[ حمید رضا خالدی]  چند روز قبل وزارت بهداشت در آستانه آغاز امتحانات پایان سال از شیوع چالش جدیدی در بین دانش‌آموزان خبر داد. مصرف نوعی قرص به نام ریتالین در ایام امتحان. بنا براین اطلاعیه دانش‌آموزان از این قرص برای بیدار ماندن بیشتر و بیشتر شدن انرژی شان در شب‌های امتحان استفاده می‌کنند. با این حال این وزارتخانه هشدار داده که مصرف این قرص می‌تواند عوارض خطرناکی را برای دانش‌آموزان به همراه داشته باشد. به همین بهانه «شهروند» طی گزارشی به بررسی ابعاد مختلف این چالش جدید پرداخته است.

بیماری ADHD یا همان اختلال توجه و بیش‌فعالی، نیاز ضروری به داروی ریتالین دارد. ریتالین در واقع اسم تجاری دارویی است که ماده مؤثره‌اش «متیل فنیدات» است و جزء دسته دارو‌های محرک محسوب می‌شود که به طور کلی در بیماری بیش‌فعالی و کمبود توجه استفاده می‌شود.حالا اما مریم شجاع رئیس اداره نظارت بر دارو و مواد مخدر غذا و دارو درباره رواج مصرف قرص ریتالین در بین دانش‌آموزان و دانشجویان در زمان امتحانات هشدار داده است. وی با اشاره به گرایش نوجوانان به مصرف این دارو برای شب بیداری و درس خواندن، گفت: مصرف قرص ریتالین به علت وجود عارضه بی‌خوابی در افراد، در دوران امتحانات رواج یافته است. وی افزود: قرص ریتالین برای درمان اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی تجویز می‌شود اما برخی بدون اطلاع از خطرات آن، از این دارو برای افزایش تمرکز و بیداری استفاده می‌کنند. ارئیس اداره نظارت بر دارو و مواد مخدر غذا و دارو همچنین با اشاره به خطرات مصرف این دارو، گفته است: ریتالین می‌تواند به سرعت وابستگی ایجاد و بدن را از سم پر کند. از جمله عوارض مصرف آن می‌توان به سرگیجه، استفراغ، افسردگی، زردی پوست و حتی مشکلات قلبی اشاره کرد.

تأیید افزایش مصرف ریتالین
محمدرضا شالبافان، مدیرکل دفتر سلامت روان، اجتماعی واعتیاد وزارت بهداشت نیز ضمن تایید افزایش نگرانی از مصرف قرص ریتالین در بین دانش آموزان و دانشجویان به «شهروند» می گوید: قرص ریتالین یک داروی محرک سیستم عصبی مرکزی است که معمولاً برای درمان اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی تجویز می‌شود. یعنی افراد یا بخصوص کودکانی که دچار بیش فعالی هستند و نمی توانند به صورت عادی تمرکز داشته باشند، وقتی به روانپزشک مراجعه می کنند، معمولا پزشک تلاش می کند تا با تجویز داروهای موجود از جمله همین متیل‌فنیدات ( ریتالین)  وی را درمان کند. اما با توجه به عوارضی که مصرف این دارو می تواند داشته باشد به مردم توصیه می شود که اکیدا از مصرف سرخود آن خودداری کنند.
وی در مورد عوارض مصرف این دارو بدون تجویز روانپزشک و در افرادی که مبتلا به اختلالاتی مانند بیش فعالی- کم توجهی نیستند نیز می گوید: ممکن است که در کوتاه مدت مصرف این دارو بتواند باعث افزایش تمرکز در افراد عادی شده و خواب را کم کند اما، در دراز مدت مصرف بدون تجویز آن می تواند بسیار آسیب زا باشد. شالبافان همچنین می افزاید: اصولا برای اینکه انسان ازتمرکز خوبی برخوردار باشد، باید خواب مناسبی داشته باشد. در واقع اگر دانش آموزی می خواهد مطالبی که می خواند در حافظه موثر وی ثبت و ماندگار شود، باید خواب کافی داشته باشد. بنابراین مصرف این دارو به این بهانه که دانش آموز و دانشجو بیشتر بیدار بماند و بتواند بهتر دروسش را بخواند، اصلا منطق علمی ندارد.وی ادامه می دهد: اصولا ماهیت این دارو به گونه ای است که فردی که بیش فعال نیست وقتی از این دارو استفاده می کند، بعد از مدتی احساس می کند که ریتالین دیگر برایش فایده ای ندارد و اتفاقا می‌تواند باعث افسردگی و خستگی بیشتر وی شود. این در حالی است که افرادی که دچار بیش فعالی هستند شاید بسته به تجویز روانپزشک لازم باشد که سالها از این دارو مصرف کنند.اما عوارض مصرف ریتالین در انسان چیست؟  سوالی که شالبافان در پاسخ به آن می گوید: فشار خون بالا، تغییرات ضربان قلب، کاهش وزن و لرزش عضلات از جمله عوارض مصرف این دارو برای کسانی است که سرخود آن را می خورند و بیماری بیش فعالی ندارند.

بعد از ریتالین
مدیرکل دفتر سلامت روان، اجتماعی واعتیاد وزارت بهداشت همچنین در پاسخ به این سوال که به جز «ریتالین » دانش آموزان دیگر از چه داروهایی برای شب امتحانات استفاده می کنند نیز می گوید: شاید جالب باشد که بدانید،  داروهای بسیار زیاد و جدیدتر و موثرتری از ریتالین وجود دارد ولی از آنجاییکه این داروها تخصصی هستند، معمولا دانش آموزان و والدینشان، شناخت و آشنایی چندانی با آنها ندارند تا از آنها نیز استفاده کنند! بنابراین در حال حاضر شایع ترین نگرانی از مصرف همین قرص است.

از ۲۵۰ هزار تومان تا ورق‌های دو میلیونی

کمبود این دارو و شرایط سخت و دشوار تهیه آن از داروخانه‌ها باعث شده تا دانش‌آموزان به بازار سیاه رو آورند. یکی از والدین دانش‌آموزان که برای تهیه این قرص به ناصرخسرو هم سری‌زده است به خبرنگار«شهروند» می‌گوید: قیمت یک ورق ریتالین تولید داخل حدود ۲۵۰ هزار تومان است اما ریتالین سوییسی ٢٠ تایی را تا یکی دو میلیون هزار تومان هم می‌فروشند. وی در پاسخ به این سؤال که چرا این دارو را به فرزندتان می‌دهید؟ می‌گوید: پسرم دایم می‌گوید که حواسش پرت است و تمرکز ندارد. یک بار که برای انجمن اولیا و مربیان به مدرسه رفته بودم برخی از والدین می‌گفتند که به فرزندانشان ر یتالین می‌دهند تا هم انرژی بچه‌ها در شب‌های امتحانات بیشتر شود و هم تمرکزشان. آن‌ها می‌گفتند که در مورد این قرص تحقیق کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند مصرف آن عوارض خاصی را به همراه ندارد. مکثی می‌کند و ادامه می‌دهد: من هم تصمیم گرفتم همین روش را اجرا کنم. کمی هم خودم پرس و جو کردم و بعد از اطمینان یک ورقه از آن را برای پسرم خریدم که اتفاقاً خیلی خوب جواب داد و باعث شده تا وی بیشتر بیدار بماند و تمرکز بیشتری هم داشته باشد.