای عزاداریها به گوش میرسد. حاضران، افرادی را که در زمان شهادت امامزاده حاضر به حمایت از او نشدند، نفرین میکنند و اشعار مخصوص مراسم را میخوانند. چوبها را با آب چشمه خیس میکنند و قطرات آب را به گوشه قالی میریزند که هشت نمادی از غسل پیکر امامزاده است، سپس قالی را به دوش میگیرند و یاحسینگویان، به سمت بقعه میبرند.
اهالی فین، به نشانه اینکه دوست ندارند قالی (پیکر امامزاده) را به خاوهایها تحویل دهند، چوبها را در هوا تکان میدهند و باز هم صدای یاحسین و اللهاکبر در فضا میپیچد. خاوهایها بالاخره قالی را گرفته و آن را به خادمان امامزاده میسپارند.
امسال نیز این مراسم با حضور گسترده و مردم علاقهمند، در مشهد اردهال برگزار شد. به ثبت رسیدن این آیین در یونسکو در طی سالیان گذشته گردشگران زیادی را در گوشه و کنار جهان با این آیین منحصربهفرد آشنا کرده است. امسال نیز بیش از 200هزار گردشگر در این مراسم حضور داشتند.
اعتبار جهانی قالیشوران
«گردشگری کاشان نباید محدود به یک فصل و چند ماه شود و برنامهریزی ستاد گردشگری باید به گونهای باشد که این صنعت در طول سال تداوم داشته باشد تا هر روز در این شهر زیبا گردشگر داخلی و خارجی داشته باشیم.» محمدشریف زارعی، فرماندار کاشان، این صحبت را در آیین گلابگیری در باغ فین اعلام کرده و به مراسم قالیشوران به عنوان یکی از این ظرفیتها اشاره کرده بود؛ مراسمی که نهتنها در زمره میراث ملی معنوی ایرانیان، بلکه به عنوان میراثی جهانی در یونسکو ثبت شده است. «محسن حاجی سعید»، فعال حوزه گردشگری، در نقلقولی اهمیت این ثبت جهانی را اینطور ارزیابی میکند: «برای گردشگران بسیار مهم است آنچه خریداری یا از آن بازدید میکنند، دارای هویت مشخص و شناختهشده باشد. اگر سطح آن استانی باشد، در یک مرحله برای آن فرد قابل اعتماد خواهد بود. اگر در سطح ملی باشد، دارای جایگاه ویژهتری خواهد بود و اگر بینالمللی باشد، بدون شک به آن اعتماد میکنند، یعنی کافی است که به یک گردشگر بگوییم جایی که میروید یک اثر جهانی است.»
او میگوید: «وقتی گردشگران با یک برند شناختهشده در حوزه بینالمللی مواجه میشوند، با روی باز به آنجا مراجعه میکنند. اگر حتی بخواهند بیشتر درباره یک اثر جهانی بدانند، میتوانند به سایت یونسکو مراجعه و درباره آن مطالعه کنند. همین موضوع به آنها کمک میکند تا کار راهنمایان گردشگری در معرفی این آثار سادهتر شود و نیازی نیست راهنمایان گردشگری شروع به معرفی کنند.» با وجود ظرفیتهای بسیار متنوع گردشگری در کاشان، نبود زیرساختهای کافی برای حضور گردشگران باعث شده تا دست بسیاری از توریستهای علاقهمند به فرهنگ، تاریخ و جاذبههای کاشان از این شهرستان دور باشد.
مراسم قالیشوران امسال هم با حضور گسترده گردشگران، به خصوص گردشگران داخلی برگزار شد. البته در حالی که مثل سالهای گذشته بسیاری از ظرفیتها از جمله فضای اقامتی مناسب به میزان کافی و ... برای گردشگران فراهم نبود و مثل سالیان گذشته، پای چادرهای مسافرتی حتی به پشتبامهای اطراف مسجد جامع و امامزاده هم کشیده شده بود.