اخیرا احسان ظفری، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌‌های لبنی پاستوریزه ایران در گفتگو با ایلنا خبر داده است که حجم قابل‌توجهی از شیر خام تولیدشده در ایران به شکل شیر خشک قاچاق می‌شود. او در این باره توضیح داده است: قیمت لبنیات و کاهش قدرت خرید مردم به کاهش تقاضا برای این گروه کالایی انجامیده و سرانه مصرف لبنیات کشور از ۱۳۰ کیلوگرم در سال ۱۳۸۹ به ۵۵ کیلوگرم در زمان حاضر افت کرده است؛ به نظر نمی‌رسد در سال ۱۴۰۳ نیز رویه‌ای متفاوت از آنچه در سال‌های گذشته رقم خورده اتفاق بیفتد. بنا به گفته وی، با کاهش تقاضای داخلی برای لبنیات تولید فرآورده‌های لبنی نیز صورت دیگری به خود گرفته و حجم زیادی از شیر خام تولیدی در کشور را به صنایع تبدیلی و تولید شیر خشک سوق داده است، این در حالیست که صادرات شیر خشک یک نوع خام‌فروشی به شمار می‌آید. ظفری اضافه کرد: بیشتر شیر خشک صنعتی تولیدشده در ایران به پاکستان صادر می‌شود که بخش قابل‌توجهی از صادرات آن از مجاری غیررسمی و به صورت قاچاق صورت می‌گیرد؛ مجموع این اتفاقات به ضرردهی بیشتر واحدهای تولید لبنیات کشور منجر شده و اکنون تنها چند برند مطرح هستند که هنوز به فعالیت ادامه می‌دهند و تولید در دیگر واحدها با حداکثر ۳۰ درصد ظرفیت ادامه دارد. مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌‌های لبنی گفت: صادرات قانونی شیر خشک صنعتی باید مدیریت شود تا سالانه از ۵۰۰۰ تن فراتر نرود. با این حال گمرک آماری از صادرات شیر خشک نمی‌دهد. اما ساعتی بعد از انتشار این خبر رضا باکری، عضو هیأت مدیره انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی کشور، این موضوع را رد کرد و در توضیح آن گفت: محصولات لبنی نیاز به سردخانه دارند و امکان قاچاق آنها منتفی است. انجمن صنایع لبنی ایران و انجمن صنایع لبنی پاکستان مذاکراتی با هم داشتند؛ همچنین مکاتباتی هم با وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، صنعت، معدن و تجارت و سازمان توسعه تجارت انجام شده با این هدف که فرآورده‌های لبنی ایران نیز جز پروتکل تجارت ترجیحی دو کشور قرار گیرد. چندسالی است که پدیده قاچاق شیرخشک و در پی آن کمبود در داروخانه‌ها رسانه‌ای می‌شود؛ سال گذشته بود که کمبود شدیدی در بازار شیرخشک به وجود آمد، اما مسئولان تأکید می‌کردند مشکلی در زمینه تولید شیرخشک وجود ندارد و به اندازه نیاز در حال تولید است. در حالی مسئولان زیر بار کمبود شیرخشک نمی‌رفتند که وضعیت کمبود در برخی از استان‌های کشور بغرنج شد و بسیاری از خانواده‌ها که کودکانشان با شیرخشک تغذیه می‌شدند را با مشکل مواجه ساخت. در راستای همین امر دولت تصمیم گرفت که فروش شیر خشک را سهمیه‌بندی کند که بر اساس آن از مهرماه سال گذشته، فروش شیرخشک در داروخانه‌ها مشروط به ارائه کد ملی شد؛ درواقع طرح نظارتی توزیع و فروش شیر خشک با کدملی جهت مقابله با قاچاق و احتکار شیر خشک اجرا شد. اما با این حال این اقدام نیز نتوانست به طورکامل جلوی قاچاق شیرخشک بگیرد چرا که گزارش‌های مختلف منتشر شد که نشان می‌داد برخی از افراد با کارت ملی نوزادان اقدام به سودجویی در این زمینه می‌کنند.

کمبود شیرخشک به‌رغم افزایش تولید
کمبود شیرخشک در سال گذشته در حالی رقم خورد که بنا به گفته، هانی تحویل‌زاده، دبیر انجمن شیر خشک ایران تولید شیر خشک در سال 1401 نسبت به سال 1400 حدود 20 درصد رشد داشت. او معتقد است که قیمت‌گذاری دستوری و قیمت پایین شیر خشک، منجر به این شده تا شاهد قاچاق شیرخشک و مصرف آن در جای غیردرست باشیم؛ کمبود در تولید وجود ندارد و حتی آمار از رشد 20 درصدی تولید شیر خشک حکایت دارد؛ اما احتمالاً بخشی از 70 میلیون قوطی شیرخشک تولیدشده در ایران به علت قیمت‌گذاری دستوری سر از بازارهای قاچاق درمی‌آورند.آنطور که وی گفته است: در سال گذشته 1401، بالغ‌بر 70 میلیون قوطی شیر خشک تولید شد، حتی سال گذشته ارز بیشتری گرفتیم و در تامین ارز مشکلی نداشتیم؛ اما با وجود تولید بیشتر همچنان شاهد مازاد تقاضا در بازار هستیم که این نشان از قاچاق شیرخشک به خارج از کشور دارد. در هیچ مقطع زمانی شاهد مصرف 70 میلیون قوطی شیر خشک در کشور نبودیم؛ حتی اویل انقلاب که مصرف شیر خشک به اوج خود رسید، میزان مصرف سالانه 60 میلیون قوطی بود که دلیل آن هم یارانه‌ای بودن شیر خشک شناخته می‌شد. هر زمان کالایی یارانه‌ای می‌شود قطعا مصرف غیرمجاز پیدا می‌کند. حتی آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد که در 7 ماهه ابتدایی سال گذشته، در مجموع ۹۸ میلیون و ۲۰ هزار دلار برای واردات شیرخشک و مواد اولیه آن با ارز ترجیحی تامین شده که این رقم حاکی از رشد ۷۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. این بانک پارسال در همین مدت نزدیک به ۴۹ میلیون و ۷۵ هزار دلار برای واردات شیرخشک و مواد اولیه آن ارز تخصیص داده بود. گزارش‌ها نشان می‌دهد در نیمه نخست امسال واردات شیرخشک نوزاد نسبت به مدت مشابه سال‌ قبل با افزایش ۵۰ درصدی به لحاظ ارزشی و ۳۵ درصدی به لحاظ وزنی روبه‌رو بوده‌ است؛ اتریش، امارات‌ متحده‌ عربی، ایرلند، ایتالیا، آلمان، بلژیک، ترکیه، لهستان و هلند کشورهای بودند که طی این بازه زمانی واردات از آنها صورت‌ گرفته اما بیشترین میزان واردات از کشور ترکیه بوده و خبرها حاکی از آن است که علاوه‌ بر واردات در ۶ ماهه نخست سال، بیش از ۶ میلیون قوطی شیرخشک نیز برای ایجاد توازن در داروخانه‌های سراسر کشور توزیع شده است. با توجه به این که در حال حاضر شیرخشک تنها کالایی است که همچنان ارز ترجیحی به مواد اولیه آن تعلق می‌گیرد، به دلیل اختلاف شدید نرخ ارز، قاچاق معکوس در آن روال زیادی دارد. شیر خشک در ایران ده برابر ارزانتر از کشورهایی مثل ترکیه، عراق و افغانستان است که همین امر باعث قاچاق آن می‌شود.