ایستگاه آخر دیپلماسی
گروه سیاسی: نخستین گفتوگوی رو در روی ایران و اروپا پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه اسرائیل و آمریکا علیه ایران، دیروز جمعه (3 خرداد) در استانبول برگزار شد. گفتوگوهای دیپلماتهای ارشد ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام شامل فرانسه، آلمان و انگلیس در محل کنسولگری ایران در استانبول انجام و «کاظم غریبآبادی» و «مجید تختروانچی» معاونان وزیر خارجه ایران ریاست هیات ایرانی در این گفتوگوها را برعهده داشتند. به گزارش «تجارت»، پس از پایان نخستین نشست دیپلماتیک میان ایران و اروپا، کاظم غریبآبادی» معاون حقوقی و بینالملل وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در پیامی در صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: دکتر تختروانچی و من گفتوگویی جدی، صریح و مفصل با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا داشتیم. دیپلمات ارشد ایرانی بیان کرد: آخرین تحولات مربوط به لغو تحریمها و موضوع هستهای مورد بحث و بررسی قرار گرفت. او همچنین تصریح کرد: ضمن انتقاد جدی از مواضع آنها در مورد جنگ تجاوزکارانه اخیر علیه مردم ما، مواضع اصولی خود، از جمله در مورد مکانیسم موسوم به اسنپ بک را توضیح دادیم. هر دو طرف با ایدههای مشخصی به جلسه آمدند که جنبههای مختلف آن مورد بررسی قرار گرفت. غریبآبادی در پایان نوشت: توافق شد که رایزنیها در این مورد ادامه یابد. در همین ارتباط، لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال پس از گفتگوهای دیروز اروپا با ایران در کنسولگری استانبول در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «برداشت من از مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی (E3) از دید یک دیپلمات اروپایی: امروز نه پیشرفت عمدهای در مذاکرات حاصل شد و نه شکست خاصی. گفتوگویی معنادار با ایران انجام شد، همراه با یک پیشنهاد مشخص از سوی سه کشور اروپایی/اتحادیه اروپا برای دنبالکردن مسیر دیپلماسی. سه کشور اروپایی آمادهاند از مکانیسم بازگشت خودکار تحریمها (snapback) استفاده کنند، اما در صورتی که ایران گامهایی بردارد، به تمدید هم باز هستند. ایران این پیشنهاد را رد نکرد. این بخش آخر مهم است. تا همین دیروز، دیپلماتهای اروپایی احساس میکردند که ایران علاقهای به هیچگونه تمدیدی ندارد. اما امروز به نظر میرسد که این موضع تغییر کرده. نه، ایران آن را رد نکرد. این بهنوعی نشان میدهد که گفتوگویی درباره محتوای احتمالی چنین تمدیدی در جریان است. بنابراین یک تغییر جزئی در موضع ایران دیده میشود. این نکته با حدس خودم هم همخوانی دارد که تصمیم درباره تمدید تا پایان ماه اوت (آگوست)، با وجود تمام پیچیدگیها، در واقع ممکن است به یک احتمال واقعی تبدیل شود. این موضوع را دنبال کنید.»
استانبول؛ واپسین ایستگاه برای تامل و فرصت به آینده
نشست دیپلماتهای ایرانی و تروئیکای اروپایی در استانبول را نمیتوان صرفاً یک دیدار فنی یا دورهای دانست؛ بلکه این گفتوگو در بستر تحولات پیچیدهای شکل گرفته که ریشه در سالها کشمکش، بیاعتمادی و بحرانهای منطقهای دارد. در سال ۲۰۱۵، توافق هستهای موسوم به برجام میان ایران و گروه ۱+۵ امضا شد؛ توافقی که قرار بود نقطهی پایان تنشهای هستهای باشد. اما با خروج یکجانبهی آمریکا در سال ۲۰۱۸، این توافق وارد مرحلهای شکننده شد. تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان، بریتانیا) تلاش کردند توافق را حفظ کنند، اما در عمل نتوانستند مانع بازگشت تحریمها شوند. این ناکامی، اعتماد ایران به اروپا را بهشدت تضعیف کرد.
در ماههای اخیر، کشورهای اروپایی تهدید کردهاند که مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. ابزاری حقوقی که میتواند منجر به بازگشت تحریمهای سازمان ملل شود. این تهدید، بهویژه پس از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، به نقطهی بحرانی رسید. در مقابل ایران هشدار داده که در صورت چنین اقدامی، خروج از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) را در دستور کار قرار خواهد داد. با این تفاسیر، برگزاری نشست در استانبول، نه در بروکسل یا پاریس، خود نشانهای از تغییر لحن دیپلماتیک ایران است. تهران با انتخاب مکانی خارج از اروپا، تلاش کرده پیام استقلال و مطالبهگری را منتقل کند. سخنگوی وزارت خارجه ایران تأکید کرده که این نشست «مطالبهگرایانه» خواهد بود و اروپا باید پاسخگوی مواضع اخیر خود باشد.
اروپاییها در جستوجوی توافق تازه با ایران
در آستانه مذاکرات حساس تهران و تروئیکای اروپایی در استانبول، منابع دیپلماتیک غربی خبر از طرح پیشنهادی جدیدی دادهاند که عبارتست از: «تعلیق موقت روند بازگرداندن تحریمها علیه ایران، مشروط به تصویب قطعنامهای تازه در شورای امنیت سازمان ملل.» مطابق گزارش «فایننشال تایمز»، کشورهای اروپایی اعلام کردهاند که در صورت موافقت ایران با ازسرگیری گفتوگوها با آمریکا و همکاری دوباره با آژانس بینالمللی انرژی اتمی، آمادگی دارند برای چند ماه اجرای مکانیسم ماشه را به تعویق بیندازند. این مکانیسم که بر اساس مفاد بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل تعریف شده، در صورت نقض جدی توافق هستهای، بدون رأیگیری، تمامی تحریمهای قبل از امضای برجام را بهصورت خودکار بازمیگرداند.
فرصت آخر برای بازگشت اعتبار از دست رفته اروپا
نشست استانبول، اگرچه در سایه بیاعتمادی و تهدید برگزار شد، میتواند نقطه آغاز بازگشت عقلانیت دیپلماتیک باشد. اگر طرفین به جای تهدید، به تعهد بازگردند. اما اگر اروپا ماشه را فعال کند، نهتنها برجام، بلکه اعتبار دیپلماسی چندجانبه نیز در معرض فروپاشی خواهد بود. در این ارتباط آنچنان که رسانه آمریکایی پالتیکو مینویسد، اروپا به عنوان معمار و نگهبان توافق هستهای ۲۰۱۵ با انتخاب سرنوشتسازی روبهروست؛ یا نقش خود را به عنوان میانجی صادق در دیپلماسی چندجانبه برای عدم گسترش سلاحهای هستهای احیا کند و یا از تجاوزگری رژیم صهیونیستی علیه ایران با حمایت آمریکا حمایت کرده و با «اشتباهات بزرگ و کوتهبینانهای» مانند فعالسازی «سازوکار ماشه» به سمت رویارویی خطرناکی گام بردارد که تنها امنیت جهانی را بیش از پیش تضعیف میکند.
در واقع، اتحادیه اروپا که در شکلگیری توافق هستهای ایران نقش داشته است، اکنون باید تصمیم بگیرد که آیا بار دیگر پیشگام دیپلماسی خواهد شد یا تحت تاثیر این توهم قرار میگیرد که «زور چیزی را درست میکند». لحظه کنونی از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که هفته گذشته ۱۰ سال از توافق ۲۰۱۵ گذشت، توافقی انقلابی که تحت رهبری اروپا شکل گرفت و هنوز هم جامعترین توافق در زمینه منع گسترش تسلیحات هستهای است که تاکنون مذاکره شده است. اکنون اروپا باید فورا تصمیم بگیرد که آیا به مسیر اجبار ادامه دهد یا سرانجام، جایگاه رهبری دیپلماتیک خود را بازبیابد. اگر مسیر دیپلماسی را انتخاب کند، دولتهای آن، به ویژه انگلیس، فرانسه و آلمان باید از یک رویکرد گامبهگام حمایت کنند که آتشبس فعلی را با ارائه تضمینهای امنیتی به ایران در طی مذاکرات تثبیت کند، سطح پایه اطلاع سازمان ملل درباره برنامه هستهای ایران را احیا کند و برای مذاکرات اساسیتر درباره یک بسته دیپلماسی بلندمدت زمان بخرد.