[مریم رضاخواه]دنیای روزنامه‌ها و روزنامه‌نگاری تغییر و تحولات عمیقی را در یک دهه اخیر تجربه کرده است. تیراژ مطبوعات ایران در یک دهه گذشته با ریزش همراه بوده است.  پس از همه‌گیرشدن استفاده از شبکه جهانی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، میانگین تیراژ روزنامه‌ها به‌طورکلی در همه کشورهای جهان کاهش داشت، اما در ایران، بیش از سایر کشورها بوده است که از این نظر باید آن را به‌صورتی جدی‌ و بنیادی‌تر بررسی و واکاوی کرد. بسیاری از کارشناسان تاثیر شبکه‌های جهانی اینترنت و فضای مجازی را رد می‌کنند و مدعی هستند کاهش استقبال از روزنامه‌ها به شیوه کار آنها مربوط است، نه الزاما به رسانه‌های جدید.  
«شهروند» با دکتر امیدعلی مسعودی رئیس انجمن سواد رسانه‌ای، رئیس دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره و عضو هیأت علمی دانشگاه سوره و دکتر محمدمهدی فرقانی استاد روزنامه‌نگاری و ارتباطات همزمان با آغاز به کار نمایشگاه مطبوعات در کشور چالش‌ها و مشکلات مطبوعات را در ایران مورد بررسی قرار داده‌ است.

رقابت با فضای مجازی
عضو هیأت علمی دانشگاه سوره چالش‌های مطبوعات در ایران را موارد زیادی می‌داند: «نخستین موردی که به ذهن می‌رسد رقابتی است که مطبوعات باید با پلتفرم‌ها داشته باشند، چراکه پلتفرم‌ها، شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری به‌سرعت اخبار را منتشر می‌کنند.  قبل از ظهور فناوری‌های جدید، مردم برای کسب خبر به صداوسیما و رادیو مراجعه می‌کردند یا اگر به دنبال اخبار تحلیلی بودند، روزنامه می‌خواندند. با گسترش شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مجازی پرسرعت و نسبتا ارزان‌قیمت، طبیعی است که توده‌ها و شهروندان عادی جامعه میل کمتری به رجوع و مطالعه روزنامه‌ها داشته باشند. اما حالا دیگر اخبار همانند گذشته نیست. اخبار به وفور روی خط سایت‌های خبری و شبکه‌های مجازی قرار می‌گیرند و مردم را آگاه می‌کنند. نکته‌ای که وجود دارد تنها این موضوع نیست، ما قیاس می‌کنیم با کشوری همچون ژاپن که تنها یکی از روزنامه‌هایش به نام یومیوری در تیراژی با 7میلیون به چاپ می‌رسد. یومیوری نه‌فقط شاخص‌ترین روزنامه در ژاپن، بلکه یکی از شاخص‌ترین روزنامه‌های دنیاست. یومیوری شیمبون، پرتیراژترین روزنامه جهان از سال ۲۰۱۹ با تیراژ حدود ۷میلیون و ۷۰۰هزار نسخه است. این در حالی است که جمعیت کشور ما خیلی کمتر از ژاپن نیست، افراد تحصیلکرده هم کم نداریم. در واقع جمعیت تحصیلکرده کشورمان در دو دهه گذشته هم‌تراز ژاپن بوده است. این آمار در صورتی است که مردم دنیا این روزها ترجیح می‌دهند اخبار مختلف را از طریق شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها دنبال کنند و بسیاری از رسانه‌های مکتوب در سال‌های اخیر نسخه چاپی را حذف و اقدام به انتشار مطالب به‌صورت نسخه الکترونیکی کرده‌اند.»

مشکلات در محتوای روزنامه‌ها
امیدعلی مسعودی درباره اینکه چرا مردم کشور ما میلی به خواندن روزنامه ندارند، می‌گوید: ‌«بخشی از این مشکلات به محتوای روزنامه‌ها برمی‌گردد. روزنامه‌ها دو ایراد عمده دارند؛ یکی از این موارد جناحی‌بودن روزنامه‌هاست. روزنامه‌های سیاسی همه چیز را از زاویه منافع دید خود می‌بینند و طبعا این روند مردم را حتی به ورطه سیاست‌زدگی می‌کشاند، در حالی که مخاطبان نیازهای متفاوتی دارند و به اخبار فرهنگی، ورزشی، سرگرمی، تحلیل و تفسیر اخبار نیاز دارند. تحقیقات نشان می‌دهد که حمایت از بخش خصوصی خیلی کم است، حتی از بخش دولتی هم به‌خوبی حمایت نمی‌شود. به عنوان مثال در آلمان که کشور بسیار پیشرفته‌ای است، دولت به نشریات پرتیراژ کمک می‌کند. اما کمک‌ها در کشور ما بسیار کم و نازل است که همین کمک‌های ناچیز هم نمی‌تواند به مطبوعات ما کمک کند و به جای دغدغه‌های آگهی و تک‌فروشی، حقوق مناسب را به خبرنگار و روزنامه‌نگار بدهند تا بتوانند محتوای مناسب به مخاطبان

چالش‌های خبرنگاران
او به مشکلات عدیده خبرنگاران اشاره و بیان می‌کند: «از این‌سو خبرنگاران ما هم دچار مشکلات عدیده‌ای هستند، به عنوان مثال در قانون مطبوعات گویی یک فصل آن وجود ندارد. فصلی که باید در آن حقوق، بیمه و سطح رتبه بندی  خبرنگاران به‌طور واضح مشخص  شود  ، روزنامه‌نگاران در چه صورت می‌توانند ترک کار کنند یا کارفرما می‌تواند عذر آنها را بخواهد. حتی در این فصل کاش مفادی وجود داشت که روزنامه‌نگاران در دوران بیکاری چه باید کنند که با مشکلات اقتصادی مواجه نشوند. بیشتر به خبرنگاران تکلیف شده است که وارد حریم خصوصی افراد نشوید و مسائل امنیتی را رعایت کنید. از آن‌سو خبرنگار حرفه‌ای نیازمند رفاه نسبی است، حداقل باید یک حقوق صنفی برای خبرنگاران تعریف بشود. ای کاش فصل جدیدی در قانون مطبوعات کشور اضافه شود و آن هم در رابطه با حقوق خبرنگاران، گزارشگران و نویسندگان باشد. خبرنگاران عکاس هم با مشکلاتی روبه‌رو هستند و بسیاری از سایت‌ها و نشریات بدون در نظر گرفتن نام مولف و عکاس تصویر را
منتشر می‌کنند.»
  توزیع پیچیده روزنامه‌ها
رئیس دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره توزیع روزنامه‌ها را یکی دیگر از مشکلات مطبوعات می‌داند و می‌گوید: «توزیع هم مشکلات خاص خودش را دارد. گاهی نشریات 60درصد قیمت روزنامه را باید به بخش توزیع بدهند، دکه‌ها هم با توجه به تیراژ روزنامه‌ها و مهم‌بودن نشریه برخوردهای مختلفی دارند. آنها روزنامه‌های مهم کشور را که مخاطبان خاص دارند، روی پیشخوان دکه قرار می‌دهند، در غیر این‌صورت روزنامه‌ها در جایی قرار می‌گیرند که در دید عموم و مخاطبان نیستند. صداوسیما هم خیلی کم به روزنامه‌ها می‌پردازد، این در حالی است که همانطور که در برنامه‌های مختلف صداوسیما کتاب را معرفی می‌کنند، برای معرفی روزنامه‌ها هم باید زمان بیشتری اختصاص دهند و مطالب روزنامه‌ها را مورد تحلیل و تفسیر قرار دهند تا مردم تشویق شوند و مطالعه کنند.» او معتقد است که نشریات کشور ما رقابت سختی با فضای مجازی و پلتفرم‌ها دارند: «برخی از نشریات با توجه به فضای سریع نشر اخبار در فضای مجازی توان رقابت با این فضا را ندارند و حتی نفس‌های آخر را می‌کشند. با توجه به پیشرفت اینترنت، دنیای وب و دیجیتال، رسانه‌های مکتوب بخشی از مشتریان خود را از دست داده‌اند، چراکه مخاطبان روزنامه‌خوان نوعا به فضای مجازی دسترسی دارند و بخش زیادی از اطلاعات خود را از این طریق و با یک کلیک کسب می‌کنند.»

 نقش روزنامه‌ها در امیدآفرینی چیست؟
رئیس انجمن سواد رسانه‌ای در این‌باره بیان می‌کند: «ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که در تحریم هستیم. تحریم اقتصادی اثرات تورمی داشته و در بعضی از بخش‌ها ضعف مدیریت وجود دارد. به نظر می‌رسد در عین حال که باید واقعیت‌ها گفته شود، باید در مردم نیز ایجاد امید کنیم و به آنها گفته شود که ایران داشته‌های زیادی دارد. همچنین بخش خصوصی را فعال کنیم و به جوانان امید دهیم. بهترین سرمایه‌ای که در کشور ما وجود دارد نیروی جوان است که با استعداد هستند. تنها ما به این موضوع واقف نیستیم، خیلی از تحقیقاتی که در اروپا انجام شده است، به نیروی جوان و با استعداد کشورمان اذعان دارند. بیشتر اندیشمندان در آمریکا و اروپا، ایرانی هستند. برخی از جوانان ما به دلیل نشر اخبار یأس و ناامیدی کشورشان را ترک می‌کنند که مطبوعات باید به نشر اخبار درست و امیدآفرین توجه کنند. درست است که مشکلات وجود دارد، ولی امکانات، فرصت‌ها و قوت‌هایی داریم که می‌تواند استراتژی کشورمان را برای آینده ترسیم کند. از مسئولان انتقاد کنیم، اما انتقاد منصفانه که راه‌حل ارائه شود و فضایی به وجود آید که تعامل بین مسئولان و مردم دیده شود. بیشتر رسانه‌های ما جناحی هستند و تصور می‌کنند هر موردی را که منتشر کنند، باید مخاطب بپذیرد، درحالی که باید به نیاز و شرایط مخاطب و رقبا توجه داشته باشند. متاسفانه اخبار نشریات به سوی امیدآفرینی نبوده و بیشتر روی لبه تیغ انتقاد و اخبار تلخ حرکت کرده‌اند، چراکه مطبوعات بیشتر نگاه سیاسی و
جناحی دارند.»

نقش رسانه‌ها در مشارکت انتخابات چیست؟
امیدعلی مسعودی معتقد است که رسانه‌ها می‌توانند به مردم آگاهی بدهند. او می‌گوید: «رسانه‌ها چنانچه که بتوانند اخبار انتخابات را به مردم ارائه بدهند، تحلیل کنند و به عنوان مشاوران به مخاطبان خود کمک کنند، ولی باز شاهد این هستیم که آنها جناح خود را تقویت می‌کنند. هر روزنامه‌ای به دنبال این است که در میان اصولگرایان یا اصلاح‌طلبان چه اتفاقی افتاده است یا  درگیر چه مشکلاتی هستند. اما تنها چیزی که این وسط مغفول مانده این است که مردم چگونه می‌توانند در انتخابات شرکت کنند و به چه کسی رأی بدهند. بهتر است از تجربیات کشورهای پیشرفته اسلامی استفاده کنیم. دموکراسی و حضور مردم چیزی نیست که نظام جمهوری اسلامی به آن پایبند نباشد، اما پراکندگی که در حال حاضر شاهد آن هستیم این است که ما احزاب قوی نداریم. مردم ما نگاه حزبی ندارند، یعنی سلایق مختلف پراکنده است و اغلب انتخابات ما هیجانی است. امیدواریم روزنامه‌ها، نشریات و رسانه‌ها در هر چه روشن‌ترشدن مسیر انتخابات قدم‌های بهتری بردارند تا مردم بدانند قانون کشور ما فضای خوبی برای مشارکت در انتخابات ایجاد کرده است.»