[ لیلا مهداد]  کمبود معلم؛ چالشی که با شروع ماه مهر حاشیه‌هایی به خود دید. اعداد و ارقامی که به این کمبود نسبت داده می‌شد، متغیر بود، از 230 تا 260هزار معلم، اگرچه برخی از کمبود 300هزار معلم هم گفتند. در میانه گفتن از کمبود معلم و چالشی که وزارت آموزش‌وپرورش را درگیر کرده بود، کمتر کسی از  افزایش بازنشستگی معلمان در کنار رشد جمعیت دانش‌آموزان گفت، مسئله‌ای که توازن نیروی انسانی این وزارتخانه را برهم زد.  کمبود معلم چالشی نیست که طی یک دوسال پدید بیاید، بنابراین در ریشه‌یابی آن باید نگاهی به تصمیمات تصمیم‌گیران این وزارتخانه در یک‌دهه گذشته داشت، سیاست‌های اشتباه در جذب نیروی تربیت معلم و حتی برنامه‌ریزی و پیش‌بینی این روزها درخصوص تعداد معلم موردنیاز با وجود افزایش آمار دانش‌آموزان. سیاست‌ها و تصمیمات 10سال گذشته، از سیاست اشتباهی که تصمیم به کاهش پذیرش دانشجو معلم در دانشگاه فرهنگیان گرفت تا عدم‌استخدام معلم به تعداد موردنیاز، حالا دامن این وزارتخانه عریض و طویل را گرفته است. وقتی از اعداد و ارقامی صحبت به میان می‌آید که کمبود معلم وزارتخانه‌ای را به رخ می‌کشد، باید گفت کمبود معلم از زمانی کلید خورد که ظرفیت دانشگاه فرهنگیان به کمتر از 4هزار نفر کاهش یافت.

120هزار معلمی که پیش از موعد بازنشسته شدند
یکی از تصمیمات اشتباه دهه‌های گذشته در حوزه وزارت آموزش‌وپرورش به دولت نهم برمی‌گردد. دولت نهم در تصمیمی عجیب به یک‌باره حدود 120هزار نیروی ‌انسانی باتجربه و توانا را بازنشسته پیش از موعد کرد؛ با در نظر گرفتن 5سال ارفاق. در دولت دهم هم تصمیم نادرست دیگری اتخاذ شد. در این دولت 160هزار نیروی شرکتی و نوعا خدماتی با سنین بالا و غیرمعلم، اکثر آنها به استخدام آموزش‌وپرورش درآمدند. دو تصمیم نادرستی که بزرگ‌ترین لطمه را به بافت نیروی‌انسانی آموزش‌وپرورش وارد کرد. درواقع در دولت‌های نهم و دهم مصوبات طرح‌های غیرکارشناسی نمایندگان و استخدام فله‌ای باعث شد نیمی از نیروهای آموزش‌وپرورش فاقد مهارت‌های حرفه‌ای معلمی باشند.

سال 1374، سهمیه پذیرش دانشجو برای مراکز تربیت معلم کاهش یافت
اوایل سال 88 بود که خبرها از پایان فعالیت دانشگاه‌های تربیت‌ معلم گفتند، البته با این مضمون که با تصویب تاسیس دانشگاه فرهنگیان در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به مرحله‌ای تازه وارد شده است، مرحله‌ای که به این احتمال قوت می‌بخشید که به پایان فعالیت دانشگاه‌های تربیت معلم بینجامد. تربیت معلم سابقه طولانی به خود می‌‎دید، سابقه‌ای که به زمان تاسیس دارالفنون برمی‌گشت. تربیت معلم با فرازوفرودهای فراوان در شهریور 1362 اساسنامه‌اش به تصویب شورای‌عالی آموزش‌وپرورش رسید. اساسنامه‌ای که هدف مراکز تربیت معلم را تامین و تربیت معلم مورد نیاز آموزش‌وپرورش در دوره‌های قبل از دبستان، دبستان و راهنمایی عنوان کرده بود، البته در اسفند 1362 اساسنامه دانشسراهای تربیت معلم به تصویب شورای‌عالی آموزش‌وپرورش رسید. دو سال بعد یعنی اردیبهشت 1364 هم مجوز تاسیس دانشسراهای تربیت معلم روستایی برای شهرستان‌های محروم کشور نیز تصویب شد. اتفاق خوب این بود که شورای‌عالی آموزش‌وپرورش طبق مصوبه فروردین سال 1365 با تاسیس دانشسراهای تربیت معلم دو ساله در مناطق شهری موافقت کرد. از سال 1369 آزمون ورودی مراکز تربیت معلم در آزمون ورودی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی ادغام و از همان سال آیین‌نامه آموزشی مصوب شورای‌عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم در مراکز اجرا شد. تقویم به سال1374 رسید، سالی که مسئولان با توجه به بافت جمعیتی و نیاز کشور اختصاص سهمیه برای پذیرش در دانشسراهای تربیت معلم را متوقف کردند و سهمیه پذیرش دانشجو برای مراکز تربیت معلم نیز کاهش یافت.

در سال‌های 94-95 تعداد دانشجویان دانشگاه فرهنگیان به کمتر از 5هزار نفر رسید
با روی‌کار آمدن دولت یازدهم در سال 92 و تغییر سیاست دولت، دانشگاه فرهنگیان در حاشیه قرار گرفت. دانشگاهی که با هدف تامین، تربیت و توانمندسازی معلمان و نیروی‌انسانی موردنیاز وزارت آموزش‌وپرورش پا گرفت، البته از تجمیع مراکز تربیت‌معلم در استان‌های مختلف کشور و با تصویب شورای‌‌عالی انقلاب فرهنگی. آغاز نادیده‌گرفتن این دانشگاه در اولین سال‌های دولت تدبیر و امید کلید خورد، با تعیین بیش از سه‌ساله سرپرست برای این دانشگاه کلیدی در تامین نیروی انسانی مورد نیاز یک وزارتخانه عریض و طویل. این در حالی بود که طبق قانون، فردی بیش از 6ماه نمی‌تواند به‌عنوان سرپرست مرکز دانشگاهی تعیین شود. این دانشگاه فرازوفرودهای بسیاری را پشت‌سر گذاشته که بخشی از آنها جذب دانشجو-معلم در این دانشگاه بود. اولین سال فعالیت دانشگاه فرهنگیان بیش از 20هزار دانشجو در این دانشگاه تحصیل می‌کردند، اما تصمیم‌ها بر محدودکردن ظرفیت پذیرش بود، بنابراین در سال‌های 94-95 تعداد دانشجویان این دانشگاه به کمتر از 5هزار نفر رسید.

پیشنهاد لغو تعهد خدمت در آموزش‌وپرورش، تصمیمی برای تضعیف دانشگاه فرهنگیان

سال گذشته -1401- دستکم 250هزار معلم بازنشسته شدند
«کمبود معلم در آموزش‌وپرورش از 230 تا 260هزار نفر است.» یکی از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، 10 اردیبهشت 1402 به خبرگزاری «مهر» گفته بود: «آموزش‌وپرورش در کمترین حالت به بیش از 300هزار معلم جدید نیاز دارد، این در حالی است که فارغ‌التحصیلان دانشگاه فرهنگیان هرساله بیش از یکصدهزار نفر نمی‌شوند. از این‌رو، جذب معلم از طریق آزمون استخدامی همواره یکی از راه‌های جذب نیرو برای آموزش‌وپرورش بوده است.» بنابرنظر «احمدحسین فلاحی»، در چنین شرایطی تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاه فرهنگیان به مجموعه نظام آموزشی به میزانی نیست که این کمبود را جبران کند. معاون سابق وزارت آموزش‌وپرورش مرداد 1402 گفته بود: «سال گذشته -1401- دستکم 250هزار معلم بازنشسته شدند. رقمی که در 10سال گذشته، سالانه 100هزار نفر بوده است.» «ابراهیم سحرخیز» گفته بود: «دانشگاه فرهنگیان سال 90 تا 96 جذب دانشجو را به 3هزار نفر در سال تقلیل داد، پس ‌از آن، ظرفیت پذیرش به 18 تا 25هزار نفر افزایش یافت.»

کم‌توجهی‌ها نبود، باید 200 تا 250هزار معلم از دانشگاه فرهنگیان داشتیم
در مجموع طی این سال‌ها به اصلی‌ترین نهاد تامین‌کننده نیروی انسانی وزارت آموزش‌وپرورش بی‌توجهی شده و این در حالی بوده که این وزارتخانه از یک‌سو با کمبود شدید نیروی ‌انسانی کارآمد روبه‌رو بوده و از سوی دیگر، عموم معلمان در آستانه بازنشستگی قرار گرفته‌ بودند. همه این موارد در همان سال‌ها هم نشان‌هایی بودند که از چالش کمبود معلم در سال‌های آینده خبر می‌دادند. بنابر نظر وزیر آموزش‌وپرورش دولت سیزدهم، کم‌توجهی به دانشگاه فرهنگیان  تا زمانی که رهبر معظم انقلاب به این دانشگاه آمدند و دانشگاه را نجات دادند، یک ناترازی ایجاد کرد. به گفته «رضامراد صحرائی»، اکنون 79هزار معلم کم است، اما اگر همان سالیانه 25 تا 35هزار دانشجو معلم می‌گرفتیم، اکنون 200 تا 250هزار معلم از دانشگاه فرهنگیان داشتیم.

در دولت گذشته جذب نیرو نداشتیم، اما بازنشستگی فراوانی داشتیم
«هماهنگ‌شدن جذب و بازنشستگی معلم، نکته حائزاهمیتی است.» به گفته وزیر آموزش‌وپرورش دولت سیزدهم، هر مقدار که از آموزش‌وپرورش خارج می‌شوند، به همان اندازه هم باید وارد شوند: «در سه سال از دولت گذشته جذب نیرو انجام نشد، اما بازنشستگی فراوانی داشتیم.» به گفته «صحرائی»، سیاست دولت گذشته بر این بود که مدرسه غیردولتی را تقویت کند، بنابراین اعتقادی به جذب نیرو نداشت: «وزیر آموزش‌وپرورش دولت یازدهم اعلام کرد 300هزار معلم اضافه داریم، پس چرا اکنون از کمبود معلم آن یاد می‌کنند، دلیل این کمبود معلم خودتان بودید.»

دانشگاه فرهنگیان امسال 30هزار ظرفیت نیرو داشت
وزیر آموزش‌وپرورش دولت سیزدهم با اشاره به اینکه نهایت کمبود معلم 20هزار نفر است، گفته: «افزایش جمعیت دانش‌آموزی موضوع دیگری است که باعث کمبود معلم در کشور شده است، جمعیت دانش‌آموزی کشور از سال 94 تاکنون 3میلیون نفر افزایش یافته است، افزایش جمعیت هم یکباره صورت نگرفته، بنابراین از آن سال تاکنون می‌توانستند معلم اضافه کنند.»
بنابر نظر «صحرائی»، رئیس منابع ‌انسانی وزارت آموزش‌وپرورش در سال 97 اعلام کرد کمبود معلم شدید داریم و همان فرد در 20 اردیبهشت 1400 از کمبود 200هزار نفری معلم در مهر 1400 خبر داد، البته موضوع کرونا هم اضافه شده بود: «در این دو سال به اندازه‌ هشت سال دولت گذشته نیرو جذب کرده‌ایم، دانشگاه فرهنگیان امسال 30هزار ظرفیت نیرو داشته و به‌دنبال این هستیم که به 45هزار دانشجو برسد.»

در دولت سیزدهم 700هزار مترمربع به فضای تربیت معلم اضافه شده
«تعطیل‌شدن دانشگاه تربیت معلم در دولت‌ گذشته یکی از چالش‌های وزارت آموزش‌وپرورش است.» وزیر آموزش‌وپرورش هم ریشه کمبود معلم در مهر‌ماه سال‌جاری را در همین مسئله دانسته و گفته بود: «دانشگاه تربیت معلم حداقل باید سالی 25هزار دانشجو می‌گرفت، از سال1390 تا 1400 حدود 504هزار معلم وارد آموزش‌وپرورش شده که 17درصد تنها از ظرفیت سالانه دانشگاه فرهنگیان استفاده شد.» «رضامراد صحرائی» با اشاره به اینکه در کل کشور 526مرکز تربیت معلم داشتیم، گفته بود: «در حال حاضر 98مرکز بیشتر نداریم، هرچند دولت سیزدهم اهتمام کامل نسبت به تربیت معلم دارد. هرچند ظرفیت فیزیکی ایجاد تربیت معلم  20درصد افزایش پیدا کرده و در دو سال اخیر افزون‌بر 700هزار مترمربع به فضای تربیت معلم اضافه شده است.»  

وزیر آموزش‌وپرورش؛ سیاست‌تان مخالف سند تحول بنیادین بوده است
«سیاست شما در دولت گذشته مخالف سند تحول بنیادین بوده است، اما اکنون بگذارید کارمان را انجام دهیم، مجلس و دولت هم کمک می‌کنند تا آموزش‌وپرورش بلند شود.» به گفته وزیر آموزش‌وپرورش، در برنامه هفتم عنوان شده که ظرفیت پذیرش دانشگاه فرهنگیان تا 45هزار نفر برسد، یعنی می‌خواهیم سیاست تاسیس دانشگاه را اجرا کنیم، همچنین با دانشگاه‌های دیگر هم مشارکت می‌کنیم، امسال برای اولین بار اخذ دو مدرکی را راه‌اندازی کردیم، 2هزار نفر از دانشگاه‌های دیگر را هم داشتیم که سال دیگر بیشتر هم می‌شوند. بنابر نظر «صحرائی»، میانگین معدل فوق‌لیسانس‌هایی که امسال در آزمون استخدامی جذب شده‌اند، بالای ۱۷.۲۰ است. بیش از 40درصد از دانشگاه‌های معتبر آمده‌اند و بیش از هزار و 200 نفر از آنها کارت مربی‌گری قرآن را دارند، بیش از 8هزار نفر سابقه کار در امور تربیتی را دارند و 4 تا 5هزار نفر آنها سابقه 2 تا 10 سال آموزش در مدارس را دارند.»