آغاز سیر مهاجرت از شهرها به روستاها
[ملیحه محمودخواه] دیگر کمتر پیش میآید که جوانی کولهبار بر دوش بگیرد و به شهر بیاید. داستان برعکس شده است. حالا خیلیها از شهرها به سمت روستاها میروند تا شرایط زندگی را تسهیل کنند، شغل داشته باشند و بتوانند چرخ زندگی را بچرخانند. مدیرکل برنامهریزی معاونت توسعه روستایی ریاستجمهوری در توضیحاتی به «شهروند» تاکید میکند که طبق آمار سازمان مرکز آمار کشور بیش از 500هزار نفر در سال گذشته از شهرها به روستاها مهاجرت کردهاند که نشان میدهد در چند سال گذشته امکانات در روستاها افزایش پیدا کرده و شرایط برای زندگی بسیار بهتر شده است.
هنوز 100سال از زمانی که جمعیت روستایی دو برابر جمعیت شهرها بود، نمیگذرد. این جمعیت بیشتر در روستاهای کمبرخوردار ساکن بودند، بنابراین مردم دستهدسته برای زندگی بهتر به سمت شهرها راه میافتادند تا بتوانند چرخ زندگیشان را بچرخانند. نتایج این مهاجرتها افزایش جمعیت شهرها، آسیبهای اجتماعی و آمار بیکاری بود.
اهمیت روستا در توسعه کشور
این در حالی است که بهگفته بسیاری از کارشناسان حوزه روستا، روستاها نقش مهمی در توسعه هر کشور ایفا میکنند، چراکه سهمشان از تولید مواد غذایی بسیار بالاست. کشاورزی و دامپروری که مهمترین شاخصه تولید صنایع غذایی به شمار میرود، در دل روستاها صورت میگیرد و اهمیت روستا را بیش از هر زمانی آشکار میکند. این در حالی است که امکانات طبیعی در کشور ما در هر منطقه و جغرافیایی متفاوت است که نشاندهنده ظرفیتهای متفاوت موجود در روستاها کشور ماست. در واقع اگر در زمینه اقتصاد روستاها برنامهریزی شود، ابعاد اجتماعی سکونتها نیز مورد توجه قرار میگیرد.
افزایش امکانات، جمعیت روستاها را زیاد میکند
محمدصادق مهدوی، مدیرکل برنامهریزی معاونت توسعه روستایی ریاستجمهوری، به «شهروند» توضیح میدهد که هر چقدر امکانات در داخل روستاها متمرکزتر باشد، جمعیت کمتری به مهاجرت فکر میکنند. یکی از دلایلی که سبب مهاجرت روستاییان به شهرها میشد، تمرکز امکانات در شهرها بود. وقتی یک نفر در روستایی بیمار میشد، حتی مرکز درمانی وجود نداشت تا برای درمان به آنجا برود، به همین دلیل در سالهای قبل مهاجرت از روستاها به شهرها بهشدت زیاد بود.
آمارها چه میگویند
او با توجه به آمار سال گذشته پژوهشکده آمار، به این موضوع اشاره میکند که براساس آمارها مهاجرت از شهرها به روستاها در حال اتفاق افتادن است و در سال گذشته بیش از 500هزار نفر به دلایل مختلف از شهرها به روستاها مهاجرت کردهاند. مهدوی با اشاره به اینکه آمارهای کلی هنوز آمار کاهشی از تعداد روستاییان نشان میدهد، تاکید میکند: «طبق سرشماری سال 1400، جمعیت روستاها 21میلیون و 100هزار نفر بود، اما در سال گذشته این جمعیت به 20میلیون و 700هزار نفر رسید. نکته قابل توجه در این آمار این است که بسیاری از روستاها در سال گذشته یا تبدیل به شهر شدند یا بهدلیل گستردهشدن با شهرهای مجاور خود ادغام شدند و تقریبا بیش از 500هزار نفر از این کاهش آمار روستاها مربوط به این است که این تعداد بهعنوان جمعیت شهری به شمار رفتهاند.
او بر این باور است که هماکنون بیش از 3هزار و 700روستا از مجموع 4هزار روستای موجود در کشور این آمادگی را دارند که یا بهعنوان شهر معرفی شوند یا با شهرهای مجاور خود ادغام شوند. براساس قانون، هر روستایی که جمعیت بالای 3هزار و 500نفر داشته باشد، میتواند به شهر تبدیل شود. در واقع وقتی روستایی به شهر تبدیل شود، امکانات آموزشی، بهداشتی و تفریحی آن نیز متناسب با جمعیت و موقعیتش تغییر میکند و این اتفاق سبب میشود افراد کمتری به فکر مهاجرت بیفتند.
شروع مهاجرت معکوس
این مقام مسئول توضیح میدهد که بین سالهای 90 تا 95 بحث مهاجرت معکوس به روستاها کلید خورد، اما بهدلیل خشکسالیها این اتفاق آنطور که باید به نتیجه نرسید، اما در همین فاصله پنج سال بیش از 800هزار نفر به روستاها بازگشتند. اکنون نیز چندین عامل میتواند سبب مهاجرت مردم به روستاها شود. اول اینکه در دولت جدید رسیدگی و افزایش امکانات در روستاها بهشدت دنبال میشود و در اولویت کار قرار دارد. از سوی دیگر، در چند سال گذشته قیمت مسکن در کلانشهرها بهشدت بالا رفته و توان خرید یا اجازه مسکن کاهش یافته که سبب مهاجرت از شهرها به روستاها شده، زیرا قیمت تمامشده مخارج زندگی در روستا بهمراتب کمتر از شهر است و فرد میتواند شرایط بهتری را تجربه کند.او به تسهیلاتی که سازمانها و ارگانهای مختلف در اختیار روستاییانی قرار میدهند که به زادگاه خود بازمیگردند، اشاره میکند و میگوید یکی از عمده دلایلی که سبب مهاجرت از روستاها به شهرها میشود، مشکل بیکاری است. وقتی فردی در روستا کار مناسب داشته باشد و در حد گذران زندگی شرایط برای او مهیا باشد، قطعا فضای آرام و زندگی در روستا را به هیاهو و جنجال شهر ترجیح میدهد.
در جهان، مهاجرت معکوس آمار بیشتری دارد
مدیرکل برنامهریزی معاونت توسعه روستایی ریاستجمهوری به افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها در کل جهان نیز اشاره و بیان میکند که مهاجرت معکوس موضوعی است که در همه جهان در حال انجام است و در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا میتوانیم به خوبی ببینیم بیشتر مردم ترجیح میدهند در محیط روستا زندگی کنند تا شرایط سخت شهر. آنها اصولا در مراکز شهری کار میکنند و پس از پایان کار به روستاها و شهرکهای اقماری میروند که در اطراف شهرها ساخته شدهاند.
وضعیت مهاجرت در استانهای مختلف چگونه است
مهدوی به این موضوع اشاره میکند که در استانهای ایلام، یزد، سمنان، تهران و خراسانرضوی شرایط بهتر است، یعنی در این استانها در سال گذشته مهاجرت نسبت به سالهای قبل کاهش داشته است. اما در چهارمحالوبختیاری، زنجان، هرمزگان و کردستان بیشترین مهاجرت به ثبت رسیده، یعنی در این استانها مهاجرت بیشتر از روستا به شهر رخ داده و مهاجرت معکوس در مقایسه با مهاجرت روستا به شهر نتوانسته پیشی بگیرد. به اعتقاد او، در استانهای شمالی وضعیت کاملا برعکس است و آنچه آمارها نشان میدهد این است که مهاجرت معکوس بر مهاجرت سنتی پیشی داشته، شرایط خوب آبوهوایی و امکان کشاورزی پایدار در استانهای مازندران، گیلان، گلستان و اردبیل از دلایلی است که افراد را به سمت روستاها سوق میدهد. نکته مهمی که میتوان به آن اشاره داشت این است که افزایش امکانات در روستاهای کشور در سالهای اخیر اوج گرفته و امید میرود آمار مهاجرت معکوس روزبهروز افزایش پیدا کند.