ساخت خانه های ایمن برای مقابله با بحران ها
یکی از بخش هایی که در زمان جنگ 12 روزه آسیب های بسیاری را متحمل شد، واحدهای مسکونی و ساختمان های کشورمان بودند. با وقوع این جنگ تحمیلی اما افکار عمومی کشور این پرسش را مطرح کرد که صنعت ساخت و ساز در ایران تا چه اندازه برای رویارویی با بحران های نظامی آماده است؟ در ادامه بسیاری از تحلیلگران در خصوص کمبود پناهگاه های مناسب در تهران و سایر کلانشهرهای کشور اظهارنظر کردند.
اصولا مقررات ملی ساختمان، ستون فقرات ایمنی، دوام، بهرهوری و کارکرد فنی ساختمانها در کشور است. در این راستا مجموعهای از ضوابط فنی و الزامآور که در قالب 23 مبحث رسمی منتشر شده و رعایت آنها برای تمام فعالان حوزه ساختوساز، اعم از طراح، ناظر، مجری، سازنده و نهادهای مسئول شهری الزامی است. با این حال اجرا دقیق این مقررات در بسیاری از پروژهها یا بهدرستی جدی گرفته نمیشود یا بهدلیل فشارهای بیرونی از دستور کار خارج میشود. بسیاری از سازندگان بهویژه در بخش خصوصی اجرا این الزامات را هزینهزا و غیراقتصادی میدانند. این در حالی است که همین مقررات در زمان بحران، مطالبه جدی همه ذینفعان میشود. از جمله مباحثی که در شرایط عادی کمتر به آن توجه میشود، اما در موقعیتهای بحرانی اهمیت حیاتی مییابد، مبحث 21 مقررات ملی ساختمان درباره «پدافند غیرعامل» است. موضوعی که با توجه به تحولات منطقهای، تهدیدات نوپدید و الزامات ایمنی کلانشهرها بهطور فزاینده ای به یک دغدغه ملی تبدیل شده است. یکی از مقامات مسئول وزارت راه با بیان اینکه مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان درباره«پدافند غیرعامل» است،گفت:ساخت پناهگاه بهصورت منفرد، ایزوله و صرفاً بهعنوان فضایی بلااستفاده در زمان صلح نهتنها ناکارآمد، بلکه گمراهکننده است.
حامد مانیفر مدیرکل دفتر مقررات ملی و کنترل ساختمان وزارت راه و شهرسازی در پاسخ به این سئوال که جایگاه مبحث 21 در سیاستگذاری کلان وزارت راه و شهرسازی چیست، اظهار کرد: این مبحث همانند سایر مباحث مقررات ملی ساختمان، دارای جایگاه و اهمیت یکسان است. در واقع مبحث 21 بهتنهایی کافی نیست، بلکه در کنار مباحثی مانند مبحث نهم (سازههای بتنآرمه)، دهم (سازههای فولادی)، 15 (آسانسورها و پلکان برقی)، 19 (صرفهجویی در مصرف انرژی) و 22 (نگهداری ساختمان)، در تحقق اهداف کلان ایمنی و تابآوری ساختمانها ایفای نقش میکند. وی ادامه داد: وزارت راه وشهرسازی تلاش دارد همه این الزامات را در یک شبکه منسجم سیاستگذاری و نظارتی، هماهنگ و اجرایی کند تا ساختمانهایی ایمن، بهرهور و بادوام ساخته شوند. وی در پاسخ به اینکه چه نهادهایی مسئول اجرا مبحث 21 در پروژههای ساختمانی هستند، افزود: مطابق الگوی کلی مقررات ملی ساختمان، اجرای الزامات مبحث 21 نیز همانند سایر مباحث، برعهده طراحان، ناظران، مجریان، سازمان نظام مهندسی ساختمان و شهرداریهاست. وزارت راه و شهرسازی، نقش سیاستگذار و ناظر عالیه را ایفا میکند، اما اجرای میدانی و اعمال کنترل، وظیفه نهادهای مهندسی و مدیریت شهری است. شهرداریها، بهویژه با توجه به مسئولیتی که بر اساس قانون شهرداریها در زمینه حفظ ایمنی شهروندان دارند، باید این موضوع را یکی از محورهای اساسی نظارت بر ساختمانها تلقی کنند. شهرداریها نقش کلیدی در پیشگیری از وقوع بحران از طریق اعمال مقررات در مراحل صدور پروانه و پایانکار دارند. این مقام مسئول در خصوص ضمانت اجرایی مبحث 21 گفت: ضمانت اجرا مقررات ملی ساختمان در ماده 34 قانون نظام مهندسی تعریف شده است. با این حال، اجرای مؤثر آن وابسته به چند عامل کلیدی است: گزارش مسئولانه مهندسان ناظر، پایبندی سازمانهای نظام مهندسی به اصول حرفهای، و اراده جدی شهرداریها در تمکین به گزارشهای نظارتی و توقف صدور پایانکار در صورت عدم رعایت مقررات. متأسفانه برخی سازندگان مقررات را مانعی برای سرعت و سودآوری پروژه میدانند. حتی در مباحثی مانند صرفهجویی در انرژی که آثار آن برای مردم ملموس است، شاهد مقاومت هستیم. طبیعی است که در حوزههایی مانند پدافند غیرعامل که آثار آن بلندمدتتر و کمتر محسوس است، این مقاومت بیشتر باشد. وی در پاسخ به این پرسش که آیا خلأ قانونی در زمینه الزامآور شدن مبحث 21 وجود دارد، تاکید کرد: قانون وجود دارد. ماده 34 تصریح دارد رعایت مقررات ملی ساختمان الزامی است. اما در مورد مبحث 21 تأکید و مطالبه نهادهای امنیتی و حاکمیتی نقش بهسزایی در جدی گرفته شدن آن دارد. به عبارتی، پشتیبانی نهادی از این الزامات میتواند در برابر فشار برخی گروهها برای حذف یا بیاثر کردن آنها مقاومت ایجاد کند. وی با اشاره به مقاومت برخی سازندگان در پروژههای بزرگ یادآور شد: بهعنوان نمونه، در بحران انرژی کنونی کشور، علیرغم تأکید همهجانبه بر لزوم اجرای مبحث 19، برخی سازندگان حتی پروژههای لوکس، بهجای اجرا این الزامات، با نامهپراکنی به دستگاههای مختلف در پی حذف آن هستند. حال تصور کنید درباره مبحثی مانند پدافند غیرعامل که در دوران صلح کمتر ملموس است، وضعیت چگونه خواهد بود.
مسکن مهر فاقد ایمنی لازم است
مدیرکل دفتر مقررات ملی و کنترل ساختمان وزارت راه و شهرسازی درباره تجربه پروژههای گذشته مانند مسکن مهر و اصلاحات فعلی، اظهار کرد: پروژههای مسکن مهر اغلب قبل از تصویب رسمی مبحث 21 اجرا شدند و طبیعتاً الزامات این مبحث در آنها لحاظ نشده است. در پروژههای فعلی، مانند نهضت ملی مسکن نیز باید توجه داشت که بسیاری از این ساختمانها بهلحاظ ارتفاع و تعداد طبقات، مشمول مبحث 21 نمیشوند. بنابراین الزام به اجرا آن در این پروژهها موضوعیت قانونی ندارد، هرچند توصیههای ایمنی و طراحیهای مقاوم همیشه ارزشمند هستند.
مانیفر در پاسخ به این سؤال که چه توصیهای برای ایجاد فضاهای امن کمهزینه و مؤثر وجود دارد، مدیرکل دفتر مقررات ملی ساختمان گفت: نیازی نیست حتماً پناهگاههایی مستقل و پرهزینه ساخته شوند. اگر طراحی بهدرستی انجام شود، بسیاری از فضاها میتوانند چندمنظوره و مقاوم باشند. طراحی مسیرهای خروج اضطراری، تفکیک تأسیسات بحرانی، و استفاده از مصالح مناسب از جمله اقداماتی هستند که با هزینههای منطقی قابل اجرا هستند. وی ادامه داد: آموزش در این زمینه بسیار مهم است. ما تلاش داریم با همکاری شهرداریها، سازمان نظام مهندسی، دانشگاهها و نهادهای تخصصی، آموزشهای عمومی و تخصصی در حوزه طراحی ایمن و پدافند غیرعامل را گسترش دهیم. در خصوص تهدیدات نوپدید مانند جنگ ترکیبی و حملات سایبری، مانیفر اعلام کرد: بازنگری مبحث 21 با نگاه به تهدیدات جدید در دستور کار قرار دارد. موضوعاتی مانند استفاده از پهپادهای تهاجمی، تهدیدات زیرساختی، اختلال در خدمات حیاتی، و تخریب سایبری در طراحی و تدوین مقررات جدید لحاظ شدهاند. وی در ادامه با اشاره به وضعیت کلانشهرها در برابر بحرانها گفت: یکی از مهمترین نیازهای کلانشهرهای ما، تدوین و اجرای یک نقشه جامع ایمنی شهری است. نهادهای مسئول در حوزه پدافند غیرعامل با همکاری نهادهای سیاستگذار حوزه شهرسازی نظیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و همچنین نهادهای اجرایی مدیریت شهری مانند شهرداریها، بهویژه در شهر تهران، این برنامهریزی را به اجرا میرسانند.