محمد طاهر رحیمی
کارشناس اقتصادی

 رژیم ارزی مناسب و نحوه اجرای صحیح آن یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی کشورهای مختلف به‌ویژه آن دسته از کشورهایی است که در راس هرم پولی بین‌المللی قرار ندارند و پول ملی آنها به‌طور جهانی پذیرفته شده نیست. در این کشورها، ارز خارجی و نرخ ارز همواره یکی از عوامل مهم در شکل‌دهی به انتظارات اقتصادی و پیش‌بینی‌های تورمی است. به عبارت دیگر، در کشورهایی که پول ملی آن‌ها قابلیت ایفای کارکردهای مهم پول، از جمله ذخیره ارزش، واحد حساب و وسیله مبادله در سطح جهانی را ندارد، نرخ ارز به شدت بر روندهای اقتصادی تاثیر می‌گذارد. این کشورها معمولاً در مواجهه با چالش‌های فراوانی برای طراحی و اجرای رژیم‌های ارزی مناسب هستند.این مشکلات زمانی پیچیده‌تر می‌شود که عوامل برون‌زای تاثیرگذار بر نرخ ارز وارد میدان شوند. عواملی مانند عدم تطابق در منابع و مصارف ارزی، فقدان تنوع در مبادی واردات و صادرات کالاها و عدم انطباق نقشه ارزی با سیاست‌های تجاری کشور، باعث می‌شود که نرخ ارز تحت تاثیر شدید قرار گیرد. در این شرایط، نرخ ارز خارجی در بسیاری از کشورهای این‌چنینی می‌تواند تاثیر زیادی بر انتظارات تورمی، رفتار اقتصادی و روند تصمیم‌گیری‌های اقتصادی بگذارد. جهش‌های ارزی می‌توانند منجر به تغییرات چشمگیر در این انتظارات شوند و به تبع آن، باعث ایجاد نوسانات قابل توجه در سایر متغیرهای اقتصادی شوند. در علم اقتصاد، این پدیده به‌طور تئوریک با این توضیح همراه است که جهش‌های ارزی و تغییرات انتظاری، به‌ویژه در کشورهای با ساختار اقتصادی ناپایدار، می‌توانند موجب تغییرات بنیادین در رفتار اقتصادی عاملان بازار شوند. این تغییرات در رفتار اقتصادی به نوبه خود می‌تواند باعث تحول در تعادل عمومی متغیرهای اقتصادی شود. به‌عنوان مثال، می‌تواند بر نرخ تورم، رشد اقتصادی، اشتغال، سرمایه‌گذاری، مصرف و همچنین روند رشد نقدینگی و پایه پولی تاثیرگذار باشد. با این حال، در کشورهایی مانند ایران، این تحلیل‌های اقتصادی تئوریک به‌طور قابل توجهی در میان محافل دانشگاهی مهجور بوده و به‌نظر می‌رسد که علم اقتصاد در ایران از بسیاری از نظریات پیشرفته عقب‌تر است. اقتصاد ایران با مختصات ویژه خود همواره از نرخ ارز به‌عنوان لنگر اصلی در کنترل انتظارات اقتصادی استفاده کرده است. از آنجا که مشکلات اقتصادی داخلی همواره با ارز حل شده‌اند، نرخ ارز به‌طور طبیعی تبدیل به یکی از متغیرهای اصلی اقتصاد ایران شده است. بنابراین، نرخ ارز به دلیل ارتباط مستقیمی که با دیگر متغیرهای اقتصادی دارد، به‌عنوان یک پارامتر حیاتی در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی در ایران محسوب می‌شود. در چنین شرایطی، طراحی و اجرای رژیم ارزی مناسب یکی از اولویت‌های اقتصادی است. با این حال، رژیم ارزی به‌سادگی انتخابی نیست که دولت‌ها بتوانند آن را بنا به خواست خود تعیین کنند. در حقیقت، رژیم ارزی به‌طور عمده تحت تاثیر شرایط اقتصادی بین‌المللی قرار دارد. تراز پرداخت‌ها (Balance of Payments یا BOP) که نشان‌دهنده دخل و خرج ارزی کشور است، در تعیین رژیم ارزی نقش عمده‌ای دارد. در صورتی که یک کشور با کسری مزمن در تراز پرداخت‌ها مواجه باشد، این کسری می‌تواند منجر به نوسانات و جهش‌های ارزی شود. حتی اگر کشور مورد نظر سیاست‌های انقباضی شدید برای کنترل رشد نقدینگی اعمال کند، باز هم به دلیل مشکلات در تراز پرداخت‌ها، شاهد نوسانات ارزی خواهیم بود. ایران در سال‌های اخیر به‌طور واضح شاهد چنین نوساناتی بوده است.