گروه اقتصادی-زهرا سلیمانی: « بسیاری از شهرهای کشورمان در برابر تکانه های طبیعی آسیب پذیرند.» این عبارت، گزاره ای است که بسیاری از کارشناسان حوزه زمین شناسی و زلزله طی سال های اخیر بارها بر آن تاکید کرده اند. ایران به علت واقع شدن بر روی یکی از ۲ کمربند زلزله ‌خیز جهان و وجود گسل‌های فراوان به عنوان دهمین کشور زلزله‌ خیز جهان شناخته می‌شود. لازم به ذکر است که حدود ۹۰ درصد از مساحت کشور را گسل‌ ‌پوشانده است. فریبرز ناطق الهی آخرین نمونه از تحلیلگرانی است که در گفت وگو با تجارت در خصوص این آسیب های جدی صحبت کرده و از مسئولان توجه و تمرکز برای مقابله با این آسیب ها را خواستار می شود. پدر علم زلزله شناسی در ایران از احتمال وقوع زلزله 7تا 7.2ریشتری در تهران خبر می دهد. اما جدا از کارشناسان و تحلیلگران این بار حتی مرکز پژوهش های مجلس هم نسبت به خطر قریب الوقوع زلزله در کلانشهرهای کشور و آسیب پذیر بودن در برابر زمین لرزه هشدار جدی ارائه می کنند. تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با تأکید بر وضعیت بحرانی زیرساخت‌های شهری کشور، از آسیب‌پذیری شدید بسیاری از ساختمان‌ها و سامانه‌های زیربنایی در برابر مخاطرات طبیعی خبر می دهد. گزارشی که هشدار می‌دهد، در صورت بی‌توجهی به اصلاحات ساختاری، فاجعه‌ای گسترده‌ در کمین کلانشهرهای کشور است. در این گزارش به آسیب پذیرترین بخش ها نیز اشاره شده و از  بخش هایی چون، « شبکه آب و فاضلاب، خطوط انتقال انرژی، زیرساخت‌های مخابراتی، حمل‌ونقل عمومی، پست‌های برق، پل‌ها و تونل‌ها» به عنوان بخش های در معرض آسیب جدی یاد شده است. 

خطر زلزله در تهران جدی است
فریبرز ناطق الهی در گفت وگو با تجارت درباره خطر  وقوع زلزله در تهران و سایر کلانشهرهای ایران می گوید:«  مهمترین موضوعی که در خصوص پهنه ایران باید بدانیم این است که اکثر مناطق ایران روی گسل های فعال زلزله قرار دارد. به همین دلیل است که هر از گاهی شاهد تکانه هایی در کشور هستیم. به دلیل اینکه شهرهای ایران کنار رودخانه ها ایجاد شده اند، دلیلی بر وقوع گسل ها هستند. هرجایی که گسل بوده تکان خورده، سنگها  و صخره ها شکسته اند و آب رودخانه ها بیرون شده اند.  این منابع آبی باعث شده اند، اکثر شهرهای ایران حول و حوش این مناطق باشند. » ناطق الهی ادامه می دهد:«اگر طول تمام زاگرس از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب بررسی شود، پهنه هایی هستند که بیشترین منابع آبی را داشته اند. اینها دارای منابع آبی بوده، روی گسل ها قرار داشتند و شهرهای ایران روی این مناطق ساخته شده اند. به همین دلیل شهرهایی داریم که بیشترین آسیب را متحمل شده اند. از طرف دیگر، چون سال های سال هیچ مقررات ساخت و سازی برای مسائل مرتبط با مهار زلزله نداشته ایم و در فرهنگ ایران چنین مواردی وجود نداشته، خطر زلزله بیشتر از هر زمان دیگری به ما نزدیک شده است.»
او می گوید:«بیشترین ابنیه عمومی مثل ساخت و ساز مسکن و مجتمع های تجاری و مسکونی از مصالحی چون خاک و گل و سنگ و سازه های فولادی و بتنی و...ایجاد شده اند. پس اکثر شهرها و روستاهای ما در مناطقی هستند که نزدیک آنها گسل فعالی وجود دارد و می لرزد. بسیاری از گسل ها مدام می لرزند، این گسل ها جنبان و فعال و در حرکتند. » پدر علم زلزله شناسی ایران می گوید:«بیش از 40سال است که ما این بحث ها را مطرح کرده و هشدارهای لازم را می دهیم. اما نهادهایی چون وزارت کشور، شهرداری ها، بخشداری ها و...هیچ توجهی به آن ندارند. حداقل بعد از زلزله رودبار و منجیل ، این بحث را جدی تر مطرح می کنیم اما متولیان توجهی به این هشدارها نمی کنند. شهر تهران یکی از بدترین نقاط زلزله در جهان و ایران خواهد بود. ما منتظر زلزله ای حول و حوش 7.2 تا 7.3 هستیم. دوران وقوع این زلزله گذشته است. این خبر خوبی نیست، یعنی زلزله احتمالی شدیدتر خواهد بود.وقتی این موارد جدی مطرح می شود، باید پرسید چرا مجوز ساخت و ساز گسترده روی گسل های شهرهای بزرگ صادر می شود؟» ناطق الهی با اشاره به اینکه برای وزارت کشور و شهرداری ها، محدود کردن و ایمن کردن شهر تهران مفهومی ندارد، می گوید:« فقط به صورت نمایشی برخی مانورهای معدود و محدود در شهرها برگزار می شود و دیگر هیچ. با این راهبردها آیا می توان در برابر زلزله های شدید ایستاد؟ یک آتش سوزی عادی در بندر شهید رجایی ، آسیب های جدی به کشور وارد ساخت و کنترل نشد. حالا فرض کنید در شهر تهران با این جمعیت، این گستردگی، بافت های فرسوده و جدید و...زلزله بالای 7ریشتری چه بلایی قرار است به سر کشور بیاورد.  در بسیاری از ساختمان ها، سازندگان برای کاهش قیمت تمام شده از مصالح نامرغوب و نامناسب استفاده می کنند. از آهن نازک، جوشکاری سطحی و مصالح آبکی استفاده می شود.» او یادآور شد:« این گزاره ها در زمان وقوع زلزله به قاتل شهروندان بدل می شود. گزارش مرکز پژوهش های مجلس برای شخص من مایه خوشحالی بود که حداقل یک نهاد حاکمیتی به این موضوع توجه نشان داد. اما بدون تردید این گزارش بایگانی شده و فراموش می شود. البته این گزارش ایراداتی هم داشت. به آسیب های ساخت و ساز توجه کافی نشده بود و مسائل کلان را دیده بود. در تهران حتی برای رسیدگی به آسیب دیدگان هم امکانات مناسب وجود ندارد. »

گزارش مرکز پژوهشها چه می گوید؟
بر اساس گزارشی که مرکز پژوهشها آن را منتشر ساخته، مخاطرات طبیعی مانند زلزله، سیل، فرونشست و خشکسالی سال‌هاست سایه سنگین خود را بر شهرهای ایران انداخته‌اند. اما آنچه این بلایا را به فاجعه‌ای غیرقابل جبران تبدیل می‌کند، نه تنها خود پدیده‌ها، بلکه ضعف گسترده در تاب‌آوری شهری و نبود آمادگی زیرساختی است. به گزارش گروه اقتصادی از مرکز پژوهش های مجلس، گزارشی راهبردی از «دفتر مطالعات زیربنایی مجلس شورای اسلامی» با بررسی ابعاد آسیب‌پذیری، نیاز به بازتعریف کامل سیاست‌گذاری و اجرای برنامه‌های مدیریت بحران را برجسته می‌کند. بر اساس یافته‌های گزارش، آسیب‌پذیری شهری پدیده‌ای چندوجهی است که در چهار بُعد کلیدی بررسی می‌شود.

راهکارهای کالبدی برای ایمن سازی شهرها در برابر تکانه های طبیعی
اجرای سیاست‌های نوسازی بافت‌های فرسوده،بازبینی و سخت‌گیری در صدور پروانه ساخت در مناطق پرخطر، تدوین الزامات فنی برای کاربری‌های پرریسک مانند بیمارستان‌ها و مدارس نیز در این بخش باید مورد توجه قرار بگیرد. برای راهکارهای محیطی هم پیشنهاد  اعمال قوانین محدودکننده ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها و مسیل‌ها،تقویت پوشش گیاهی، ایجاد دیواره‌های محافظ سیلاب،به‌کارگیری فناوری ژئوتکنیکی برای تثبیت خاک در مناطق لغزشی مطرح شده است. در بخش راهکارهای دسترسی؛ توسعه شبکه معابر دسترسی اضطراری، اختصاص مسیرهای ویژه امداد در بافت متراکم و اصلاح الگوی توسعه افقی شهر برای دسترسی سریع‌تر به مراکز امدادی مطرح شده است. در این پژوهش تاکید شده «تاب‌آوری واقعی تنها در صورتی حاصل می‌شود که نهادهای مسئول با پذیرش نقش‌های مکمل، از مدیریت منفعل به سمت اقدام هماهنگ، علمی و پیشگیرانه حرکت کنند.» گزارش همچنین بر اهمیت «هماهنگی نهادی» و «یکپارچه‌سازی مقررات متعارض» برای اثربخشی راهکارها تأکید کرده است. ایجاد سامانه ملی رصد آسیب‌پذیری برای تحلیل برخط مناطق پرخطر،اصلاح قوانین ساخت‌وساز با اولویت‌بخشی به ایمنی زیرساخت‌ها،اختصاص بودجه ویژه برای مقاوم‌سازی زیرساخت‌های حیاتی،تدوین شاخص ملی تاب‌آوری شهری با قابلیت مقایسه‌پذیری بین استان‌ها پیشنهاداتی است که برای مدیران شهری و قانون‌گذاران مطرح شده است. در شرایطی که روند تغییر اقلیم و افزایش جمعیت شهری، شهرهای ایران را در معرض بحران‌های نوظهور قرار داده‌اند، این گزارش زنگ خطری جدی برای سیاست‌گذاران، شهرداران و مدیران بحران به صدا درآورده است. اگر امروز تدبیر نکنیم، فردا ممکن است خیلی دیر باشد.