[ لیلامهداد]  نزدیک به 30درصد جمعیت جهان به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند یعنی 2.2میلیارد نفر. البته نیمی از جمعیت کره زمین حداقل یک ماه در سال با کمبود شدید آب مواجه می‌شوند این در حالی است که 70درصد از آب شیرین جهان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که بازدهی پایینی دارد. نکته قابل تامل اینکه کشورهای خاورمیانه، شمال آفریقا و جنوب آسیا در مرکز این بحران قرار دارند و در مقابل رودخانه‌های بزرگ مانند گنگ، نیل و فرات با کاهش بی‌سابقه جریان آب مواجهند. البته ایران هم از این بحران درامان نیست زیرا ذخایر سدها 35درصد کاهش داشته به‌طوری که حجم مخازن سدهای مهمی مانند کرخه و دز به کمترین میزان 20سال اخیر رسیده هرچند استان‌هایی  مانند اصفهان، کرمان، فارس، خوزستان و... هم با تنش آبی دست‌ به گریبان هستند. پیش‌بینی‌ها اما از رشد 55درصدی تقاضای جهانی آب تا سال 2050 خبر می‌دهند زیرا 40درصد جمعیت جهان در مناطقی با تنش آبی شدید زندگی خواهند کرد. واقعیت امر این است که بحران آب دیگر یک هشدار نیست، بلکه واقعیتی است که هم‌اکنون بر زندگی میلیاردها انسان سایه افکنده است. ایران به عنوان کشوری که 85درصد مساحتش   در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، نیازمند تحولی بنیادین در مدیریت منابع آب است.

کاهش 20درصدی بارش‌ها نسبت به میانگین 50ساله
تهران شاهد کاهش 35درصدی ذخایر سدهای لتیان و ماملو است و در مقابل آب کارون خوزستان شوری‌اش به 2800 میکروزیمنس بر سانتیمتر رسیده و این در حالی است که 450 روستا در سیستان و بلوچستان با تانکر آبرسانی می‌شوند. این شرایط نتیجه کاهش 20درصدی بارش‌ها نسبت به میانگین 50ساله و افزایش 1.8درجه‌ای دمای هوا در دهه اخیر بوده هرچند عوامل انسانی همچون حفر 790 هزار چاه غیرمجاز، بازدهی 33درصدی شبکه‌های آبرسانی و هدررفت 28درصدی آب در مسیر انتقال هم بی‌تاثیر نیستند.
اگرچه ادامه این روند چشم‌انداز آینده را با کاهش 50درصدی منابع آب زیرزمینی تا سال 1410، احتمال جابه‌جایی 10میلیون نفر تا 1420 و نیاز به 12میلیارد دلار سرمایه‌گذاری سالانه ترسیم می‌کند.  

کاهش 39درصدی ورودی سدها
از ابتدای سال آبی (مهر ماه) تا 20اردیبهشت ماه میزان ورودی مخازن کل معادل 19میلیارد و 80میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته این عدد به 31میلیارد و 380میلیون مترمکعب رسید که نشان دهنده کاهش 39درصدی ورودی سدهاست. خروجی سدها با 16میلیارد و 340میلیون متر مکعب نسبت به سال گذشته کاهش 16درصدی را نشان می‌دهد زیرا در مدت زمان مشابه خروجی سدها به 19میلیارد و 570میلیون مترمکعب می‌رسید. حجم آب موجود مخازن اکنون 27میلیارد و 260میلیون مترمکعب ثبت شده که این عدد نسبت به سال قبل که عددی معادل 33میلیارد و 920میلیون مترمکعب بوده نشان‌دهنده کاهش 20درصدی است.

بارش‌ها نسبت به بلندمدت 41درصد کاهش داشتند
همه این موارد به عوامل طبیعی همچون کاهش 25درصدی بارش برف در مناطق کوهستانی و افزایش تبخیر 18درصدی به دلیل موج گرمای بی‌سابقه است هرچند عوامل انسانی همچون مدیریت ناکارآمد تخصیص آب به بخش کشاورزی و فرسودگی 35درصدی از شبکه‌های انتقال آب سدها هم بی‌تاثیر نبوده است. تحلیل شرایط موجود نشان از این دارند که ادامه روند موجود سبب خواهد شد تا سال 1405 حجم ذخایر سدها احتمالا به 18میلیارد m³ کاهش یابد. این وضعیت بیانگر شرایط بحرانی آبی کشور است. در همین راستا در 21 اسفند نیز داوود نجفیان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای البرز هشدار داد بارش‌ها نسبت به بلندمدت 41درصد و نسبت به سال گذشته 25درصد کاهش یافته است. همچنین سد کرج تنها 7درصد پُر است و ذخایر برفی نیز  25درصد کمتر از سال گذشته است.

بحران کنونی آب نتیجه ترکیبی از عوامل ساختاری و رفتاری است
محمود یزدانی، کارشناس حوزه آب و  انرژی به «شهروند» می‌گوید:«شهر تهران و گستره استان تهران یک‌چهارم مصرف سرانه آب کشور را مصرف می‌کند.» بنابرنظر یزدانی،  کلانشهر تهران پنجمین سال خشکسالی را پشت‌سر می‌گذارد. او اظهار می‌کند:«در وضعیت کلی ما تهران را به عنوان پایتخت کشور درگیر بحران می‌دانیم. به ازای هر بارشی که ما داریم سه چهارم آن در کشور ما تبخیر می‌شود که کار ما را سخت‌تر می‌کند. زاویه تابش خورشید، اقلیم خشک، زمین خشک کار ما را در ایران سخت می‌کند. زمین اینقدر تشنه است که باید سال‌ها از این باران‌ها بیاید تا بستر‌های زیرزمینی تکمیل شود. در تهران با جمعیت بیش از شانزده میلیون نفری کار سخت‌تر است و شهروندان باید مدیریت آب را بطور جدی در تابستان مدنظر قرار دهند. در واقع تا در ذهن مردم ما بحران آب به صورت واقعی ترسیم نشود این وضعیت ادامه دارد.» این کارشناس حوزه آب و  انرژی ادامه می‌دهد:«بحران کنونی آب در ایران نتیجه ترکیبی از عوامل ساختاری و رفتاری است که در سال‌های اخیر تشدید شده است.» او یکی از عوامل را انباشت غیرمتوازن جمعیت در مناطق خاص (به‌ویژه کلانشهرها) می‌داند که فشار مضاعفی بر منابع آب محدود وارد کرده است. به باور یزدانی این الگوی اسکان، هماهنگ با ظرفیت اکولوژیکی مناطق نیست و به تخلیه سریع ذخایر آبی منجر شده است. این کارشناس حوزه آب و انرژی عامل بعدی را فرهنگ مصرفی ناپایدار در بخش‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی می‌داند که  به یک هنجار اجتماعی تبدیل شده است. او عنوان می‌کند:«نهادینه شدن این الگوها، اصلاح رفتارها را حتی در شرایط بحرانی دشوار می‌سازد.»

هیچ منبع انرژی جای آب را نمی‌گیرد
به اعتقاد یزدانی بحران آب به حدی جدی تلقی می‌شود که سطح بالای حکومتی از رئیس‌جمهور و معاون اول تا سایر تصمیم‌گیران کلان کشور مستقیماً به آن پرداخته‌اند. این توجه نشان‌دهنده ابعاد گسترده تهدیدات ناشی از کم‌آبی برای امنیت ملی و توسعه پایدار است.  این کارشناس حوزه آب و انرژی بر این باور است بحران آب تنها یک چالش محیط‌زیستی نیست، بلکه عاملی تشدیدکننده نابرابری‌های اجتماعی و تهدیدی برای ثبات سیاسی است. بنابراین نیاز فوری به بازتعریف سیاست‌های توزیع جمعیت و اصلاح قوانین مرتبط با حقوق شهروندی در حوزه مصرف وجود دارد. او بر این باور است هیچ منبع انرژی جای آب را نمی‌گیرد و این در حالی است که 60 درصد تولید برق کشور (نیروگاه‌های حرارتی) به آب وابسته است. این در حالی است که شاهد کاهش 50درصدی بارش نسبت به میانگین تاریخی هستیم و ذخایر سدها به حداقل 30سال اخیر رسیده است. این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان می‌کند:«بر اساس داده‌های جدید، ایران با کمترین میزان بارندگی در ۵۰ سال اخیر مواجه شده است. میانگین کنونی بارش (کمتر از ۴ میلیمتر) نه تنها ۹۰٪ کمتر از استانداردهای جهانی است، بلکه حتی از میانگین تاریخی کشور نیز فاصله چشمگیری دارد.» او می‌گوید:«میزان بارندگی در دنیا بین 800 تا 850 میلیمتر و گاهی اوقات هم بین 600 تا 650 میلیمتر است در حالی که در کشور ما در متوسط بلندمدت بارندگی بین 220 تا 250میلیمتر است.»

کاهش ۷۸٪ ذخایر برف‌های زمستانی به دلیل گرمایش جهانی
به گفته یزدانی سیستم آبیاری غرقابی در ۹۵٪ زمین‌های کشاورزی، فرسودگی ۶۰٪ از خطوط لوله شهری (عمر متوسط ۴۰+ سال) و عدم نصب کنتورهای هوشمند در ۸۲٪ واحدهای مسکونی سبب شده‌اند مصرف سرانه بالا باشد. البته بر اساس آخرین داده‌های مرکز آمار ایران ۶۳٪ جمعیت ۱۵میلیونی تهران ۲۵۰ لیتر آب در روز مصرف می‌کنند. این رقم ۴۷٪ بالاتر از میانگین جهانی (۱۷۰ لیتر) و ۱۰۳٪ بیشتر از استاندارد اروپایی (۱۲۳ لیتر) است، البته همزمان بارش پایتخت به ۱۴۰ میلیمتر کاهش یافته که ۸۲٪ کمتر از میانگین جهانی (۸۰۰میلیمتر) است. این کارشناس حوزه آب و انرژی اظهار می‌کند:«کاهش ۷۸٪ ذخایر برف‌های زمستانی به دلیل گرمایش جهانی، آب شدن ۴۰٪ زودتر از موعد برف‌ها نسبت به دهه گذشته، وجود ۳۲٬۰۰۰ چاه غیرمجاز که سالانه ۱.۲میلیارد مترمکعب آب استخراج می‌کنند و سهم ۸۵٪ کشاورزی غرقابی در مصرف آب با بازدهی تنها ۳۵٪ دست به دست هم دادند تا ما شرایط بحرانی را تجربه کنیم.» یزدانی بیان می‌کند:«۲۵٪ شبکه آبرسانی تهران (۳۷۵۰ کیلومتر) فاقد استانداردهای جهانی است. این در حالی است که ۳۵٪ آب تصفیه‌شده به دلیل فرسودگی لوله‌ها (معادل نیاز سالانه ۲میلیون نفر) هدر می‌رود، البته فقدان سیستم بازیافت آب خاکستری در ۹۵٪ مناطق شهری هم تاثیرگذار بوده است.»

کاهش سالانه یک درصدی  مصرف آب در بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب
 بنابر گفته‌های یزدانی 85درصد مصرف آب کشور معطوف به بخش کشاورزی با بازدهی 35درصد کمتر از متوسط جهانی در این میان هندوانه به عنوان نماد کشت پرآب‌بر در هر کیلوگرم معادل 300 لیتر آب مجازی مصرف می‌کند. این در حالی است که اجرای سند الگوی کشت هنوز به‌طور کامل اجرایی نمی‌شود،  البته ما با کمبود 70درصد نظارت بر چاه‌های غیرمجاز در حوضه‌های آبی بحرانی روبه رو هستیم. اگرچه ماده ۱۲ برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰-۱۳۹۶) دولت را موظف می‌کند سالانه ۱٪ از مصرف آب در بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب را کاهش دهد. این کاهش باید از طریق «بهبود بهره‌وری، اصلاح الگوی کشت و فناوری‌های نوین آبیاری» محقق شود.

استان تهران سالانه به 1.4میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد

تهران، پایتخت ایران با کاهش بی‌سابقه ذخایر آبی مواجه شده و 85درصد از حجم سدهای این استان خالی است؛ این موضوع تأمین آب شرب و کشاورزی را به چالشی بزرگ تبدیل کرده است. تهران، با جمعیتی بیش از 13میلیون نفر، در سال‌های اخیر با یکی از جدی‌ترین بحران‌های آبی تاریخ خود روبه‌رو شده است.
 محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران هم در این زمینه گفته:«برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و کاهش بارش‌ها، باعث شده تا 70درصد چاه‌های استان تهران در آستانه خشکی قرار بگیرند، اگر این روند ادامه یابد، تهران تا 5سال آینده با فاجعه بی‌آبی مواجه خواهد شد.»
بر اساس گزارش سازمان آب منطقه‌ای تهران، حجم کل مخازن سدهای پنجگانه استان (لتیان، ماملو، لار، طالقان و امیرکبیر) به حدود 15درصد ظرفیت اسمی رسیده، به عنوان مثال، سد لار که یکی از منابع اصلی تأمین آب شرب شرق تهران است، تنها 7درصد آب دارد و سد ماملو، تأمین‌کننده بخشی از آب جنوب تهران، با 14درصد حجم ذخیره، در آستانه خشکی کامل قرار دارد، این در حالی است که استان تهران سالانه به 1.4میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد، اما منابع آبی موجود پاسخگوی این حجم تقاضا نیست.