دست خالی ترامپ برای اعمال تحریم نفتی
[شهروند] در شرایطی که با روی کار آمدن دولت سیزدهم و اتخاذ راهکارهای متنوع در زمینه فروش نفت، بخش زیادی از تحریمهای یکجانبه نفتی آمریکا علیه اقتصاد ایران خنثی شده،اکنون برخی تحلیلگران این گزاره را مطرح میکنند که ممکن است با بازگشت ترامپ به کاخ سفید مجددا دور تازهای از تحریمهای شدید نفتی علیه ایران اعمال شود و از این ناحیه درآمدهای ارزی کشور کاهش یابد.
برخی از تحلیلگران اعتقاد دارند که ترامپ در دوره ریاست جمهوری خود هرچند با اعمال سختترین تحریمها که از آن به عنوان «مادر تحریمها» نام برده میشد، اقتصاد ایران را دچار مشکلات متعددی کرد اما در نهایت نتوانست به هیچکدام از اهداف و آرزوهای خود برسد بنابراین این بار در صورت راهیابی به کاخ سفید و با توجه به کینه تاریخی ناشی از شکست و ناکامی در برابر اراده ملت ایران، تلاش خواهد کرد ایده باطل محاصره اقتصادی ایران را اجرایی کند.
در نقطه مقابل، برخی دیگر از تحلیلگران اعتقاد دارند با تدبیر دولت سیزدهم و دیپلماسی اقتصادی فعال،مسیرهای فروش نفت باز شده و هیچگاه شرایط به سال 1397 و دورانی که میزان صادرات نفت ایران در مدت کوتاهی سقوط کرد بازنخواهد گشت.سند این مدعا آن است که در دوره ترامپ، فشارهای شدیدی از طرف واشنگتن به چین وارد شد که خرید نفت از ایران را کاهش دهد.بخشی از فشارهای ترامپ مربوط به سیاستهای تعرفهای در قبال واردات کالاهای چینی بود که سرسختانه دنبال میشد اما در دولت سیزدهم و در سایه توافق 25 ساله با پکن و گسترش روابط با سایر کشورهای آسیایی، به نظر میرسد هیچگاه شرایط به قبل بازنخواهد گشت.
ناگفته پیداست که دولت سیزدهم با تدوین یک راهبرد منطقی، خوشبینی افراطی به اروپا و آمریکا به نیت نتیجه دادن برجام کنار رفت و با افزایش مراودات اقتصادی و تجاری با همسایگان و شرقیها،دریچه جدیدی به روی اقتصاد ایران باز شد که در نهایت برآوردها هم نشان میدهد با تغییر میدان بازی، اصولا بایدن و یا ترامپ نمیتوانند به رویای خام فروپاشی اقتصاد ایران دست پیدا کنند.
لازم به یاداوری است که ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا هدف از لغو معافیت تحریم نفتی ایران را نابودی اقتصاد ایران و وادار کردن تهران به پذیرفتن مذاکره مجدد بر سر توافق هستهای بر اساس شروط آمریکا و نه شروط ایران اعلام کرده بود. آمریکاییها همچنین هدف از تحریم نفتی علیه ایران را به صفر رساندن صادرات نفت کشورمان به منظور کاهش درآمدهای دولت و ایجاد نارضایتی در بین مردم اعلام کرده بودند.با این وجود،چرخش سیاست خارجی ایران به سمت شرق توانست صادرات نفت ایران را احیا کند به نحوی که هم اکنون مقامات آمریکایی روی شکست قمار بزرگ کاخ سفید در صفر کردن صادرات نفت ایران
اذعان میکنند.
«برایان نلسون» معاون وزیر خزانهداری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی،اردیبهشت ماه امسال تلویحا با گفتن این که آمریکا شاهد انتقال نفت ایران به نزدیکی سنگاپور و در منطقه است، به شکست سیاستهای تحریمی آمریکا در محدود کردن صادرات نفت ایران اشاره کرد.
شرایط خاص بازار جهانی و ناتوانی واشنگتن
گذشته از این موضوع،در دورانی که بازار جهانی نفت به شکل چشمگیری نسبت به کاهش عرضه حساس است،امکان کاهش صادرات نفت ایران با ابزار تحریم هم بعید خواهد بود.
لازم به ذکر است لایحه جدیدی که به جو بایدن اختیار تشدید تحریمها علیه نفت خام ایران را میدهد، در آستانه تبدیل شدن به قانون است. با این حال، به نظر میرسد، رئیس جمهور آمریکا، تمایلی به اعمال فوری این تحریمها در آستانه انتخابات ریاستجمهوری و در شرایط حساس بازار انرژی جهانی نداشته باشد.
برهمین اساس،بلومبرگ به تازگی در راستای تحریمهای جدید کنگره علیه نفت ایران مینویسد: تحریمهای جدید آمریکا علیه ایران صرفا روی کاغذ میماند.
تحلیلگران بازار نفت معتقدند که بایدن تمایلی به اقدامی که منجر به افزایش قیمت نفت خام یا بنزین شود، ندارد. برخی کارشناسان پیشبینی میکنند که او با اعطای معافیتهایی، اجرای کامل تحریمها را به تعویق خواهد انداخت؛ این رویکرد مشابه سیاستی است که دولت بایدن در قبال روسیه و تهاجم این کشور به اوکراین در پیش گرفته است بنابراین حتی اگر ترامپ روی کار بیاید ناچار است حداقل در کوتاهمدت از سیاستهای فعلی بایدن پیروی کند.
نمره قبولی دولت سیزدهم در صادرات نفت
نکته قابل توجه دیگر آن است که اوضاع تجارت نفت در دولت سیزدهم از رخوت خارج شده و توسعه همکاری با شرقیها،وضعیت را به شکل معناداری تغییر داده است.
در همین ارتباط،عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران به بیان توضیحاتی درباره نقش دولت سیزدهم و رئیسجمهور فقید در توسعه دیپلماسی انرژی به بیان توضیحاتی پرداخت.
محمد محسین دیدهور، درباره میزان فعال شدن دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم و به همان نسبت ارتقا فروش نفت وگاز، گفت:«در گذشته ما تقریباً هر روز با عراقیها و ترکیهای و همچنین با اماراتیها مشکل داشتیم. ولی در دولت سیزدهم این مشکلات تا حد زیادی برطرف شده است و اگر بخواهیم به عملکرد دولت سیزدهم در این حوزه نمرهای بدهیم، میتوان نمره قابل قبولی به این دولت داد.»
عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی به مهر، توضیح داد:«در دولت قبل، ایران ۳۰۰ هزار بشکه نفت در روز را صادر می کرده است، در حالی که این مقدار اکنون براساس آمار موجود به ۵/۱ تا ۲ میلیون بشکه رسیده است. طبیعتاً تجارت نفت در این دولت گسترش یافته است.»
وی خاطرنشان کرد:«هنگامی که در روابط کشور با سایر کشورها تنشزدایی انجام گردد و آرامش لازم ایجاد شود، تجارت هم به همان میزان گسترش پیدا میکند و نتایج خود را به دنبال دارد. در گذشته به دلیل همان اختلافاتی که با کشورهای مذکور داشتیم، ارتباطات و تجارت هم بخصوص در حوزه نفت تا حد زیادی کاهش پیدا کرده بود. این در حالی است که اکنون از افزایش تولید نفت تا ۴۰۰ هزار بشکه در روز صحبت میشود.»
دیده ور بیان کرد:«افزایش تولید به میزان مذکور در حالی که منبع کافی برای ذخیره سازی آن وجود ندارد به معنای آن است که مشتری برای خرید این مقدار نفت وجود دارد و به عبارت واضحتر این افزایش تولید با هدف فروش در بازارهای جهانی صورت میگیرد.»
عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران بیان کرد:«در شرایط کنونی که کشور به دلیل تحریمهای شدید در شرایط سخت اقتصادی قرار دارد، باید تجارت نفت و فروش این محصول انجام شود و توسعه هم پیدا کند تا اقتصاد کشور با رکود مواجه نشود.»
این کارشناس انرژی بیان کرد:«در نتیجه انجام این مهم توسط دولت سیزدهم، اکنون نفت تولیدی کشور در حال فروش است، کالاهای اساسی که بسیار گران هستند و نسبت به وضعیت اقتصادی کشور دارای قیمت بالایی است، خریداری و به کشور وارد میشود.» دیدهور بیان کرد:«عموم مردم به اشکال مختلفی مانند کالابرگ، بُن و … از کالاهای اساسی برخوردار میشوند درحالی که اگر این فروش نفت انجام نمیشد این شرایط را در کشور نداشتیم. در واقع در حال حاضر به اصطلاح چرخ اقتصادی کشور در حال چرخیدن است. با وجود نواقص و کاستیهای این دولت در برخی موضوعات، در حوزه تجارت نفت عملکرد خوبی داشته است و نمره قابل قبولی میگیرد.»
پویایی بازار جهانی انرژی مانع بزرگ ترامپ
درمجموع میتوان اینطور بیان کرد که افزایش تعاملات سیاسی و پیوستن به اتحادیههای جهانی اوراسیا،شانگهای و بریکس میوه تحریم ناپذیری را برای اقتصاد ایران به ارمفان آورده است.
بخشی از تحلیلگران آمریکایی معتقدند به دلیل افزایش میزان تولید نفت در آمریکا، اعمال تحریم سادهتر از سالهای گذشته است اما این واقعیت پیش روی سیاستگذاران و تصمیمگیران آمریکایی قرار گرفته که بازار جهانی انرژی به هیچ عنوان مانند دو دهه قبل تک بعدی نیست و روابط سیاسی کشورها تحت تاثیر تحریمهای یکجانبه قرار نخواهد گرفت.
فارن پالیسی در همین خصوص متذکر میشود: ایالات متحده به لطف تولید نفت شیل در این کشور، به یک تولیدکننده بزرگ و سپس صادرکننده نفتی مهم و تاثیرگذار در عرصه جهانی تبدیل شده، چنین دستاوردی این کشور را قادر ساخته تا تحریمهای زیادی را علیه کشورهای بیشتری اعمال کند و به همین دلیل واشنگتن شیفته تحریمهای انرژی شده است. اما این نکته به این معنا نیست که میتواند پویایی بازار جهانی نفت را نادیده بگیرد.
بر این مبنا، بازار جهانی نفت به نقطهای رسیده که اصولا هیچکدام از روسای جمهور آمریکا، به راحتی امکان مانور در حوزه تحریم نفتی نخواهند داشت.آخرین شاهد این ماجرا هم روسیه است که توانست از دیوار تحریمهای نفتی عبور کند و مانند دوران قبل از جنگ با اوکراین، صادرات نفت انجام دهد.
موفقیت در عبور از تحریمهای نفتی با نگاه به شرق
نماینده اسبق ایران در اوپک با تمجید از عملکرد دولت شهید رئیسی در زمینه توسعه صادرات نفتی، در گفتوگو با «شهروند»، اظهار داشت:«دولت بایدن چه تحریمی را میتوانست اعمال کند و نکرد؟ کدام تحریم نفتی باقیمانده که کاخ سفید تاکنون در قبال ایران انجام نداده است؟ با وجود همه این تحریمها، با دیپلماسی فعال دولت سیزدهم در حوزه انرژی، این تحریمها ناکام ماند و با ادامه یافتن استراتژی و مسیر دولت سیزدهم، بازهم سیاستهای تحریمی واشنگتن خنثی خواهد شد.»
محمدعلی خطیبی با بیان اینکه دولت پیشین تنها به برجام دل بسته بود،گفت:«در دولت قبلی این تصور وجود داشت که میتوانند میان اروپا و آمریکا جدایی بیندازند و از این طریق میزان فروش نفت را بالا ببرند اما در نهایت اروپاییها در عمل از آمریکا تمکین کردند و مشاهده کردید که هیچ تغییری در رفتار خود بروز ندادند.»
وی ادامه داد:«خوشبختانه در دولت سیزدهم،نگاه به شرق جایگزین نگاه به غرب شد. این مسئله شرایطی را ایجاد کرد که صادرات نفت از حدود 300 هزار بشکه فاصله بسیار چشمگیری بگیرد و درآمدهای ارزی رشد کند.متاسفانه در دولت قبل این امید وجود داشت که با مذاکره گشایشی خواهد شد که این سیاست شکست خورد.»
نماینده اسبق ایران در اوپک تاکید کرد:«با اقداماتی که دولت سیزدهم انجام داده حتی اگر ترامپ روی کار بیاید تغییر محسوسی در زمینه صادرات و فروش نفت ایران ایجاد نخواهد شد،خوشبختانه روابط با شرقیها و همسایگان تقویت شده و نگرانی خاصی از ناحیه آینده صادرات نفت و تحریمها وجود ندارد.»