گروه اقتصاد کلان: اخیراً احمد میدری، وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی در گفت وگوی ویژه خبری بیان کرده که قرار است دولت لایحه‌ای را به مجلس ارسال کند که بر اساس آن فرآیند شناسایی دهک‌ها تغییر کند. وزیر تعاون در این باره توضیح داد: در این روش ابتدا افراد با دهک بالا را شناسایی می‌کنیم و به سرپرست خانوار اطلاع می‌دهیم اما یارانه‌اش قطع نمی‌شود. وی افزود: به فرد فرصت اعتراض می‌دهیم و اگر معترض بود ما بررسی میدانی می‌کنیم. اگر فرد اطلاعات غلط داده باشد از انواع یارانه‌های دولتی مثل زمین و تسهیلات بانکی محروم می‌شود. به گزارش تجارت، دهک‌بندی خانوارها یکی از ابزارهای کلیدی در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، اجتماعی و رفاهی کشورها به شمار می‌رود. این فرآیند، که به تقسیم‌بندی خانوارها به گروه‌های مختلف بر اساس درآمد یا معیارهای اقتصادی مشابه می‌پردازد، می‌تواند تاثیرات مستقیم و گسترده‌ای بر توزیع منابع، یارانه‌ها و خدمات عمومی داشته باشد. در ایران، دهک‌بندی خانوارها نه‌تنها به‌عنوان یک ابزار مهم در تخصیص یارانه‌ها و کمک‌های اجتماعی شناخته می‌شود، بلکه در ارزیابی وضعیت معیشتی مردم و برنامه‌ریزی برای کاهش فقر و نابرابری نیز نقش کلیدی ایفا می‌کند. اما فرایند فعلی دهک‌بندی در ایران با چالش‌ها و مشکلات زیادی روبه‌رو است. نارسایی‌ها در دقت و شفافیت اطلاعات، استفاده از معیارهای ناکافی برای طبقه‌بندی خانوارها، و عدم به‌روزرسانی داده‌ها، از جمله مشکلاتی است که اعتبار این سیستم را تحت تاثیر قرار داده و موجب نارضایتی‌های عمومی شده است. بسیاری از مردم از نتایج دهک‌بندی خود ناراضی هستند و معتقدند که این سیستم قادر به شناسایی نیازمندان واقعی نیست. ضرورت اصلاح این فرآیند به‌ویژه در شرایط اقتصادی کنونی که با بحران‌های مختلف از جمله تورم، بیکاری و فشارهای اقتصادی مواجه هستیم، بیش از پیش احساس می‌شود. اصلاح فرآیند دهک‌بندی نه‌تنها به بهبود تخصیص منابع و خدمات رفاهی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند موجب افزایش شفافیت، اعتماد عمومی و در نهایت بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور شود.دهک‌بندی خانوارها به‌طور معمول براساس میزان درآمد یا مصرف خانوار انجام می‌شود. در اکثر کشورهای جهان، خانوارها به دهک‌های مختلف تقسیم می‌شوند و هر دهک نشان‌دهنده یک درصد از کل جمعیت است. به‌عنوان مثال، در یک جامعه ۱۰ میلیون نفری، دهک اول شامل ۱۰ درصد از خانوارها با پایین‌ترین درآمد یا مصرف و دهک دهم شامل ۱۰ درصد از خانوارها با بالاترین درآمد یا مصرف است. در ایران، دهک‌بندی خانوارها به‌طور عمده براساس درآمد سرانه خانوار انجام می‌شود. هر خانواده در کشور با توجه به درآمد خود در یکی از دهک‌های دهگانه قرار می‌گیرد و این تقسیم‌بندی می‌تواند برای تخصیص یارانه‌ها، خدمات بهداشتی، آموزشی، مسکن و سایر حمایت‌های اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد. همانگونه که در ابتدا به آن اشاره شد دهک‌بندی خانوارها ابزاری بسیار مهم در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و اجتماعی است. این ابزار، به مسئولان و تصمیم‌گیرندگان این امکان را می‌دهد که منابع را به بهینه‌ترین شکل ممکن توزیع کند. دولت با استفاده از نتایج دهک‌بندی، می‌تواند منابع اقتصادی محدود را به‌طور مؤثرتر و عادلانه‌تری بین گروه‌های مختلف جامعه توزیع کند. علاوه بر این دهک‌بندی برای تخصیص یارانه‌ها و کمک‌های اجتماعی بسیار حائز اهمیت است. دولت می‌تواند یارانه‌ها و حمایت‌ها را به گروه‌هایی اختصاص دهد که بیشترین نیاز را دارند. به‌وسیله دهک‌بندی، می‌توان آمایش اقتصادی دقیق‌تری انجام داد و مناطق و گروه‌های نیازمند کمک را شناسایی کرد. آگاهی از وضعیت معیشتی مردم یکی دیگر از دستاورد‌های دهک‌ بندی خانوار است. دهک‌بندی می‌تواند به دولت و نهادهای مرتبط کمک کند تا وضعیت معیشتی گروه‌های مختلف اجتماعی را بهتر بشناسند و سیاست‌های مناسب‌تری برای کاهش فقر و نابرابری طراحی کنند. در بسیاری از کشورها، مدل‌های مختلفی برای دهک‌بندی خانوارها وجود دارد. این مدل‌ها ممکن است از روش‌های ساده گرفته تا پیچیده و چندبعدی متغیر باشند.  دهک‌بندی بر اساس درآمد یکی از این روش‌ها است. در این مدل، درآمد خانوار به‌عنوان معیاری اصلی برای تقسیم‌بندی در نظر گرفته می‌شود. اگرچه این روش ساده است، اما ممکن است نتایج دقیقی ارائه ندهد، زیرا ممکن است تفاوت‌هایی در هزینه‌ها، نیازها و شرایط زندگی خانوارها وجود داشته باشد. دهک‌بندی بر اساس مصرف یکی دیگر از روش‌های دهک‌بندی محسوب می‌شود در حال حاضر در برخی کشورها، به‌جای درآمد، مصرف خانوارها برای تقسیم‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مدل معمولاً دقیق‌تر است، زیرا مصرف نشان‌دهنده وضعیت واقعی اقتصادی خانوارهاست و می‌تواند بهتر وضعیت زندگی آن‌ها را منعکس کند. مضاف بر روش‌های مذکور برخی کشورهای پیشرفته به‌جای استفاده از یک معیار واحد، از مدل‌های چندبعدی برای دهک‌بندی استفاده می‌کنند. در این مدل‌ها، علاوه بر درآمد و مصرف، عواملی همچون وضعیت شغلی، دارایی‌ها، وضعیت مسکن، سطح تحصیلات و سایر عوامل اقتصادی و اجتماعی نیز در نظر گرفته می‌شود.

مشکلات و چالش‌های فرآیند دهک‌بندی فعلی
دهک‌بندی خانوارها در ایران با وجود اهمیت فراوانی که در تخصیص یارانه‌ها و خدمات اجتماعی دارد، با مشکلات و چالش‌های متعددی روبه‌رو است که موجب شده است این سیستم نتواند به‌طور کامل نیازهای واقعی گروه‌های هدف را شناسایی و برآورده کند. این مشکلات نه‌تنها بر اعتماد عمومی به سیستم‌های دولتی تاثیر گذاشته، بلکه کارآمدی سیاست‌های اقتصادی و رفاهی را نیز کاهش داده است. یکی از اصلی‌ترین مشکلات در فرآیند دهک‌بندی خانوارها در ایران، عدم دقت و شفافیت اطلاعات است. این مساله می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله استفاده از داده‌های ناقص، اشتباهات سیستم‌های موجود یا عدم به‌روزرسانی منظم داده‌ها رخ دهد. در بسیاری از موارد، خانوارها در دهک‌های نادرستی قرار می‌گیرند که به‌دلیل عدم دقت در جمع‌آوری یا تحلیل اطلاعات است. علاوه بر این بسیاری از اطلاعات خانوارها مانند درآمد، هزینه‌ها و دارایی‌ها به‌طور دقیق ثبت نمی‌شود. این اطلاعات اغلب از طریق خوداظهاری خانوارها جمع‌آوری می‌شود که ممکن است به دلایل مختلفی چون عدم آگاهی، ترس از مشکلات قانونی یا حتی اشتباهات فردی نادرست باشد. در برخی مواقع، اطلاعات مربوط به خانوارها به‌طور کامل بین سازمان‌های مختلف دولتی به اشتراک گذاشته نمی‌شود. این مساله باعث می‌شود که سازمان‌ها نتوانند تصویری جامع از وضعیت اقتصادی خانوارها بدست آورند. یکی دیگر از چالش‌های اساسی، اعتماد پایین مردم به سیستم دهک‌بندی است. بسیاری از خانوارها به‌ویژه افرادی که در دهک‌های پایین‌تری قرار دارند، معتقدند که سیستم دهک‌بندی قادر به شناسایی دقیق وضعیت اقتصادی آن‌ها نیست. این نارضایتی از نتایج دهک‌بندی، باعث کاهش مشارکت مردم در برنامه‌های حمایتی و رفاهی دولت می‌شود و در نهایت به کاهش کارآمدی این برنامه‌ها منجر می‌شود. از آنجا که افراد بسیاری از وضعیت دهک‌بندی خود ناراضی هستند و احساس می‌کنند که در گروه نادرستی قرار گرفته‌اند، بسیاری از آن‌ها نسبت به دریافت یارانه‌ها و کمک‌های اجتماعی اعتراضی دارند. این موضوع می‌تواند موجب کاهش تأثیر مثبت برنامه‌های رفاهی شود. فرآیند فعلی دهک‌بندی در ایران عمدتاً بر اساس معیارهای محدود مانند درآمد خانوار انجام می‌شود. این رویکرد تک‌بعدی، بسیاری از جنبه‌های مهم وضعیت اقتصادی خانوارها را نادیده می‌گیرد و موجب ایجاد نواقص در تخصیص یارانه‌ها و خدمات اجتماعی می‌شود. به‌عنوان مثال، ممکن است یک خانوار با درآمد نسبتاً بالا به دلیل داشتن هزینه‌های زیاد در موقعیت اقتصادی ضعفی قرار گیرد که در معیار درآمد قابل شناسایی نباشد. بسیاری از خانوارها ممکن است درآمد خوبی داشته باشند، اما به دلیل هزینه‌های بالای زندگی مانند مسکن، تحصیل یا درمان، در وضعیت معیشتی دشواری قرار داشته باشند. در سیستم فعلی، این بعد از وضعیت اقتصادی آن‌ها به‌طور مؤثری مورد توجه قرار نمی‌گیرد. به‌جای استفاده از یک معیار محدود، ترکیب چندین شاخص اقتصادی و اجتماعی می‌تواند به‌دقت بیشتری در ارزیابی وضعیت خانوارها منجر شود. این شاخص‌ها می‌توانند شامل دارایی‌ها، بدهی‌ها، وضعیت مسکن و هزینه‌های زندگی باشند.  عدم وجود یک سیستم جامع و به‌روز برای جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها یکی از مشکلات عمده فرایند دهک‌بندی در ایران است. در بسیاری از موارد، اطلاعات مربوط به خانوارها به‌طور منظم به‌روزرسانی نمی‌شود و سیستم‌های موجود از داده‌های قدیمی و ناکافی استفاده می‌کنند. این مسئله می‌تواند منجر به خطاهایی در شناسایی نیازمندان واقعی و تخصیص نادرست منابع شود. بسیاری از سیستم‌های دولتی که اطلاعات خانوارها را جمع‌آوری می‌کنند، به‌طور منظم داده‌ها را به‌روز نمی‌کنند. این مشکل می‌تواند باعث شود که افراد در دهک‌های نادرست قرار گیرند و نیازهای واقعی آن‌ها نادیده گرفته شود. داده‌ها ممکن است در سازمان‌های مختلف دولتی به‌طور جداگانه جمع‌آوری شوند و از این‌رو یکپارچگی داده‌ها برای تحلیل و ارزیابی وضعیت خانوارها دشوار می‌شود. این امر مانع از ایجاد تصویر دقیق و جامع از وضعیت اقتصادی خانوارها می‌شود. بحران‌های اقتصادی مانند تورم، بیکاری و تحریم‌ها نیز تأثیرات جدی بر وضعیت معیشتی خانوارها دارند و می‌توانند به‌طور غیرمنتظره‌ای تغییرات عمده‌ای در وضعیت اقتصادی خانوارها ایجاد کنند. سیستم دهک‌بندی کنونی معمولاً قادر به شناسایی این تغییرات به‌صورت سریع و دقیق نیست و در نتیجه، نتایج آن ممکن است فاقد دقت لازم باشد. با افزایش نرخ تورم و کاهش قدرت خرید مردم، بسیاری از خانوارهایی که قبلاً در دهک‌های بالاتر قرار داشتند، اکنون به دهک‌های پایین‌تر منتقل می‌شوند. سیستم دهک‌بندی اگر نتواند این تغییرات را به‌طور سریع شناسایی کند، ممکن است نتایج نادرستی ارائه دهد. بحران‌های اقتصادی جهانی مانند بحران نفت یا تحریم‌ها، می‌تواند به‌طور غیرمنتظره‌ای تأثیرات منفی زیادی بر وضعیت اقتصادی خانوارها بگذارد. سیستم دهک‌بندی باید قادر به انعطاف‌پذیری و به‌روز رسانی به‌موقع اطلاعات در پاسخ به چنین بحران‌هایی باشد.

ضرورت اصلاح فرآیند دهک‌بندی
اصلاح فرآیند دهک‌بندی خانوارها در ایران، به‌ویژه با توجه به مشکلات و چالش‌های مطرح‌شده، امری ضروری به نظر می‌رسد. در شرایط کنونی که کشور با بحران‌های اقتصادی متعدد مانند تورم بالا، بیکاری، کاهش قدرت خرید و نابرابری‌های اجتماعی مواجه است، بهبود و به‌روزرسانی سیستم دهک‌بندی می‌تواند به‌طور چشم‌گیری در بهبود عدالت اجتماعی، تخصیص بهینه منابع و افزایش اعتماد عمومی به دولت مؤثر باشد یکی از اصلی‌ترین اهداف اصلاح فرایند دهک‌بندی، تضمین عدالت اجتماعی است. در جامعه‌ای که فاصله طبقاتی و نابرابری‌های اقتصادی وجود دارد، تخصیص ناعادلانه منابع و یارانه‌ها می‌تواند موجب افزایش شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی شود. برای اطمینان از این‌که منابع به‌درستی به گروه‌های نیازمند تخصیص یابد، باید فرایند دهک‌بندی دقیق‌تر و شفاف‌تر باشد. اصلاح سیستم دهک‌بندی می‌تواند این اطمینان را به وجود آورد که یارانه‌ها و کمک‌های اجتماعی به خانوارهایی که واقعاً نیازمند هستند، برسد. در حال حاضر، به دلیل مشکلات موجود در سیستم دهک‌بندی، برخی از گروه‌های متوسط و بالاتر از یارانه‌ها بهره‌مند می‌شوند، در حالی که گروه‌های پایین‌دست که بیشتر نیازمند حمایت هستند، از این منابع محروم می‌مانند. اصلاح این سیستم می‌تواند به توزیع عادلانه‌تر یارانه‌ها و خدمات عمومی کمک کند و فاصله‌های طبقاتی را کاهش دهد. دقت در فرآیند دهک‌بندی می‌تواند به‌طور مستقیم بر بهبود سیاست‌گذاری‌های اقتصادی تأثیرگذار باشد. یکی از کاربردهای مهم دهک‌بندی، تخصیص یارانه‌ها و حمایت‌های اقتصادی به خانوارهای نیازمند است. اگر سیستم دهک‌بندی نتواند به‌درستی نیازها و وضعیت اقتصادی خانوارها را شناسایی کند، تخصیص نادرست یارانه‌ها و منابع دولتی می‌تواند نتیجه‌بخش نباشد و باعث هدررفت منابع گردد. اگر دولت نتواند خانوارهای نیازمند را به‌طور دقیق شناسایی کند، ممکن است به خانوارهایی که توانایی مالی دارند نیز یارانه تخصیص دهد. اصلاح فرآیند دهک‌بندی، دقت تخصیص یارانه‌ها و کمک‌های اجتماعی را افزایش می‌دهد و منابع به‌طور مؤثرتر در اختیار گروه‌های نیازمند قرار می‌گیرد. اطلاعات دقیق و به‌روز در مورد وضعیت اقتصادی خانوارها می‌تواند به برنامه‌ریزان اقتصادی کمک کند تا طرح‌ها و سیاست‌هایی مناسب برای کاهش فقر، اشتغال و توسعه اقتصادی طراحی کنند. اصلاح سیستم دهک‌بندی می‌تواند در این زمینه نقش کلیدی ایفا کند. یکی از مشکلات عمده‌ای که در فرآیند دهک‌بندی فعلی وجود دارد، نارضایتی عمومی است. بسیاری از مردم احساس می‌کنند که سیستم دهک‌بندی به‌درستی عمل نمی‌کند و منجر به تخصیص ناعادلانه منابع می‌شود. این مساله می‌تواند به کاهش اعتماد مردم به دولت و برنامه‌های حمایتی منجر شود. اصلاح سیستم دهک‌بندی می‌تواند با افزایش شفافیت در تخصیص منابع و یارانه‌ها، اعتماد عمومی را بهبود بخشد. اگر مردم بدانند که دولت از سیستم‌های دقیق و شفاف برای شناسایی نیازمندان استفاده می‌کند، احتمالاً اعتماد آن‌ها به دولت افزایش خواهد یافت. با توجه به مشکلات و نارضایتی‌های موجود از نتایج دهک‌بندی، اصلاح این فرآیند می‌تواند از اعتراضات اجتماعی و کاهش اعتماد به نهادهای دولتی جلوگیری کند. در نهایت آنچه که می‌توان به عنوان جمع‌بندی بیان کرد این است که اصلاح فرآیند دهک‌بندی خانوارها در ایران یکی از اقدامات ضروری برای بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور است. این اصلاحات نه‌تنها می‌تواند به تخصیص منابع و یارانه‌ها به‌صورت عادلانه‌تر کمک کند، بلکه باعث افزایش شفافیت، اعتماد عمومی و بهبود کارآمدی سیستم‌های دولتی خواهد شد. با توجه به مشکلات موجود در سیستم دهک‌بندی فعلی، اصلاحات در این زمینه می‌تواند به کاهش نابرابری‌ها، رفع تبعیض‌ها و افزایش کارایی در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و اجتماعی منجر شود.