پایان یک مناقشه 5 ساله با افزایش قیمت
در روزهای پایانی هفته گذشته اپراتورهای ارتباطی شروط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و وزارت ارتباطات برای افزایش تعرفههای اینترنت را پذیرفتند. پس از جلسه اپراتورها در رگولاتوری و پذیرش تعهدات مرتبط با افزایش کیفیت شبکه توسط آنها مقرر شد که تعرفه اینترنت اپراتورهای ارتباطی حدود ۳۰درصد افزایش یابد.
البته مسئولان تاکید کردند هیچ کدام از بستههایی که روز پنجشنبه در دسترس کاربران بوده، نباید حذف شود و بیش از ۳۴درصد هم افزایش قیمت نباید داشته باشد، در غیر این صورت با اپراتورهای خاطی برخورد قانونی میشود. پس از گرانی ۳۴درصدی اینترنت از سوی وزارت ارتباطات، این سوال ایجاد شده که آیا اینترنت در ایران مقرونبهصرفه است؟ افزایش تعرفهای که اپراتورها آن را ضروری میدانند، اما مردم باور دارند که مبلغ گزافی بابت آنچه اسمش را «اینترنت» گذاشتهاند، پرداخت میکنند. آیا افزایش تعرفه اینترنت اتفاقی اجتنابناپذیر بود یا اقدام اپراتورها قابل توجیه نیست؟ دیروز «عیسی زارعپور» با انتشار پستی در شبکه اجتماعی ایرانی نوشت: «افزایش قیمت بستههای اینترنتی که با هدف توسعه زیرساختهای ارتباطی انجام شد، مشمول ترافیک داخلی نیست و اپراتورها مکلف به اجرای آن هستند.»
ماجرای افزایش قیمت اینترنت
از سال 96 اپراتورها بارها درخواست افزایش تعرفه اینترنت را مطرح کردند، اما هر بار با مخالفت سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی مواجه شدند. نهایتا روز چهارشنبه با اعلام شروطی، افزایش 30درصدی تعرفه اینترنت ثابت و همراه تصویب و ابلاغ شد. افزایش سایتهای نسل پنجم به 10درصد تا پایان سال 1403، افزایش پوشش نسل چهارم در کشور به 96درصد تا پایان سال 1403 و افزایش 30درصدی میانگین سرعت اینترنت در 6 ماه آینده، شرطهای افزایش قیمت اینترنت هستند.
سالهاست اینترنت به بخش جداییناپذیر زندگی و مهمتر از آن، کار مردم تبدیل شده است. سال گذشته مرکز آمار ایران اعلام کرد ۱۱میلیون نفر از طریق شبکههای مجازی کسب درآمد و امرار معاش میکنند. مدیران اپراتورها در پنج سال گذشته بارها با نامهنگاری تلاش کردند مجوز افزایش قیمت بگیرند، اما این اتفاق رقم نخورد. برخی از اپراتورها با حذف بستههای اینترنت محبوب و پرمصرف مثل یکساله و 6 ماهه تلاش کردند کاربران را وادار به خرید بستههای کوتاهمدت کنند تا به نوعی پایینبودن تعرفه قیمت اینترنت جبران شود. سرانجام غروب چهارشنبه هفته گذشته وزارت ارتباطات، درخواست اپراتورها برای افزایش قیمت تعرفههای اینترنت را با شروطی پذیرفت. به این ترتیب، ماجرای افزایش قیمت اینترنت که از چند ماه قبل در محافل خبری و فضای مجازی مطرح و از سوی مسئولان تکذیب میشد، به واقعیت پیوست.
نامه اپراتورها به رئیسجمهوری
افزایش قیمت تعرفه اینترنت، پس از نامه اپراتورها به رئیسجمهوری رقم خورد. در این نامه، اپراتورها یکی از علل عدم توسعه زیرساختهای اینترنتی کشور در پنج سال گذشته را تغییرنکردن تعرفه اینترنت عنوان کرده بودند. اپراتورها خواستار افزایش صددرصدی تعرفه اینترنت بودند، اما وزارت ارتباطات فقط با افزایش ۳۴درصدی این تعرفهها موافقت کرد.
مدیران عامل هشت اپراتور ارتباطی در این نامه با اشاره به تورم سالهای اخیر و عدمافزایش قیمت اینترنت نوشته بودند: «بهرغم افزایش شدید هزینههای ناظر به ارائه خدمات ارتباطی، ناشی از افزایش شدید نرخ ارز و تورم بسیار بالا و با عنایت به اینکه عمده هزینههای اپراتورها ارزی است، تثبیت تعرفه خدمات اپراتورها طی پنج سال گذشته منجر به کاهش شدید قدرت سرمایهگذاری اپراتورها و مانع توسعه تکنولوژیهای جدید ارتباطی اعم از ثابت و موبایل شده است. با وضع فعلی تعرفهها و هزینههای دلاری این صنعت، احتمالا بهزودی حتی حفظ کیفیت فعلی اینترنت نیز برای این شرکتها دشوار شده و به ورشکستگی میرسند.»
البته این اولینبار نبود که اپراتورها درخواست افزایش تعرفه اینترنت را مطرح میکردند. از سال96 اپراتورها بارها این درخواست را به صورتهای مختلف ارائه کردند، اما هر بار با مخالفت سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی مواجه شدند. در این دولت نیز مخالفتها ادامه داشت و حتی عیسی زارعپور، وزیر ارتباطات، گفته بود به دنبال سود اپراتور نیستیم، بلکه به دنبال افزایش کیفیت هستیم. او گفت: «اگرچه از سال ۹۶ تعرفهها دست نخورده، اما سازمان تنظیم مقررات شروطی را برای افزایش قیمت مشخص کرده است.» مهمترین شروطی که زارعپور از آنها نام برد، افزایش سایتهای نسل پنجم به ۱۰درصد تا پایان سال ۱۴۰۳، افزایش پوشش نسل چهارم در کشور به ۹۶درصد تا پایان سال ۱۴۰۳ و افزایش 30درصدی میانگین سرعت اینترنت در 6 ماه آینده است.
با پذیرش این شروط توسط اپراتورها و موافقت وزارت ارتباطات با افزایش ۳۴درصدی تعرفه اینترنت، پیامکی با محتوای بسته اینترنت اهدایی دولت برای مردم ارسال شد که از ۱۲ دیماه اعمال میشود؛ هدیهای که به نظر میرسد برای جبران بخشی از افزایش تعرفه اینترنت در نظر گرفته شده است. با این وجود، برخی از کاربران یک روز پس از اجرای افزایش تعرفه اینترنت با اعتراض به این موضوع، خبر دادند که افزایش قیمتها بیشتر از میزان اعلامشده از سوی وزارت ارتباطات صورت گرفته است. برخی از کاربران اعلام میکنند قیمت بستههای اینترنت 2 تا 3 برابر شده است و بستههای 6 ماهه و سه ماهه هم حذف شدهاند. همچنین در روزهای ابتدایی کار دولت سیزدهم، قیمت بسته ۷۲ گیگ، ۱۵۵هزار تومان بود؛ این بسته به مدت طولانی حذف شده بود، اما امروز با قیمت ۴۳۵هزار تومان مجددا ارائه شد. در این شرایط، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی روز جمعه اعلام کرد هیچ بسته موجودی مجوز حذفشدن ندارد و حداکثر افزایش قیمت این بستهها حدود ۳۴درصد است. این سازمان از اپراتورها خواست بستههای جدید و بلندمدت را در اختیار عموم مردم قرار دهند و به فوریت جدول مقایسه قیمت قبل و بعد بهروزرسانی بستهها را اطلاعرسانی کنند.
به اعتقاد برخی از کارشناسان، افزایش قیمت تعرفههای اینترنت به دلیل افزایش تورم، شاید چندان غیرمنطقی نباشد و اگر این اتفاق نمیافتاد، ممکن بود اپراتورها از پس هزینه افزایش زیرساختها و نگهداری آنها برنیایند. اما گلایه مردم و مصرفکنندگان به عنوان اصلیترین کاربران اینترنت این است که میگویند با محدودیتهایی که برای استفاده از شبکههای اجتماعی خارجی ایجاد شده، میزان مصرف حجم اینترنت افزایش پیدا کرده است. بنابراین گرانی اینترنت، در عمل بسیار بیشتر از ۳۴درصد است و کاربر مجبور میشود زودتر از زمان معقول، بسته جدید بخرد.
دکتر داود زارعیان، کارشناس ارتباطات و معاون تجاری و امور مشتریان شرکت مخابرات، با اشاره به اینکه تحول در قیمتگذاری تعرفه اینترنت میتواند به نفع کشور باشد، میگوید: «من از روز اول معتقد بودم که باید تعرفه اینترنت تلفن همراه بیشتر از تعرفه اینترنت ثابت تغییر میکرد، چون بسیاری از مردم در شرایطی که در منزل هستند و دسترسی به اینترنت ثابت دارند، بازهم از اینترنت همراه استفاده میکنند. هزینه سرمایهگذاری در توسعه تلفن همراه بالاست و تقریبا همه تجهیزات الکترونیک تلفن همراه از خارج وارد میشود و به همین دلیل لازم است تعرفه تلفن همراه افزایش پیدا کند تا مردم از نظر اقتصادی به سمت اینترنت ثابت سوق داده شوند. واقعیت این است که در 6 سال گذشته سرمایهگذاری در حوزه ارتباطات ایران بسیار کاهش یافته است. در این سالها تعرفه اینترنت و تلفن ثابت در ایران ثابت بوده، اما هزینه توسعه 10 برابر افزایش پیدا کرده و به همین دلیل امکان توسعه از اپراتورها گرفته شده است. اپراتورهایی که سال 99 حدود یکمیلیارد دلار سرمایهگذاری در بخش توسعه داشتند، در حال حاضر کمتر از 200میلیون دلار میتوانند سرمایهگذاری کنند. این موضوع را باید در نظر گرفت، چون برای آینده ارتباطات ایران میتواند خطرناک باشد. خوشبختانه دیدگاه مسئولان وزارت ارتباطات در چند ماه اخیر نسبت به این موضوع مثبت بوده و قطعا با بررسیهای کارشناسی به این نتیجه رسیدهاند که در قیمتگذاری باید تحولی ایجاد کرد و به اعتقاد من این افزایش قیمتها میتواند به نفع کشور باشد.»
اینترنت ارزان
بر اساس شاخص برابری قدرت خرید، نرخ اینترنت ثابت ایران، ارزانترین نرخ جدول اعلام شده بود. همچنین مقایسه قیمت اینترنت ثابت براساس شاخص درآمد سرانه GNIpc نیز نشان داد که ایران در میان ۲۰ کشور ارزان اینترنت ثابت در جایگاه نوزدهم قرار دارد. این گزارش که قیمت اینترنت کشورها را بر اساس نرخ دلار و برمبنای شاخص درصد درآمد سرانه و نیز شاخص قیمت نسبی برابری قدرت خرید، رصد میکند، نشان میدهد که ایران از نظر قیمت اینترنت موبایل در رده یازدهم قرار دارد.
در جدول دیگر که مقایسه میانگین قیمت اینترنت موبایل براساس شاخص درآمد سرانه GNIpc است، ایران در رده ۵۸ از میان ۲۰۰ کشور قرار دارد. البته در کنار قیمت اینترنت ثابت و موبایل باید درآمد هر خانوار در کشورهای مختلف را مورد بررسی قرار داد. درحالی که در ایران هزینه اینترنت بین 8 تا 10درصد درآمد ماهانه یک خانواده را به خود اختصاص میدهد، اما در بسیاری از کشورها این رقم با اینترنت گرانتر زیر 3درصد است. موسسه پژوهشی NUMBEO که در زمینه بررسی انواع هزینههای زندگی در کشورهای مختلف فعالیت میکند، فهرستی از متوسط هزینههای ارتباطات اینترنتی در کشورهای مختلف را منتشر کرده است. هزینه اینترنت در ایران به طور متوسط ۸.۳درصد درآمد ماهانه هر خانواده است، در حالی که در کشوری مانند امارات با گرانترین تعرفه بین ۱۰۶ کشور مقایسهشده (ماهانه حدود 97 دلار) هزینه اینترنت فقط ۲.۹درصد درآمد خانوادههاست. جالب اینکه این هزینه در کشورهایی مانند آلمان، دانمارک، فرانسه، کرهجنوبی، رومانی و روسیه زیر یکدرصد درآمدهاست. طبق بررسیهای این موسسه، هزینه ارتباطات اینترنتی در ایران حدود 47/ 20 دلار در ماه برآورد شده است.
اما ارزانبودن اینترنت در ایران را باید از منظری دیگر نیز مورد بررسی قرار داد. به گفته عمادالدین پاینده، کارشناس حوزه اینترنت، براساس نتایج آزمایشگاه داده و حکمرانی دانشگاه صنعتی شریف تا اوایل سال گذشته میانگین هزینهکرد خانوار برای اینترنت در کشور به استثنای تهران کمتر از ۳۰۰هزار تومان بود و اگر تهران را نیز در نظر میگرفتیم این عدد نهایتا از ۳۷۰هزار تومان فراتر نمیرفت. این عدد ۴درصد میانگین حقوق ماهانه ۷میلیون تومانی در کشور در سال ۱۴۰۱ بود. اما از نیمه سال ۱۴۰۱ و افزایش آمار استفادهکنندگان از فیلترشکن به بیش از ۷۰درصد میتوانیم بگوییم هزینه اینترنت حدود دوونیم برابر عددی است که برای نیمه اول ۱۴۰۱ تخمین زده شده، یعنی حداکثر این عدد به ۱۰درصد هزینههای سبد خانوار رسیده است. اگرچه این نسبت همچنان در مقایسه با قیمتهای جهانی پایین است، اما باعث شده تا سهم هزینههای اینترنت از سبد مخارج خانوار معنیدار شود. در مقابل، دکتر زارعیان، کارشناس ارتباطات، معتقد است هزینه اینترنت در سبد هزینه خانوارهای ایرانی نقش چندان زیاد و جدی ندارد. او به نور نیوز میگوید: «اگر یک خانواده چهار نفره را در نظر بگیریم در ماه حدود 400هزار تومان هزینه اینترنت آنها میشود که بسیار پایین است. در بقیه کشورها حداقل 3درصد از درآمد خانواده صرف هزینه ارتباطات شود. با توجه به اینکه امروز بسیاری از کارهای شخصی و حتی سرگرمی و اطلاعرسانی از طریق اینترنت انجام میشود، این مقدار هزینه زیاد نیست. البته قصد مقایسه ایران و بقیه کشورها را ندارم، اما در برخی از کشورها خانوادهها ماهانه حدود 100 دلار در بحث ارتباطات هزینه میکنند، اما در ایران کمتر از 15 دلار در بحث تلفن همراه و ثابت و اینترنت هزینه میشود و در این میان هزینه اینترنت ثابت بین 2 تا 3 دلار در ماه است.»
جایگاه ایران در ردهبندی سرعت اینترنت بین کشورهای جهان
اسپید تست، وبسایت شناختهشده در عرصه تجزیهوتحلیل وضعیت اینترنت، آمار و ارقام ماهانه اینترنت موبایل و ثابت را به اشتراک میگذارد. طبق گزارش اخیر اسپید تست، از سرعت اینترنت موبایل و ثابت کشورها در نوامبر ۲۰۲۳ میلادی، میانه سرعت اینترنت موبایل ایران ۳۱.۸۲ و میانه سرعت اینترنت ثابت کشور ۱۲.۷۶ مگابیت برثانیه بوده است. در ماه نوامبر جایگاه ایران در ردهبندی سرعت اینترنت بین کشورهای جهان در حوزه اینترنت همراه و موبایل تغییری نسبت به ماه گذشته میلادی نداشته است و کشورمان همچنان در بین ۱۴۵ کشوری که مورد محاسبه قرار گرفتهاند، در رتبه ۷۵ باقی مانده، اما از لحاظ سرعت اینترنت ثابت و خانگی با یک پله سقوط، میان ۱۸۱ کشور موردنظر در مقام ۱۵۴ قرار گرفته است. در این فهرست اوگاندا در رده ۶۹ و زیمبابوه در رتبه ۷۴ قرار دارند.