چهکسی ۵۰ اثر تاریخی ایران را تخریب کرد؟
اسمش «سلطان مسعود میرزا» بود؛ پسر ناصرالدین شاه قاجار با لقب «ظلالسلطان». او ۳۴ سال بر اصفهان حکومت کرد و در این سالها بیش از ۵۰ اثر تاریخی را که عمده آنها از دوره صفوی باقی مانده بودند، تخریب کرد؛ آثاری ازجمله باغ و قصر سعادتآباد و عمارتهای هفتدست، آیینهخانه، بهشت برین، بهشتآیین، انگورستان، بادامستان، نارنجستان، کلاهفرنگی، باغ تخت، باغ طاووس، گلدسته، تالار اشرف، خسروخانی، عمارت خورشید، عمارت جهاننما، باغ چرخاب، باغ محمود، باغ صفی میرزا، باغ قوشخانه، باغ نظر و... ظلالسلطان همچنین آیینهکاریهای روی ستونهای عالیقاپو و چهلستون را از میان برد و دستور داد روی نقاشیهای نفیس داخل چهلستون را با گچ بپوشانند و نقاشان قاجاری روی آنها نقاشیهای کمارزش خود را بنگارند...
استفاده از عمارت هشتبهشت بهعنوان اصطبل!
ظلالسلطان برخی از عمارتهای باقیمانده از دوره صفوی را کاملا نابود کرد و برخی دیگر را هم به مرز نابودی کشاند. ظلالسلطان از عمارت هشتبهشت بهعنوان اصطبل استفاده میکرد! اما چرا؟ چرا ظلالسلطان چنین اقدامات تخریبی را پیش گرفته بود؟ مورخان حدس و گمانهایی در اینباره مطرح کردهاند؛ ازجمله اینکه گفتهاند او میخواست زیباییهای اصفهان را از بین ببرد تا رقبای سیاسی، کمتر هوس فرمانروایی اصفهان را داشته باشند و برایش تنشی ایجاد نکنند، اما مهمترین نکته ایجاد رعب و وحشت بین مردم بود. او درواقع میخواست با تخریب کاخهای پرعظمت صفوی، دوره قبلی را به کلی از چشم مردم محو کند و در کنار آن، قدرت و اقتدارش را به رخ بکشد. دلیل دیگری هم مطرح کردهاند و گفتهاند که ظلالسلطان بعد از تخریب این عمارتها، مصالح باقیمانده را میفروخت! زمانی که دستور تخریب کاخ چهلستون را داده بود، یکی از تجار خوشنام اصفهان به نام ملکالتجار بهموقع اطلاع مییابد و با خرید آن، این ملک تاریخی را از دست نادانی این فرمانروای جائر میرهاند وگرنه هماکنون هر قطعه از این اثر ماندگار زیر خاکها مدفون شده بود یا در خانهای بهکار رفته بود. برخی مورخان هم گفتهاند ظلالسلطان با فروش زمین و حتی کاشیها، خرج قشون خودش را تأمین میکرد!
فکر میکرد اصفهان را فتح کرده!
درباره ظلالسلطان و کارهایش، هانری رنه دالمانی، جهانگرد فرانسوی که در دوره قاجار از ایران بازدید کرد، نوشته است: «ظلالسلطان بسیاری از کاخهای عالی و شاهکارهای ممتاز اصفهان را که موجب حیرت جهانیان بود، نابود کرد. درواقع آخرین سالهای حکومت ظلالسلطان در اصفهان به منزله طوفانی ویرانگر بود. ظلالسلطان بیشتر این شاهکارهای برجسته را که در دنیا بینظیر بود، خراب کرد و مصالح آنها را فروخت. با شهر اصفهان مانند کشوری فتحشده رفتار کرد. یعنی تمام یادگارهای صفویان و بناهای باشکوه و کاخهای این پایتخت قدیمی را که معرف شکوه و عظمت گذشته ایران بود بهکلی ویران کرد و مصالح آنها را فروخت و مساجد و دیگر بناهای عمومی را هم که نتوانست ویران کند، به سارقان آثار عتیقه تسلیم کرد تا کاشیهای نفیس و ظریف و دیگر تزیینات آنها را کنده، به خارجیان بفروشند».