بیآبی ایران نتیجه تاراج سفرههای زیرزمینی است
گروه اقتصادی:« بحران آب جدی است.» این روزها «کمبود آب» به ترجیع بند دایم اخبار اقتصادی و راهبردی کشور بدل شده است. به هر خبرگزاری ، سایت و رسانه ای که سرک بکشید، نشانه ای از بحران کمبود آب در گفتگو با مقام مسئولی در آبفا یا ارزیابی کارشناسان حوزه آب و اظهار نظر نماینده مجلسی هویدا می شود. هر مقام مسئول و کارشناسی هم از ظن خود نسخه ای اجرایی برای مقابله با این بحران ارائه می کند. یکی به این نکته اشاره می کند که چاره کار در تفکیک وزارت خانه های نیرو و نفت به 2 وزارتخانه «آب»و«انرژی»است تا با ایجاد تمرکز در حوزه مدیریت آب، راهکارهای عملیاتی برای عبور از بحران تدارک دیده شود. دیگری اما راه حل مشکل را در انتقال آب از دریای عمان و دریای خزر به فلات مرکزی ایران و نقاط کم آب کشور ارزیابی می کند. کارشناس دیگر هم معتقد است تا زمانی که اصلاح الگوی مصرف در کشور رخ ندهد، وضعیت بحرانی فعلی، بهبود پیدا نمی کند. جماعتی هم هستند که معتقدند ایران باید دیپلماسی آب را در سطح منطقه به کار بگیرد تا از دل تعاملات با کشورهای همسایه بتوان نیازهای کشور را پوشش داد. از هر زاویه ای که به موضوع نگاه شود این اصل را نمی توان انکار کرد که ایران با بحران جدی آب روبه روست. آن هم در شرایطی که برخی همسایگان ایران در کشورهای عربی با استفاده از تکنولوژی های به روز توانسته اند تا حد زیادی بحران کمبود آب خود را پوشش دهند. تجارت در این گزارش ضمن ارزیابی اعداد و ارقام مرتبط با کمبود آب در کشور سراغ کارشناسان رفته تا نسخه های عملیاتی برای مقابله با کم آبی را در اختیار مخاطبان قرار دهد.
چقدر کمبود آب در ایران جدی است؟
تازهترین آمارهای رسمی شرکت آب و فاضلاب استان تهران از سال آبی جاری، تصویری نگرانکننده از وضعیت منابع آبی پایتخت ارائه میدهد. آمارها حاکی است میزان بارشها تا پایان تیرماه به ۱۴۹ میلیمتر رسیده است؛ رقمی که نسبت به میانگین بلندمدت (۲۸۰ میلیمتر)، کاهش ۴۵ درصدی را نشان میدهد. حتی در مقایسه با سال گذشته که خود از کمبارشترین سالها بود، شاهد افتی ۳۵ درصدی هستیم. کاهش محسوس بارندگیها، موجب افت سطح ذخیره آب در مخازن سدهای تهران شده است. بهطوری که بنا بر اعلام مسئولان، میزان ذخیره این مخازن، در حال حاضر به کمتر از ۲۰ درصد ظرفیت اسمی آنها رسیده است.
در چنین شرایطی، مدیریت تقاضا و مصرف به یکی از ارکان اصلی عبور از بحران تبدیل شده است. شهروندان تهرانی بهطور میانگین روزانه حدود ۲۵۰ لیتر آب مصرف میکنند، در حالی که الگوی مطلوب مصرف، ۱۳۰ لیتر برای هر نفر تعریف شده است. بر همین اساس، مسئولان آبفا از شهروندان خواستهاند با اقداماتی چون کاهش زمان استحمام، استفاده بهینه از ماشین لباسشویی و نصب شیرآلات کاهنده مصرف، در مدیریت منابع آبی مشارکت کنند. به گفته مدیرعامل شرکت آبفای تهران، یکی از راهبردهای اجرایی، همگنسازی فشار در شبکه آبرسانی تهران است؛ شهری که اختلاف ارتفاعی حدود ۸۰۰ متر میان پایینترین و بالاترین نقاط آن وجود دارد. در این راستا، علاوه بر بهروزرسانی تجهیزات شبکه، از شهروندان ساکن در مجتمعهای مرتفع خواسته شده با نصب مخزن و پمپ، فشار آب مورد نیاز واحدهای مسکونی را در ساعات اوج مصرف تأمین کنند. در حوزه تشویق مصرفکنندگان نیز ابتکارهایی در نظر گرفته شده است؛ از جمله اجرای طرح خرید اقساطی لوازم کاهنده مصرف آب، که به شهروندان امکان میدهد این تجهیزات را با شرایط پرداخت یکساله تهیه کرده و بدون فشار مالی، در روند صرفهجویی مشارکت داشته باشند. اما ایا کمبودهای اخیر منجر به جیره بندی آب در تهران و سایر کلانشهرهای کم آب کشور می شود؟
علی سید زاده مدیرکل دفتر مدیریت مصرف شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور می گوید به هیچ وجه برنامه ای برای نوبت بندی و قطع برنامه ریزی شده آب نخواهیم داشت، اما در برخی مناطق تهران مدیریت فشار اعمال خواهد شد. اما اینکه در اینده ایا جیره بندی آب لحاظ می شود یا نه؟ به رخدادهای آینده و میزان افزایش ناترازی ها ارتباط دارد.
کهرم: مشکل آب به فرهنگ سازی نیاز دارد
اسماعیل کهرم تحلیلگر حوزه محیط زیست و آب در گفتگو با تجارت تلاش می کند به مجموعه پرسش ها و روش هایی که در خصوص مقابله با کم آبی مطرح است، پاسخ دهد. او در پاسخ به این پرسش که آیا ایجاد ساختاری مانند وزارت آب به حل معضل کمبود آب در کشور کمک می کند؟ می گوید:« باید دید چه زمانی ایجاد یک ساختار دولتی توانسته گرهی از هزار توی مشکلات کشور باز کند؟ حل مشکل کمبود آب، مساله ای است که به فرهنگ سازی و برنامه ریزی نیاز دارد. در ایران حتی اگر آب را از خارج وارد کرده و تانکر به تانکر استفاده می کردیم به مصیبت فعلی دچار نمی شدیم. 10سال است که دلسوزان کشور و علاقه مندان به محیط زیست اعلام کرده اند اگر برداشت ها از منابع زیرزمینی به همین شکل ادامه یابد، طی دهه اینده(یعنی امروز) دیگر آبی نخواهیم داشت.امروز همان روز مبادایی است که تحلیلگران هشدار می دادند. آنقدر از آبهای زیرزمینی بهره برداری های بیهوده برده شد که کار به اینجا رسید.»
او ادامه می دهد:« خاطرم هست در گذشته سازمان آب یا وزارت نیرو می گفت روز گذشته، 2میلیون متر مکعب مصرف اب تهران بوده که نیمی از آن از سفره آبهای زیرزمینی تامین شده است! مگر سفره های زیرزمینی ایران چقدر ظرفیت دارد که نیمی از نیاز کشور را پوشش دهد؟ اصولا تراز مصرف آبهای زیرزمینی در ایران سالهاست منفی است. یعنی آنقدر که از آبهای زیرزمینی استفاه می کنیم آب به آن سرازیر نمی شود. به قول سعدی که می گوید: بر آن کدخدا زار باید گریست/ که دخلش بود نوزده خرج بیست. دخل ما نوزده بوده و خرج ما بیست. نتیجه این وضعیت بی آبی امروز است.»
کهرم با اشاره به اینکه ما باید به فکر کاهش مصرف آب کشور می بودیم گفت:« متاسفانه آنقدر به این ضرورت بی توجهی شد که کار به بحران رسید. مصرف آب ایران بیشتر از آلمانی است که در طول سال 9ماه بارندگی شدید دارد. مصرف آب در ایران بیشتر از انگلیس است. انگلیسی که همه ایام سال را بارندگی دارد! چون فرهنگ سازی نشده، به هر فردی که می گویی، آب را درست مصرف کن، می گوید، برو بابا پولش را می دهم! پول را نمی شود بدل به آب کرد، آب مقوله ای است که تمدن و فرهنگ و تکنولوژی را شکل می دهد. متاسفانه کمتر در تریبون های اثر گذار مانند نمازهای جمعه درباره ضرورت اصلاح الگوی مصرف انرژی به خصوص آب صبحت شده است.»
او یادآور می شود:« یکی از روسای جمهور کشورمان که اعلام کرده بود مردم هر اندازه خواستند می توانند چاه حفر کنند و این امر نیازی به مجوز ندارد، روزی سفری استانی به فیروزکوه داشت. من هم آنجا بودم، ایشان گفت، اینکه می گویند آب نیست، اشتباه است. مردم شما بکَنید، به آب می رسید! این نوع برخوردهای مسئولان کار را به اینجا رسانده است. 4ماه قبل در میناب بندر عباس کنفرانسی با موضوع اب برگزار شده بود. 4نفر از برجسته ترین متخصصان آب بین المللی که در کشورهای خارج کار می کنند، سخنشان این بود که آب نداریم. نه اینکه آب کم است و سال بعد درست می شود. کلا آب کم است و باید الگوی مصرف جوامع اصلاح شود. تهران با سدهایی که ساخته شده، همگی با کمبود آب مواجه شده اند. مقدار آبی که باید وارد سفره های سدها و آب های زیرزمینی می شود، دو برابر بیشتر از آن برداشت می شود! این در حالی است که پنجمین سال است که تهران با خشکسالی روبه روست. فعلا از اب های زیرزمینی برداشت می کنیم! نهایت سعی را دانشجویان، استادان دانشگاهی، صدا و سیما، رسانه ها و...باید صورت دهند تا الگوی مصرف در کشورمان اصلاح شود. مهمترین پروژه پیش روی ایران در افق مقابل، مقابله با کم آبی است.»