خاورمیانه به چه سمت‌وسویی می‌رود؟
[ شهروند] از آغاز جنگ، مسئله تأثیر آن بر آینده تحولات منطقه‌ای موردتوجه بسیاری از تحلیلگران داخلی‌وخارجی بوده است. بسیاری از تحلیلگران عملیات طوفان‌الاقصی و نبرد پس از آن را بخشی از پازل تحولات در حال تغییر منطقه‌ای می‌دانند که سرنوشت این جنگ در نحوه چینش این پازل و طرح کلی آن اثرگذار خواهد بود. افزون بر آن، مسئله عادی‌سازی روابط اعراب و اسرائیل، پرونده هسته‌ای ایران، قدرت دریایی و نقش‌آفرینی یمن در باب‌المندب، موضوع ادامه حضور اشغالگران آمریکایی در سوریه و عراق، افزایش نقش چین و روسیه در تحولات خاورمیانه و مسائل متعدد دیگر در آینده تحولات خاورمیانه، مؤثر است. بسیاری از تحلیلگران معتقدند خاورمیانه کنونی در شرایط پایداری به سر نمی‌برد و چشم‌انداز مشخصی برای تحولات آن وجود ندارد، اما در اینکه شرایط خاورمیانه مانند دو دهه قبل، تحولات گسترده‌ای را تجربه خواهد کرد، مورد اتفاق تحلیلگران است. در ادامه به بررسی این موضوع از دیدگاه برخی رسانه‌ها و تحلیلگران پرداخته‌ایم.
ادامه درگیری‌های جاری در خاورمیانه
رابین رایت، تحلیلگر مجله نیویورکر، در نشستی در رادیوی ملی آمریکا(ان.پی.آر) در مورد تحولات و درگیری‌های خاورمیانه گفته است: «فکر می‌کنم سه دلیل عمده وجود دارد که باعث ادامه این درگیری‌ها می‌شود، یکی اینکه بسیاری از این گروه‌های شبه‌نظامی محور مقاومت که حدود دو نسل از عمرشان می‌گذرد، در مسیر نبرد، آب‌دیده شده‌اند. گروه‌های آموزش‌دیده و مسلح‌شده‌ای که برای مدت‌های مدیدی در نبرد بوده‌اند. دلیل دوم ادامه درگیری‌ها، این است که برخی از این گروه‌های شبه‌نظامی جذابیت زیادی برای مردم این منطقه دارند که تا حدی به این دلیل است که هیچ ایدئولوژی جذاب دیگری که بتواند جایگزین مقاومت جذاب آنها بشود، وجود ندارد. دلیل ماندگاری این جنبش‌های اسلامی مورد حمایت ایران، این است که این گروه‌ها برای مردم خاورمیانه جذاب هستند... همچنین دلیل سوم ادامه این درگیری‌ها، وجود و حضور ایالات متحده در منطقه است که از یازده سپتامبر به بعد در بسیاری از این درگیری‌ها فقط با اتکا به قدرت نظامی خود حضور داشته و تنها از زور خود به‌عنوان راهی برای حل این مسائل استفاده کرده است. این مسائل نتیجه‌اش این می‌شود که این درگیری‌ها به نوعی با هم ادغام شده و علت مشترکی پیدا کنند.»(1)
ادغام درگیری‌ها و پتانسیل جنگ بزرگ‌تر
رابین رایت در ادامه با اشاره به حساسیت ملت‌های منطقه به حضور آمریکا و حمایت از اسرائیل و نقش این مسئله در تشدید درگیری‌ها عنوان کرده است: «در حقیقت پیوندهای مشترکی که کشورها و مردم منطقه خاورمیانه با هم دارند و همدردی واضحی که در جهان عرب و ایران برای فلسطینیان غزه وجود دارد، درگیری‌های مختلف منطقه را در هم آمیخته و تمام این درگیری‌ها را در کنار هم قرار داده است، البته حضور ایالات متحده در منطقه و اتحاد این کشور با اسرائیل را هم نباید نادیده گرفت که موجب شده تقریبا تمام نیروهای منطقه با آمریکا و اسرائیل درگیر شوند و این لحظه‌ای عمیقا نگران‌کننده است که در آن رقیبان با هم ادغام شده و اسرائیل و آمریکا و دیگر کشورهای غربی را می‌توانند به چالش بکشند. این اتفاقی است که قرار است روی دهد و البته پتانسیل تبدیل شدن به یک جنگ بسیار بزرگ‌تر و شدیدتر را دارد.»(2)
هشدار مکنزی درباره خروج ذلت‌بار آمریکا از منطقه
ژنرال کنت مکنزی، فرمانده پیشین نیروهای مرکزی آمریکا،(سنتکام) به تازگی در یادداشتی که در نیویورک تایمز منتشر کرده در مورد حمله اخیر مقاومت عراق به پایگاه برج22ارتش آمریکا در مرز اردن و سوریه و کاهش بازدارندگی آمریکایی‌ها در منطقه آورده است: «حمله به برج ۲۲، این وضعیت را تغییر داده و باعث شد که با گسترش درگیری در منطقه غرب آسیا، درباره امنیت هزاران نظامی آمریکایی مستقر در اردن، سوریه و عراق هزاران سؤال مطرح شود. ماه گذشته، آمریکا و عراق مذاکراتی را آغاز کردند که می‌توانست منجر به خروج نظامیان آمریکایی شود. حتی طبق یک گزارش، برخی مقامات دولت بایدن به فکر خارج کردن نظامیان از سوریه نیز افتاده‌اند.» مکنزی در ادامه عنوان کرده است: «اینگونه مذاکرات ضمن اینکه می‌تواند به منافع آمریکا در منطقه به‌طور جدی آسیب بزند، در تهران این امیدواری را ایجاد می‌کند که در رسیدن به هدف بلندمدت خود در زمینه خارج کردن آمریکا از منطقه از طریق نیروهای نیابتی خود در حال موفق شدن است. ما ممکن است به بهایی گزاف مجبور به بازگشت به خانه شویم. در منطقه نیز پیامدهایی منفی وجود خواهد داشت. خروج سریع ما نشان دیگری از ضعف آمریکا خواهد بود که دشمنان برای بهره‌بردن از آن تردید نخواهند کرد.»(3)
آشوب سیستمی و نیاز به شکل‌بندی تازه بر محور توسعه
دکتر سهراب انعامی، کارشناس مسائل راهبردی، نیز در پایگاه دیپلماسی ایرانی در مورد آینده تحولات خاورمیانه نوشته است: «رخدادهای 7اکتبر به این سو نشان داد که فضای ژئوپلیتیکی خاورمیانه هنوز در بستر مولفه‌های آشوب سیستمی در جریان و چشم‌انداز امنیت منطقه‌ای پر از ابهام و معادله امنیتی است... برآمدن خاورمیانه آشوب‌زده، ماهیت مناقشات، بحران‌ها و تضادهای هویتی را متفاوت از گذشته در قالب جدیدی بازتعریف کرد. در این قالب و شکل‌بندی‌های تازه، بحران‌ها پیچیده‌تر و پیش‌بینی آن نیز سخت‌تر شده است.» وی در ادامه یادداشت خود با اشاره به اینکه در فلسطین و اسرائیل دولت‌های معتدل‌تر بر سر کار خواهد آمد، آینده تحولات خاورمیانه آن را وابسته به ائتلاف آمریکا با عربستان و اعراب، نزدیکی روسیه با ایران، امارات، عربستان و قطر، نقش‌آفرینی اتحادیه اروپا در کنار روس‌ها و آمریکا و همچنین روابط چین با ایران و همسایگان آن خوانده و می‌گوید: «چنین وضعیت و فرآیندی، بزرگ‌ترین تغییر راهبردی در خاورمیانه خواهد بود و می‌توان گفت بازنگری مهمی در کلان ساختار و کلان راهبردهایی است که می‌تواند به خاورمیانه‌ای جدید در شکل یک خاورمیانه توسعه‌گرا منتهی شود. خاورمیانه توسعه‌گرا یکی از نمادهای فرآیندهای بازنگری در این منطقه پرآشوب است.»(4)
قدرت‌گیری ایران و خروج آمریکا از منطقه
در نهایت عبدالباری عطوان، تحلیلگر سرشناس جهان عرب، نیز در رابطه با آینده خاورمیانه اینچنین گفته است: «آمریکایی‌ها در برابر یمنی‌ها هم ناتوان هستند و خوار و ذلیل شده‌اند. همزمان که ایالات متحده تهدید می‌کند، یمنی‌ها عمل می‌کنند و کشتی‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی را هدف قرار می‌دهند...دوران حضور آمریکا در منطقه در حال پایان یافتن است. پس از این، ایران در خاورمیانه حضور قدرتمندی خواهد داشت. مقاومت هم، انتقام خون شهیدان خود را از آمریکا و رژیم صهیونیستی می‌گیرد. حمله آمریکا به عراق سبب تغییراتی در سراسر منطقه می‌شود. این تغییرات از عراق، یمن و نوار غزه آغاز می‌شود و آمریکا را دچار مصیبت و گرفتاری خواهد کرد.»(5)
پی‌نوشت‌ها:
1و 2- hamshahrionline.ir/x95JG 3- isna.ir/xdQzjB
4 -بازتنظیم-منطقه/ irdiplomacy.ir/fa/news/2024611
5- fa.alalam.ir/news/6808488
