شرایط کلیدی و چالشهای اقتصاد ایران
بانک جهانی در گزارشی از وضعیت کلان اقتصاد ایران، از رشد اقتصاد ایران برای چهارمین سال متوالی، افزایش صادرات نفت به بالاترین رقم از زمان خروج آمریکا از برجام و موفقیت دولت ایران در کاهش انتظارات تورمی و ثبات نرخ ارز خبر داد.
بانک جهانی در گزارشی از اقتصاد ایران با عنوان «شرایط کلیدی و چالشها» نوشت: «اقتصاد ایران با کمک بخش نفت برای چهارمین سال متوالی در مسیر رشد قرار دارد. با این حال، تورم بالای ماندگار و کمبود فرصتهای شغلی از جمله چالشهای این اقتصاد هستند. رشد اقتصادی کشور فراگیر نیست؛ 28.1درصد از ایرانیان فقیر هستند و دوپنجم خانوارها در معرض فقر قرار دارند. پیشبینی میشود چشمانداز رشد اقتصادی به دلیل تحریمها، اثرات نامطلوب تغییرات آبوهوایی، کمبود برق و گاز و کاهش تقاضای جهانی محدود بماند.»
این گزارش افزود: «علیرغم حفظ رشد متوسط پایدار در سال 1401 اقتصاد ایران با چالشهای ساختاری ریشهداری مواجه است. رشد بلندمدت، کُند و بدون اشتغالزایی بوده و بهرهوری پایین، تورم بالا و عدم تعادل در نظام بانکی و بازنشستگی همچنان ادامه دارد. این چالشها نارضایتیهای اجتماعی-اقتصادی طولانیمدت را تشدید کرده است. تحریمهای اقتصادی و بخش دولتی مسلط، مانع استفاده کامل از پتانسیل اقتصادی ایران، از جمله استفاده از جمعیت جوان با تحصیلات عالی، برای تنوع بیشتر اقتصاد به سمت صنایع و خدمات غیرنفتی مانند گردشگری شده است.»
تاثیر منفی پیری جمعیت و کاهش نرخ تولد بر دورنمای رشد اقتصادی
تورم بالا و فقدان شغل به طور نامتناسبی بر خانوارهای کمدرآمد تاثیر میگذارد. سالها تورم بالا تاثیر منفی بر خانوارهای فقیر گذاشته و ارزش واقعی یارانههای نقدی را از بین برده است. با توجه به شاغلبودن تنها یکسوم جمعیت و فرصتهای شغلی محدود، بهویژه برای جمعیت جوان و زنان، چالشهای بازار کار همچنان ادامه دارد. این وضعیت نابرابریها را تشدید و به نرخ بالای فقر کمک میکند. وجود فرصتهای شغلی ناکافی، بسیاری از ایرانیان، به ویژه زنان را از بازار کار بیرون رانده و در نتیجه فرصتی برای رشد از دست رفته است. پیری تدریجی جمعیت، نرخ قابل توجه مهاجرت نیروی کار بسیار ماهر و کاهش نرخ تولد نهتنها بر دورنمای رشد اقتصادی تاثیر منفی میگذارند، بلکه چالشی برای نظام بازنشستگی محسوب میشوند که هماکنون با مشکل مواجه است.
یارانه ثروتمندان به نفع نیازمندان حذف شود
برای حل این مشکلات مهم ساختاری باید هر چه زودتر اصلاحات اقتصادی لازم انجام گیرد. اصلاحات اولویتدار شامل بازگرداندن ثبات به قیمتها و نظام مالی، اعطای وام مبتنی بر بازار و به حداقل رساندن مداخلات غیرضروری در بازار و کنترل قیمتهاست. اجرای یک سیاست مالی ثابت و غیر دورانی به مهار کسری بودجه و ترویج سرمایهگذاری در بخشهای تولیدی و انرژیهای تجدیدپذیر و همچنین به تنوع اقتصادی کمک میکند. پرداخت یارانههای نقدی به نیازمندان واقعی (و حذف یارانه ثروتمندان) پتانسیل مالی خوبی در اختیار دولت قرار میدهد و البته باید گفت پرداخت یارانههای نقدی به گروهی مشخص از افراد نیازمند از آنها در برابر تورم محافظت میکند.
کاهش انتظارات تورمی و ثبات نرخ ارز تورم ماهانه را نزولی کرد
بالا رفتن قیمت موادغذایی و هزینههای ساخت مسکن نرخ تورم را به 46.7درصد در پنج ماه نخست 1402 رساند. اما کاهش انتظارات تورمی و ثبات نرخ ارز به کاهشیشدن تورم ماهانه کمک کرد و این با دسترسی ایران به ذخایر ارزی خود در خارج از کشور همراه بود که فشارها بر نرخ ارز را کاهش داد. افزایش اخیر صادرات نفت به کاهش کسری بودجه و بهبود تراز حسابهای جاری کمک کرده است.
چشمانداز رشد تولید ناخالص داخلی در میانمدت ادامه دارد
پیشبینی میشود رشد تولید ناخالص داخلی در میانمدت با سرعت میانه به حرکت خود ادامه دهد. انتظار میرود افزایش تولید و صادرات نفت قیمتهای پایینتر نفت در سال 1402 و همچنین اثرات منفی رشد کُند اقتصاد چین را خنثی کند و بر این اساس تولید ناخالص داخلی ایران با موتور نفت رشد کند. همچنین پیشبینی میشود که رشد بخش غیرنفتی به دلیل تحریمها، کمبود انرژی، محدودیتهای نقدینگی، سرمایهگذاری کم و شرایط نامطمئن اقتصادی، در سطحی محدود باقی بماند. تولید ناکافی در بخش کشاورزی که به دلیل خشکسالی و کمبود آب بدتر شده است، به طور نامتناسبی به فقرا آسیب میرساند، امنیت غذایی را به خطر میاندازد و مهاجرت به شهرها را بیشتر میکند و نابرابریها بین روستا و شهر را افزایش میدهد.
حسابهای جاری همچنان مثبت باقی میماند
پیشبینی میشود صادرات بیشتر نفت و دسترسی نسبی به وجوه مسدود شده، فشارهای مالی و خارجی را کاهش دهد. انتظار میرود هزینههای دولت در سالهای 1402 تا 1404 از درآمدها پیشی بگیرد، که منجر به کسری مالی میشود. البته با کمک درآمدهای نفتی، این کسری به عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی رقم کوچکتری خواهد بود. در حالی که دولت قصد دارد بیشتر کسری را از طریق فروش داراییهای خود پوشش دهد، پیشبینی میشود که فروش داراییها تا سطحی ناکافی شکاف بودجه را پوشش دهد و در نتیجه فشارهای تورمی ناشی از کسری بودجه حفظ خواهد شد. در بخش خارجی، انتظار میرود که حسابهای جاری، همچنان مثبت باقی بماند، چراکه صادرات نفت خامِ بیشتر، افت قیمت نفت و همچنین افزایش واردات را جبران میکند. دسترسی به وجوه مسدود شده به کاهش فشارها بر نرخ ارز و کاهش انتظارات تورمی کمک میکند. تورم بالا و ایجاد فرصتهای شغلی ناکافی همچنان بر رفاه خانوارها فشار وارد میکند و سیاستهای کاهش فقر را به چالش میکشد.
کمبود آب و انرژی، تهدیدی برای چشمانداز اقتصادی ایران
به هر ترتیب، چشمانداز اقتصادی ایران در معرض ریسکهای فرایندهای قرار دارد. از جمله این ریسکها میتوان به کمبود بیشتر آب و انرژی و تشدید شوکهای تغییرات آبوهوایی اشاره کرد. اِعمال تحریمهای بیشتر و اجرای سختگیرانهتر تحریمهای فعلی ممکن است تجارت را مختل کرده و انتظارات تورمی بیشتر را تقویت کند. کاهش قابل توجه تحریمها یا دستیابی به یک توافق هستهای موقت میتواند چشمانداز اقتصادی ایران را به طور قابل توجهی بهبود ببخشد.
احیای خلیج گرگان بندر ترکمن را نجات داد
علی فتحی، معاون سازمان بنادر و دریانوردی، از احیای خلیج گرگان با تجهیزات پیشرفته قرارگاه خاتم خبر داد و گفت: «با این اقدام بندر ترکمن نیز نجات پیدا کرده است. در این پروژه طول کانال 11 کیلومتر و عرض آن 450 متر بود که توانستیم آب را از دریای خزر به مجموعه خلیج گرگان وارد کنیم.» او با یادآوری اینکه خلیج گرگان تقریبا خشک شده و قایق هم نمیتوانست در آن تردد کند، ادامه داد: «با اجرای عملیات احیا، تقریبا 3هزار هکتار در محوطه خلیج، تحت پوشش آب قرار گرفته است که در آینده به 6هزار هکتار افزایش مییابد.»
او رونق گردشگری را یکی از مهمترین دستاوردهای احیای خلیج گرگان عنوان کرد و افزود: «پیش از این، هیچ بهرهبرداری از بندر ترکمن را نداشتیم و کاملا خشک شده بود و هیچ کاربردی نداشت. با این اتفاقی که افتاده است ما این حوضچه را احیا کردهایم، یعنی با این پیشروی و انتقال آبی که الان انجام شده، این امکان فراهم شده است که این حوضچه در امور گردشگری دوباره احیا و باعث خوشحالی مردم شود و این اتفاق در دورهای که ما تعطیلات تابستانه را داشتیم، افتاد و احیا شد.»
معاون مهندسی و توسعه امور زیربنایی سازمان بنادر و دریانوردی با یادآوری اینکه در احیای خلیج گرگان یکمیلیون و 420هزار مترمکعب لایهبرداری با دستگاههای ویژه انجام شد، اضافه کرد: «در راستای حفظ محیطزیست، در لایهریزیها برای اولینبار در کشور از گونههایی سازگار در منطقه استفاده کردیم.»
او بیان کرد: «احیای خلیج گرگان طی دو سال و با یک کار جهادی توسط قرارگاه خاتمالانبیا انجام شد. این یک عملیات منحصربهفرد بود که توانستیم در کوتاهترین زمان با تجهیزات پیشرفته کار احیا را انجام دهیم.»/تسنیم