فقر اقتصادی یا فقر اطلاعاتی؟
[شهروند]در سالهای اخیر، عدهای تلاش کردهاند با تطهیر دوره پهلوی، چهرهای از آن بسازند که به هیچ وجه با واقعیتهای تاریخی هماهنگی ندارد. عموما هم در رسانههای اجتماعی بر این طبل میکوبند که وضعیت اقتصادی ایران در آن دوره فوقالعاده و بینظیر بود و مردم فرسنگها با فقر فاصله داشتند! این نوع اخبار و گزارشها هم عموما همراه است با نمایش تصاویری از زرق و برق لباسهای اشراف، ماشینهای گرانقیمت در سطح شهر و اسلایدهایی از بعضی مناطق مرفهنشین. هیچکدام هم مستنداتی دقیق از آنچه تبلیغ میکنند، ارائه نمیکنند. بعضی مخاطبان نیز به خاطر فقر اطلاعاتی گمان میکنند که واقعا دچار فقر اقتصادی شدهاند، اما در کتاب «صعود چهل ساله»، فصلی وجود دارد با عنوان «خط فقر» که بهروشنی مستندات جهانی را بررسی کرده و به نتایج قابل تاملی رسیده است. آنچه در ادامه میخوانید بخشهایی از این کتاب است.
خط فقر عبارت است از مقدار درآمدی که برای تامین حداقل نیازهای فردی در یک جامعه لازم است و تامیننشدن آن موجب میشود چنین افرادی «فقیر» در نظر گرفته شوند. بانک جهانی برای سنجش میزان فقر در کشورهای دنیا، آنها را به چهار گروه تقسیم کرده و برای هر کدام از این گروهها، با توجه به میزان درآمد و هزینههای زندگی در کشورها، درآمد روزانه لازم برای بهرهمندی از حداقل نیازهای فردی را در نظر گرفته است و بر پایه آن، درصد فقرای کشورها را مشخص میکند. تقسیمبندی گفتهشده به این صورت است:
کشورهای با درآمد بالا: 21.7 دلار
کشورهای با درآمد بیشتر از متوسط: 5.5 دلار
کشورهای با درآمد کمتر از متوسط: 3.2 دلار
کشورهای با درآمد پایین: 1.9 دلار
در این تقسیمبندی، ایران در گروه دوم، یعنی کشورهای با درآمد بیشتر از متوسط قرار دارد.
فقیر بودن 46درصدی مردم ایران
بر اساس مستندات بانک جهانی، حدود 60درصد از روستاییان و 30درصد از شهرنشینان ایران (با توجه به نسبت بالای جمعیت روستانشین) یعنی تقریبا 46درصد کل جمعیت ایران در سال1977 میلادی، زیر خط فقر قرار داشتند. جالب است گزارش فایننشال تریبون درباره پیشرفت اقتصادی ایران بعد از انقلاب را، آن هم بر اساس گزارش بانک جهانی ببینیم. در واقع بنا به آمار رسمی بانک جهانی، از سال 1986 تا 2018 میلادی، جمعیت زیر خط فقر ایران از 44.2درصد به حدود 14درصد کاهش پیدا کرده است. اما نویسندگان کتاب اذعان دارند متاسفانه در سالهای پایانی دولت گذشته، این درصد افزایش داشته که یکی از دلایل مهم آن، شیوع کرونا و همهگیری آن در کشور بود که حدود دو سال، اکثر کشورهای جهان را درگیر کرده بود و اثر منفی گستردهای بر اقتصاد جهان داشت. نکته قابل تامل این است که برخلاف آنچه برخی شبکههای معاند تبلیغ میکنند، خط فقر نسبت به بعد از انقلاب، تا سال2018 میلادی، حدود 30درصد کاهش داشته که آمار فوقالعادهای به شمار میرود.
افزایش بیش از 12درصدی فقر در آمریکا
اما نکته جالبتر این است که آمار رشد خط فقر را در بعضی کشورهای دیگر هم بررسی کنیم و ببینیم که بنا به همان آمار بانک جهانی، اوضاع در این کشورها هم به هیچ وجه مقبول نیست.
آمریکا: 12درصد، در فاصله سالهای 1959 تا 2020
فرانسه: 14.8درصد، در فاصله سالهای 2000 تا 2018
آلمان: 15.7درصد در فاصله سالهای 2005 تا 2015
ژاپن: 18درصد در فاصله سالهای 1985 تا 2007
ترکیه: 21.9درصد در فاصله سالهای 2001 تا 2020

