گروه اقتصاد کلان: اقتصاد ایران همواره تحت تأثیر عوامل متعددی قرار داشته است، اما در دهه‌های اخیر، پیوند آن با تحولات سیاسی و امنیتی منطقه‌ای، ابعاد تازه‌ای یافته است. در این میان، آنچه بیش از هر چیز نگرانی تحلیل‌گران اقتصادی را برانگیخته مسئله شرطی شدن اقتصاد نسبت به تداوم جنگ‌ به ویژه با با رژیم صهیونیستی است. به گزارش تجارت، این پدیده به معنای وابستگی شدید وضعیت اقتصادی کشور به بحران‌های خارجی، تهدیدات نظامی و مناسبات بین‌المللی است، که در مورد ایران، یکی از مهم‌ترین محورهای آن مسئله درگیری یا تنش با رژیم صهیونیستی است. وابستگی شدید اقتصاد ایران به عوامل متعددی بازمی‌گردد که از میان آنها می‌توان صادرات نفت و گاز را به عنوان اصلی‌ترین عوامل آسیب‌پذیری آن در برابر تحولات امنیتی است. این منابع، بخش عمده‌ای از بودجه دولت را تأمین می‌کنند. بنابراین، هرگونه تهدید امنیتی که به اختلال در صادرات انرژی منجر شود، بلافاصله بر شاخص‌های اقتصادی کشور تأثیر می‌گذارد؛ از جمله کاهش درآمد ارزی، افت ارزش پول ملی، افزایش کسری بودجه و رشد تورم. در کنار این موضوع، تحریم‌های بین‌المللی نیز نقش مهمی در شرطی شدن اقتصاد ایران ایفا کرده‌اند. این تحریم‌ها  موجب کاهش چشمگیر دسترسی ایران به نظام بانکی جهانی، کاهش سرمایه‌گذاری خارجی، و محدودیت در صادرات و واردات شده‌اند. در شرایطی که تنش‌های امنیتی افزایش یابد، شدت و دامنه این تحریم‌ها نیز گسترش می‌یابد و اقتصاد ایران را بیش از پیش به بحران می‌کشاند. موقعیت ژئوپولیتیکی ایران در منطقه‌ای پرتنشی همچون خاورمیانه، آن را در معرض نوسانات شدید در سطح روابط تجاری و سرمایه‌گذاری خارجی قرار داده است. جنگ‌های منطقه‌ای، تهدیدات رژیم صهیونیستی باعث کاهش اعتماد بین‌المللی نسبت به ثبات اقتصادی ایران شده‌اند. این وضعیت، مانع از جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه پایدار شده است. از سوی دیگر، عدم تنوع در ساختار اقتصادی ایران، وابستگی آن به منابع طبیعی و ناکارآمدی در توسعه سایر بخش‌های مولد مانند صنعت، فناوری و کشاورزی، موجب افزایش آسیب‌پذیری آن در برابر تحولات سیاسی شده است. در اقتصادی با چنین ویژگی‌هایی، حتی یک بحران سیاسی منطقه‌ای می‌تواند به سرعت به بحران اقتصادی داخلی بدل شود.
راهکار‌هایی برای کاهش شرطی شدن اقتصاد نسبت به جنگ 
برای کاهش شرطی شدن اقتصاد نسبت به جنگ با رژیم صهیونیستی، چندین رویکرد و استراتژی اقتصادی می‌تواند به کمک بیاید. این راهکارها می‌توانند به تقویت پایداری اقتصادی، کاهش وابستگی به شرایط خاص و افزایش تاب‌آوری در برابر بحران‌ها کمک کنند. نخستین راهکار تقویت تنوع اقتصادی است. یکی از روش‌های کلیدی برای کاهش شرطی شدن اقتصاد در برابر جنگ‌ها، تقویت تنوع در بخش‌های مختلف اقتصادی است. وابستگی بیش از حد به منابع خاص، به ویژه منابع انرژی یا صنایع دفاعی، می‌تواند کشور را در برابر بحران‌های خارجی آسیب‌پذیر کند. برای کاهش این وابستگی، کشورها باید به توسعه صنایع غیرنظامی، خدمات، فناوری و کشاورزی پایدار توجه کنند. دولت می‌تواند با توسعه صنایع فناوری و نوآوری این مسئله را محقق کنند تنوع در منابع درآمدی از دیگر رویکرد‌ها برای تنوع بخشیدن به اقتصاد ایران است. بهبود و توسعه بخش‌های مختلف اقتصادی مثل گردشگری، کشاورزی و صنایع دستی می‌تواند کشور را از وابستگی به منابع خاص، از جمله نفت، نجات دهد. پشتیبانی از کسب و کارهای کوچک و متوسط سومین رویکرد برای تنوع بخشیدن به اقتصاد ایران است. این نوع کسب و کارها در برابر بحران‌های جهانی یا منطقه‌ای مقاومت بیشتری دارند و می‌توانند در دوران عدم اطمینان اقتصادی کمک‌کننده باشند.  در کنار تنوع بخشیدن به  اقتصاد ایران، تقویت همکاری‌های بین‌المللی و تنوع در روابط تجاری هم می‌توان مانع از شرطی شدن اقتصاد نسبت به جنگ شود. همکاری‌های تجاری با کشورها و بلوک‌های اقتصادی مختلف می‌تواند خطرات ناشی از تحریم‌ها یا اختلالات در روابط تجاری در اثر جنگ‌ها را کاهش دهد. تنوع در شرکای تجاری اولین رویکرد این راهکار است. گسترش روابط تجاری با کشورهای مختلف (به ویژه در آسیا، اروپا و آفریقا) می‌تواند تأثیرات منفی تحریم‌ها یا قطع روابط تجاری با کشور خاص را به حداقل برساند. در کنار این موضوع تقویت دیپلماسی اقتصادی و مذاکره برای دریافت معافیت‌ها از تحریم‌های بین‌المللی می‌تواند کمک‌کننده باشد. علاوه بر آن مشارکت در توافق‌نامه‌های تجاری منطقه‌ای مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا یا همکاری‌های اقتصادی در خاورمیانه می‌تواند به کاهش تأثیرات منفی تنش‌های بین‌المللی کمک کند. مدیریت منابع مالی و ارزی کشور سومین راهکار برای مقابله با شرطی شدن اقتصاد ایران محسوب می‌شود. کشورهایی که در معرض تهدیدات جنگی و بحران‌های سیاسی قرار دارند، باید مدیریت دقیق‌تری روی منابع مالی و ارزی خود داشته باشند. این امر می‌تواند به حفظ ثبات اقتصادی در زمان‌های بحران کمک کند. دولت می‌تواند با ایجاد صندوق‌های بحران بر این راهکار جامع عمل بپوشاند. کشورهای در معرض بحران‌های سیاسی باید صندوق‌هایی برای مدیریت بحران‌ها داشته باشند تا بتوانند در مواقع جنگ یا بحران‌های غیرمنتظره، منابع مالی لازم برای حفظ ثبات اقتصادی را فراهم کنند. تنوع در ذخایر ارزی از دیگر رویکرد‌های مربوط به این راهکار است. نگهداری ذخایر ارزی متنوع می‌تواند در برابر نوسانات بازارهای جهانی و کاهش ارزش پول ملی به کشور کمک کند. در نهایت سیاست‌های مناسب پولی و مالی هم می‌تواند به کاهش تأثیرات جنگ بر روی تورم، نرخ ارز و سایر متغیرهای کلیدی اقتصادی کمک کند. تقویت امنیت غذایی و انرژی از دیگر راهکار‌ها برای جلوگیری از شرطی شدن اقتصاد ایران نسبت به جنگ با رژیم صهیونیستی است. در صورت بروز جنگ یا بحران‌های اقتصادی، تأمین امنیت غذایی و انرژی می‌تواند در درجه اول اهمیت قرار گیرد. وابستگی به واردات در این زمینه‌ها ممکن است در زمان بحران‌ها و جنگ‌ها، کشور را در معرض مشکلات جدی قرار دهد. در همین راستا تقویت ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به منابع انرژی خارجی می‌تواند کمک‌کننده باشد. پشتیبانی از کشاورزی داخلی هم می‌تواند در این امر موثر باشد. ارتقاء ظرفیت تولید داخلی در بخش کشاورزی و تأمین مواد غذایی از منابع داخلی می‌تواند به کاهش وابستگی به واردات کمک کند. در نهایت سرمایه‌گذاری در ذخایر استراتژیک مانند مواد غذایی، سوخت و دارو می‌تواند کشور را در زمان بحران‌ها و جنگ‌ها مقاوم‌تر کند. در نهایت  آنچه که می‌توان به عنوان جمع‌بندی بیان کرد این است که اقتصاد ایران در دهه‌های اخیر به‌طور فزاینده‌ای نسبت به تحولات امنیتی و سیاسی شرطی شده است؛ وضعیتی که موجب افزایش آسیب‌پذیری کشور در برابر بحران‌های خارجی و کاهش پایداری اقتصادی شده است. این وابستگی، ریشه در تمرکز شدید بر صادرات نفت و گاز، تأثیر تحریم‌های بین‌المللی، نبود تنوع اقتصادی، و ضعف در زیرساخت‌های تولیدی و مالی دارد. برای عبور از این چرخه، ضروری است سیاست‌های متنوع‌سازی اقتصادی، تقویت همکاری‌های بین‌المللی، مدیریت منابع ارزی و مالی، و ارتقاء امنیت غذایی و انرژی با جدیت دنبال شوند. تنها با حرکت به سوی یک اقتصاد تاب‌آور و کمتر وابسته به تحولات سیاسی و نظامی، می‌توان زمینه‌ساز توسعه پایدار و ثبات بلندمدت اقتصادی در ایران شد.