نقش قاچاق سوخت در تشدید ناترازی انرژی
گروه اقتصاد کلان: ناترازی انرژی یکی از معضلات بزرگ اقتصادی و زیرساختی ایران است که به شدت بر رشد اقتصادی، توسعه پایدار، و رفاه اجتماعی تأثیر میگذارد. به گزارش تجارت، یکی از عوامل مهم در تشدید این بحران، قاچاق سوخت است که به دلیل تقاضای بالای داخلی و قیمت پایین انرژی در ایران، به یک معضل بزرگ تبدیل شده است. قاچاق سوخت به مرزها و کشورهای همسایه، علاوه بر خسارات مالی، موجب افزایش فشار بر منابع انرژی داخلی و پیچیدهتر شدن مسئله ناترازی انرژی در کشور شده است. ناترازی انرژی به وضعیتی اطلاق میشود که در آن میزان تولید و مصرف انرژی در یک کشور با یکدیگر تناسب نداشته باشد. در ایران، مصرف انرژی بالا و تولید پایین آن به دلیل محدودیتها و تحریمها و همچنین سوءمدیریتها در حوزه انرژی، باعث بروز ناترازی انرژی شده است. این وضعیت میتواند منجر به بحرانهای مختلف از جمله خاموشیها، افزایش هزینههای تولید و خدمات، و افت کیفیت زندگی شود.
قاچاق سوخت چه نقشی در تشدید ناترازی انرژی دارد
یکی از بزرگترین مشکلات ناشی از قاچاق سوخت، کاهش منابع سوخت داخلی است. سوختهای نفتی و گازی که در ایران به دلیل یارانههای دولتی ارزان قیمت هستند، به راحتی توسط قاچاقچیان به کشورهای همسایه منتقل میشود. این امر باعث میشود که میزان سوخت موجود برای مصرف داخلی کاهش یافته و دولت مجبور به واردات سوخت از سایر کشورها شود که این امر فشار مضاعفی به منابع ارزی و تراز تجاری کشور وارد میکند. قاچاق سوخت موجب افزایش تقاضای داخلی میشود. زمانی که سوخت ارزان در دسترس نیست و قاچاقچیان قادر به تأمین این سوخت از منابع داخلی هستند، تقاضا برای انرژی در داخل کشور بیش از حد افزایش مییابد. این امر باعث میشود تا ناترازی انرژی تشدید شود و دولت با مشکلات بیشتری در تأمین انرژی مورد نیاز کشور روبرو شود. یکی دیگر از پیامدهای مهم قاچاق سوخت، ارزان بودن قیمت سوخت در ایران است. این امر باعث میشود که مصرف سوخت به شکل غیرمناسب و بیرویهای افزایش یابد. در نتیجه، منابع انرژی در کشور سریعتر تحلیل میرود و ناترازی انرژی شدت پیدا میکند. همچنین، این مسئله مانع از توسعه سیاستهای کارآمد در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر و بهینهسازی مصرف انرژی میشود. قاچاق سوخت همچنین میتواند آسیبهای زیادی به زیرساختهای انرژی وارد کند. انتقال غیرمجاز سوخت و فروش آن به خارج از مرزها موجب کاهش موجودی سوخت در بازارهای داخلی شده و مشکلاتی مانند کمبود گاز، نفت، و بنزین را در داخل کشور ایجاد میکند. این کمبودها در نهایت به قطعی برق، کمبود گاز طبیعی، و فشار مضاعف بر مصرف کنندگان داخلی منجر میشود. علاوه بر موارد مذکور قاچاق سوخت موجب میشود که هزینههای تولید برق و سایر انرژیها افزایش یابد، چرا که در شرایط کمبود سوخت داخلی، ایران مجبور است سوختها خارجی را با قیمتهای بالاتر خریداری کند. این افزایش هزینهها بر قیمت تمامشده تولید و خدمات اثرگذار است و به تورم و افزایش هزینههای عمومی منجر میشود.
راهکارهای موجود برای مقابله با قاچاق سوخت و کاهش ناترازی انرژی چیست؟
برای مقابله با قاچاق سوخت و کاهش اثرات منفی آن بر ناترازی انرژی، لازم است تدابیر مختلفی اندیشیده شود. تقویت اقدامات نظارتی در مرزها و مقابله با شبکههای قاچاق سوخت از طریق استفاده از تکنولوژیهای پیشرفته و افزایش همکاریهای بینالمللی میتواند نقش مهمی را در این زمینه ایفا کرده و از میزان قاچاق سوخت بکاهد. اصلاح قیمت سوخت یکی دیگر از راهکارهای مقابله با قاچاق سوخت و همچنین جلوگیری از تشدید ناترازی انرژی محسوب میشود. افزایش تدریجی قیمت سوخت و حذف یارانههای غیرضروری میتواند مصرف سوخت را بهینه کند و قاچاق را کمتر جذاب سازد. مضاف بر این دو مورد، سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر و بهبود بهرهوری در بخشهای مختلف انرژی میتواند وابستگی به منابع سوخت فسیلی را کاهش دهد و ناترازی انرژی را کمتر کند. آگاهیرسانی به مردم و افزایش حساسیت آنها نسبت به مشکلات ناشی از قاچاق سوخت میتواند به کاهش تقاضای غیرقانونی کمک و ناترازیهای موجود در حوزه انرژی را مدیریت کند. در نهایت بهرهبرداری از منابع انرژی داخلی به طور مؤثرتر و استفاده از منابع بومی برای تأمین انرژی میتواند به کاهش فشار بر منابع انرژی خارجی کمک کند.
سامانه سیپاد، ابزاری برای کاهش قاچاق سوخت و ناترازی انرژی
یکی از مهمترین ابزارهای نوین برای مقابله با قاچاق سوخت و مدیریت ناترازی انرژی در ایران، سامانه سیپاد (سامانه یکپارچه پایش اطلاعات ناوگان دیزلی) است. این سامانه با هدف نظارت دقیق بر مصرف سوخت در ناوگان حملونقل دیزلی کشور طراحی شده و توانسته تأثیر قابلتوجهی در کاهش قاچاق سوخت و بهینهسازی مصرف انرژی داشته باشد سیپاد با ردیابی دقیق میزان مصرف سوخت در ناوگان دیزلی، از تخصیص غیرقانونی سهمیههای یارانهای جلوگیری میکند. این اقدام موجب کاهش انحراف سوخت به بازارهای غیرقانونی و کشورهای همسایه میشود. این سامانه اطلاعات مربوط به عملکرد وسایل نقلیه دیزلی را بهصورت لحظهای ثبت و پایش میکند. چنین شفافیتی باعث میشود که مصرف واقعی سوخت مشخص شود و از سوءاستفادههای احتمالی جلوگیری گردد. دادههای جمعآوریشده توسط سیپاد به دولت و سیاستگذاران کمک میکند تا سیاستهای بهتری برای مدیریت مصرف سوخت و کاهش ناترازی انرژی تدوین کنند. همچنین، این سامانه میتواند به شناسایی نقاط ضعف در توزیع و مصرف سوخت کمک کند. با جلوگیری از قاچاق سوخت و کاهش نیاز به واردات سوخت، سیپاد نقش مهمی در کاهش فشار بر منابع ارزی کشور ایفا میکند. این موضوع به بهبود تراز تجاری کشور نیز کمک میکند. سامانه سیپاد بهعنوان یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت هوشمند انرژی، میتواند نقش مهمی در کاهش ناترازی انرژی ایفا کند. با گسترش استفاده از این سامانه و تکمیل زیرساختهای مرتبط، پیشبینی میشود که میزان قاچاق سوخت به طورقابلتوجهی کاهش یابد و مصرف سوخت در کشور بهینهتر شود. این اقدام نهتنها به کاهش هزینههای اقتصادی کمک میکند، بلکه به توسعه پایدار و حفظ منابع انرژی برای نسلهای آینده نیز یاری میرساند.
قاچاق گازوئیل، ریشه خاموشیهای امسال
سید احسان حسینی، کارشناس حوزه انرژی در گفتگو با تجارت پیرامون تأثیر قاچاق سوخت بر تشدید ناترازی انرژی اظهار کرد: قاچاق سوخت عمدتاً مربوط به دو نوع حامل اصلی بنزین و گازوئیل است. این دو فرآورده نفتی در حال حاضر بیشترین میزان قاچاق را به خود اختصاص دادهاند. طبق برآوردهای مختلف، تقریباً روزانه ۳۰ میلیون لیتر سوخت قاچاق میشود که این رقم به طور عمده مربوط به بنزین و گازوئیل میشود. این در حالی است که تولید بنزین متعارف در کشور حدود ۲۰۰ میلیون لیتر در روز است. به عبارت دیگر، قاچاق سوخت معادل ۱۵ درصد از تولید بنزین و گازوئیل در کشور است که رقم بسیار بالایی است. این کارشناس انرژی تصریح کرد: اگر قاچاق سوخت متوقف شود، میتوانیم ناترازی موجود در حوزه بنزین و گازوئیل را برطرف کنیم. در حال حاضر، با توجه به همین قاچاق، کمبود سوخت در کشور به وجود آمده که اگر جلوی آن گرفته شود، مشکلات موجود در تولید و مصرف سوخت برطرف خواهد شد. این موضوع حتی میتواند صرفهجویی ارزی قابل توجهی به همراه داشته باشد. پیشبینی میشود که در صورت قطع قاچاق، به میزان ۷ تا ۱۰ میلیارد دلار صرفهجویی ارزی برای کشور ایجاد شود. وی خاطرنشان کرد: گازوئیل نه تنها در حوزه حمل و نقل بلکه در بسیاری از بخشهای دیگر نیز مصرف میشود، از جمله در، نیروگاهها و صنایع مختلف. متأسفانه برخی برآوردها حاکی از آن است در نیروگاهها روزانه حدود ۱۲ تا ۱۳ میلیون لیتر گازوئیل قاچاق میشود. اگر این میزان گازوئیل در چرخه مصرف قانونی قرار گیرد، میتواند صرفهجویی ارزی حدود ۳ میلیارد دلار را برای کشور به همراه داشته باشد و حتی میتوانیم از خاموشیها جلوگیری کنیم. به طور مثال، در دولت فعلی اگر قاچاق سوخت در حوزه گازوئیل صفر میشد، اختلاف موجود در ذخایر گازوئیل که به حالت ایدهآل خود برسد، از بین میرفت و کشور از مشکلات انرژی کمتر رنج میبرد. حسینی در پایان سخنان خود گفت: برای کاهش قاچاق سوخت، باید نظارتها را بیشتر کنیم و زنجیره توزیع بنزین و گازوئیل را به طور دقیقتری کنترل کنیم. بهبود فرایند نظارتی و شفافسازی در توزیع این فرآوردهها میتواند نقش زیادی در کاهش قاچاق ایفا کند و از بروز مشکلاتی چون ناترازی سوخت در کشور جلوگیری کند.