ترامپ و پوتین در پرونده اوکراین چه میخواهند؟
عبدالرضا فرجی راد
استاد ژئوپلیتیک
دیدار استیو ویتکاف با ولادیمیر پوتین، در جایگاه نماینده ویژه دونالد ترامپ، از آن جهت قابل توجه است که ویتکاف حتی پیش از پیروزی ترامپ در انتخابات نیز ارتباطاتی با روسیه داشته و گفته میشود معاملاتی نیز در این میان انجام شده است. اما از زمانی که ترامپ از روسیه برای دستیابی .به آتشبس در اوکراین ناامید شد، روابط دو طرف وارد مرحلهای از تنش و تشدید خصومت شد. با این حال، هرچند ترامپ حملاتی لفظی علیه روسیه دارد، اما کرملین تلاش میکند به این حملات پاسخ تندی ندهد و آنها را نادیده بگیرد. حتی در ماجرای زیردریاییهای هستهای نیز پاسخ روسیه محتاطانه بود و حالا به نظر میرسد ترامپ بهجای توجه به تبلیغات و فضاسازیها، بیشتر بر مذاکرات مستقیم نمایندهاش با پوتین تمرکز دارد. در این بین باید دانست که رویکرد ترامپ دوگانه است؛ از یک سو فشار و تهدید، و از سوی دیگر ارسال پیام مذاکره. این نشان میدهد که او نمیخواهد ارتباط با روسیه کاملاً قطع شود، چراکه موضوع اوکراین برای او بسیار مهم است. دستیابی به آتشبس، آن هم در آستانه انتخابات سنا، میتواند دستاوردی بزرگ برای ترامپ باشد، بهویژه با توجه به وعده انتخاباتی او مبنی بر پایان جنگ اوکراین در ۲۴ ساعت که تاکنون محقق نشده است.
ترامپ اعلام کرده که سفر ویتکاف موفقیتآمیز بوده، اما به نظر میرسد پوتین در این دیدار تلاش کرده تا بیش از حد به ترامپ امتیاز ندهد و در عین حال آمادگی خود را برای مذاکره با زلنسکی یا پذیرش آتشبس، ولو بهصورت محدود و مشروط، نشان داده است. هرچند هنوز هیچ قول قطعی درباره آتشبس داده نشده، اما پوتین بهوضوح تلاش دارد شرایط را تا حدی آرام کند. ترامپ هم طبق معمول، آنگونه که دوست دارد، بزرگنمایی میکند. آنطور که از فضای کلی گفتوگوها برمیآید، احتمالا تعهداتی از سوی پوتین به ویتکاف داده شده و باید دید در روزهای آینده این تعهدات عملی میشوند یا خیر. در همین حال، روسیه بهشدت نگران تبعات تحریمهای ثانویه آمریکاست، بهویژه در قبال کشورهایی مثل چین و هند که خریداران اصلی نفت روسیه هستند. بهطور مثال، هند روزانه بیش از یک میلیون بشکه نفت از روسیه وارد میکند و اگر آمریکا بخواهد تعرفه ۱۰۰ درصدی بر این واردات اعمال کند، هم برای هند دشوار خواهد بود که روابط چند دههای خود را با روسیه قطع کند و هم برای روسیه زیانبار خواهد بود. چین نیز ظرفیت محدودی برای جذب نفت مازاد دارد. در نتیجه، قطع صادرات نفت روسیه به هند میتواند روسیه را با چالش جدی مواجه کند، چراکه ممکن است هند به سمت افزایش واردات از کشورهای حوزه خلیج فارس یا حتی ایران برود. این وضعیت باعث شده که پوتین در دیدار با نماینده ترامپ تلاش کند انعطاف بیشتری نشان دهد تا شاید راهی برای ادامه گفتوگوها باز شود.
از سوی دیگر، اگر تحریمهای ثانویهای که کاخ سفید وعدهاش را داده، اجرایی شوند، آثار آن نه تنها برای روسیه، بلکه برای متحدانش و حتی روابط دوجانبه آمریکا با برخی کشورها نیز میتواند سنگین باشد. اگر واقعاً آنطور که ترامپ گفته، ویتکاف در دیدار با پوتین موفقیت بزرگی بهدست آورده باشد، بعید است ترامپ بخواهد بلافاصله علیه روسیه اقدامات تند و تحریمی انجام دهد؛ چراکه در آن صورت، همین دستاورد را نیز زیر سؤال میبرد. بنابراین، به احتمال زیاد ترامپ فعلاً این تهدید تحریم را بهعنوان اهرم فشار نگه میدارد تا زمانی که تعهدات پوتین به مرحله اجرا برسند. هدف اصلی ترامپ کسب «دستاورد» است؛ چه در رابطه با غزه، چه ایران، چه روسیه و اوکراین. اگر او بخواهد فشارهای حداکثری و تحریمهای گسترده را اعمال کند، جایی برای اعلام پیروزی باقی نمیماند. برخلاف دوره اول ریاست جمهوریاش که وعدههایی داد و برخی را هم عملی کرد (مانند خروج از برجام)، اکنون نه در سیاست خارجی و نه در مسائل داخلی مانند اخراج مهاجران، دستاورد ملموسی نداشته است. در این میان، اختلافات داخلی در دولت ترامپ نیز تشدید شده و با نزدیک شدن به انتخابات سنا، به نظر میرسد شخص ترامپ تا حدی سردرگم شده است. اگر بخواهیم نگاه کلانتری داشته باشیم، آنچه در ذهن ترامپ و پوتین درباره اوکراین میگذرد، بیشتر حول یک توافق محدود برای آتشبس است. در واقع، پوتین دونباس (که شامل دونتسک و لوهانسک است) را بهطور کامل در اختیار ندارد و تنها حدود ۶۰ درصد آن را کنترل میکند. اگرچه گفته میشود ۹۵ درصد از لوهانسک تحت کنترل روسیه است. بنابراین روسیه هنوز اهدافش را در این مناطق محقق نکرده است. اما خواسته ترامپ در حال حاضر تصرف یا عقبنشینی نیست، بلکه آتشبس است؛ او با سبک خاص خود که گاه با بزرگنمایی همراه است، بهدنبال یک توافق صوری برای اعلام پیروزی است.