ابزارهای سه گانه مالی در خدمت تولید
گروه اقتصاد کلان: در دهههای اخیر، اقتصاد ایران با چالشهای متعددی در حوزه تأمین مالی مواجه بوده است. به گزارش تجارت، محدودیت منابع بانکی، پیچیدگی فرآیندهای اعطای تسهیلات سنتی، افزایش ریسکهای اعتباری و نیاز روزافزون به نقدینگی در زنجیره تولید، از جمله عواملی هستند که سیاستگذاران اقتصادی را بر آن داشتهاند تا به سمت طراحی و بهکارگیری ابزارهای نوین در بازارهای مالی حرکت کنند. در این راستا، بانک مرکزی و سایر نهادهای اقتصادی کشور تلاش کردهاند با معرفی ابزارهایی مانند اوراق گام، کارت رفاهی متصل به گام، و فاکتورینگ، ضمن تسهیل دسترسی تولیدکنندگان به منابع مالی، بر شفافیت، سرعت و کارایی نظام مالی بیفزایند. این ابزارها نهتنها امکان تأمین مالی غیرمستقیم و سریع را فراهم میکنند، بلکه با کاهش وابستگی به تسهیلات سنتی بانکی، زمینهساز رشد پایدار تولید و بهبود فضای کسبوکار میشوند.یکی از نوآوریهای مهم در حوزه تأمین مالی تولید در سالهای اخیر، اوراق گام (گواهی اعتبار مولد) است. این ابزار با هدف تأمین مالی زنجیره تأمین تولید طراحی شده و بهویژه در شرایطی که بانکها به دلیل محدودیت منابع، تمایلی به ارائه مستقیم تسهیلات ندارند، کارآمدی خود را به اثبات رسانده است. اوراق گام در واقع نوعی تعهد پرداخت آتی است که توسط خریدار یا سفارشدهنده اصلی کالا، و با تأیید بانک صادر میشود. تولیدکننده با در اختیار داشتن این اوراق، میتواند پیش از سررسید، آن را در بازار ثانویه (مانند بازار سرمایه یا شبکه بانکی) به فروش رسانده و نقدینگی مورد نیاز خود را تأمین کند. این ساختار نهتنها به گردش زنجیره تأمین کمک میکند، بلکه ریسک نکول را کاهش داده و فضای اعتماد در معاملات را گسترش میدهد.
مزایای اوراق گام نسبت به تسهیلات بانکی
استفاده از اوراق گام مزایای اقتصادی زیادی با خود به همراه دارد. کاهش ریسک بانکها یکی از این مزایا محسوب میشود. در چنین شرایطی بانک صرفاً در نقش ضامن عمل میکند و منابع خود را مستقیماً درگیر نمیسازد. افزایش شفافیت مالی از دیگر مزایای این ابزار مالی محسوب میشود. هنگام استفاده از این روش تامین مالی کلیه مراحل صدور، انتقال و بازخرید این اوراق در سامانههای نظارتی ثبت میشود. افزایش نقدشوندگی برای تولیدکننده یکی دیگر از مزیتهای این ابزار به حساب میآید زیرا بر اساس این روش تامین مالی بدون نیاز به وثیقه و فرآیندهای زمانبر، نقدینگی فراهم میشود. در نهایت تقویت زنجیره تأمین آخرین مزیت اوراق گام محسوب میشود چرا که با اطمینان از تأمین مالی در حلقههای میانی و انتهایی زنجیره، فرآیند تولید دچار وقفه نمیشود. البته باید به این نکته هم توجه داشت که با وجود مزایای متعدد، اجرای این ابزار با چالشهایی نیز همراه بوده است؛ از جمله آشنایی محدود بنگاهها با فرآیند صدور و تنزیل اوراق، ضعف زیرساختهای بازار ثانویه، و نیاز به فرهنگسازی در میان فعالان اقتصادی. با این حال، روند رو به رشد پذیرش این ابزار نشان میدهد که ظرفیت بالقوه بالایی در آن وجود دارد.
کارت رفاهی متصل به گام: پیوند سیاست رفاهی و ابزار مالی
دومین ابزار نوین که با هدف بهبود شرایط رفاهی و مالی اقشار حقوقبگیر و نیز تقویت تقاضای داخلی طراحی شده، کارت رفاهی متصل به گام است. این کارتها در قالب کارتهای اعتباری و الکترونیکی به کارکنان، کارگران و بازنشستگان ارائه میشوند و امکان خرید کالاهای اساسی، دریافت خدمات، و حتی تأمین مالی اضطراری را فراهم میکنند. سهولت استفاده یکی از ویژگیهای این روش تامین مالی تولید است. در این روش کاربران میتوانند با این کارتها، کالا و خدمات مورد نیاز را از فروشگاههای طرف قرارداد خریداری کنند، بدون نیاز به وجه نقد یا اعتبار بانکی سنتی. پشتیبانی از تولید داخلی از دیگر مزیتهای کارت رفاهی متصل به گام محسوب میشود. این کارتها معمولاً به سبدهای کالایی متصلاند که اولویت را به کالاهای ایرانی میدهند. نظارت بر مصرف کاهش فشارهای تورمی و روانی از دیگر مزیتهای این کاربه حساب میآیند. کارت رفاهی از نظر ساختار تأمین مالی میتواند به اوراق گام متصل شود؛ یعنی اعتباری که در قالب گام صادر میشود، به صورت مستقیم در کارت رفاهی بارگذاری میگردد. این پیوند موجب چرخش سریعتر منابع مالی و تقویت زنجیره توزیع کالا میشود. باید درباره این روش تامین هم خاطرنشان کرد که یکی از کاستیهای این طرح، محدود بودن تعداد فروشگاههای پذیرنده و گاهی ضعف در زیرساختهای الکترونیکی است. همچنین، نیاز به بازنگری در میزان اعتبار اختصاصیافته و مکانیزم بازپرداخت، از جمله موضوعاتی است که در فازهای بعدی توسعه باید مورد توجه قرار گیرد.
فاکتورینگ؛ تسریع نقدینگی بدون نیاز به تسهیلات بانکی
سومین ابزار مورد بررسی، فاکتورینگ یا خرید مطالبات تجاری بنگاههاست. این ابزار گرچه در سطح جهانی قدمتی بیش از یک قرن دارد، اما در ایران بهتازگی وارد مرحله اجرا شده و با استقبال بسیاری از بنگاههای کوچک و متوسط مواجه شده است. در فاکتورینگ، بنگاه تولیدی که دارای مطالبات آتی از مشتریان یا دولت است، این مطالبات را به مؤسسات مالی (بانکها یا شرکتهای فاکتورینگ) واگذار کرده و در ازای آن، مبلغی (با کسر کارمزد) بهصورت نقدی دریافت میکند.دریافت نقدینگی فوری، مدیریت بهتر جریان نقدی، افزایش توان رقابتی و در نهایت کاهش فشار بر بانکها همگی از جمله مزیتهای این ابزار مالی محسوب میشوند. بنگاههایی که معمولاً فاقد پشتوانه وثیقهای یا اعتبار بانکی قوی هستند، با استفاده از فاکتورینگ میتوانند در زمان کوتاه، منابع مالی خود را بازیابی کنند و با چابکی بیشتری در بازار حضور یابند.
سه ابزار موثر در تامین مالی غیر تورمی تولید
فریبرز نعمتی؛ فعال اقتصادی در گفتگو با تجارت با اشاره به ابزارهای نوین تأمین مالی گفت: در سالهای اخیر، نظام بانکی و سیاستگذاری اقتصادی کشور شاهد تحولاتی بوده که با هدف افزایش شفافیت، اثربخشی، و ثبات در بازارهای مالی طراحی شدهاند. این فعال اقتصادی با تأکید بر اهمیت این تحولات، به تشریح سه ابزار مهم و نوآورانه در حوزه تأمین مالی تولید پرداخته است. به گفته او، اوراق گام یکی از ابزارهای نوین در بازارهای مالی است که با هدف تأمین مالی زنجیره تأمین تولید طراحی شده است. نعمتی ادامه داد: این ابزار به ویژه در مواقعی که بانکها به دلیل محدودیت منابع یا افزایش ریسکهای اعتباری تمایلی به ارائه تسهیلات مستقیم ندارند، کاربرد زیادی پیدا میکند. در حقیقت، اوراق گام به تولیدکنندگان این امکان را میدهند که از طریق صدور این اوراق، منابع مالی مورد نیاز خود را از بازار تأمین کنند، بدون اینکه نیازی به دریافت تسهیلات سنتی از بانکها داشته باشند. این فعال اقتصادی افزود: مزایای اوراق گام نسبت به تسهیلات سنتی بانکی عبارتند از کاهش ریسک بانکها، افزایش سرعت تأمین مالی، شفافیت بیشتر و کمک به افزایش نقدینگی. در ادامه، وی به کارت رفاهی متصل به گام اشاره کرد و توضیح داد: این کارتها در حقیقت ابزاری برای ارائه خدمات رفاهی و مالی به کارکنان و کارگران در قالب کارتهای الکترونیکی هستند. این کارتها میتوانند برای خرید کالاهای مورد نیاز، پرداخت حقوق و حتی تأمین مالی در شرایط اضطراری مورد استفاده قرار گیرند.به گفته نعمتی، مزایای این کارتها شامل حذف فرآیندهای پیچیده بانکی، نظارت بهتر بر مصرف، پشتیبانی از تولید داخلی و کاهش ریسکهای اعتباری و مالی است.این فعال اقتصادی همچنین به فاکتورینگ بهعنوان سومین ابزار کلیدی اشاره و آن را به معنی خرید طلبهای مالی از بنگاهها توسط مؤسسات مالی تعریف کرد. وی معتقد است: این ابزار به تولیدکنندگان اجازه میدهد تا مطالبات خود را پیش از سررسید به فروش رسانده و به سرعت نقدینگی دریافت کنند. از دیدگاه نعمتی، فاکتورینگ دارای مزایایی مانند دریافت سریعتر وجه، عدم نیاز به وثیقه، افزایش گردش مالی و مدیریت ریسک است. این فعال اقتصادی اظهار داشت: این ابزارها در مقایسه با تسهیلات سنتی بانکی، سریعتر، شفافتر، کمهزینهتر و پشتیبان تولید و تجارت داخلی هستند. وی در پایان سخنان خود بیان کرد: ابزارهایی مانند اوراق گام، کارت رفاهی متصل به گام و فاکتورینگ، به کمک بازارهای مالی و تولیدکنندگان میآیند و فرصتهای بیشتری برای تأمین مالی کارآمد فراهم میکنند، در حالی که تسهیلات سنتی اغلب با پیچیدگی، هزینه بالا و الزام به وثیقههای سنگین همراهاند. در نهایت آنچه که میتوان به عنوان جمع بندی بیان کرد این است که نظام مالی ایران، بهویژه در شرایط اقتصادی متغیر و پیچیده کنونی، نیازمند ابزارهایی هوشمند، انعطافپذیر و مبتنی بر بازار است. ابزارهایی مانند اوراق گام، کارت رفاهی متصل به گام، و فاکتورینگ، نشاندهندهی گذار از رویکرد سنتی به شیوههای مدرن تأمین مالی هستند که در آنها شفافیت، سرعت، هزینه پایین، و تمرکز بر تولید ملی، اولویت دارد. این ابزارها با حذف یا کاهش نیاز به وثایق سنگین، کاهش فشار بر شبکه بانکی، و پشتیبانی از مصرفکننده و تولیدکننده، گامی مؤثر در جهت توانمندسازی اقتصادی و حمایت از اشتغال محسوب میشوند. با گسترش این ابزارها، و توسعه زیرساختهای حقوقی، فنی و فرهنگی مرتبط با آنها، میتوان انتظار داشت که نظام تأمین مالی ایران به سمت پویایی بیشتر و حمایت بهتر از بخش مولد حرکت کند. در نهایت، موفقیت این ابزارها در گرو همکاری هماهنگ بین دولت، بانک مرکزی، نهادهای مالی و فعالان اقتصادی است. تنها با این رویکرد هماهنگ میتوان آیندهای باثبات و شفاف برای بازارهای مالی کشور ترسیم کرد.