گروه زیربنایی:سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور با اشاره به وضعیت منابع آبی، گفت: استان‌های شرقی و جنوبی کشور از جمله سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و جنوب خراسان رضوی و مناطقی از شمال هرمزگان بیشترین تنش آبی را تجربه می‌کنند و کم‌بارشی سال جاری، همراه با برداشت آب‌های زیرزمینی و وضعیت نامناسب سدها، مشکلات تأمین آب را تشدید کرده است و با وجود بارش‌های نرمال در شمال کشور، سایر مناطق همچنان نیازمند مدیریت منابع و مشارکت مردم در مصرف بهینه آب هستند.حسین ظفری در گفت‌وگو با ایسنا، در مورد مشکلات کم‌آبی و خشکسالی در کشور اظهار کرد: در حوزه خشکسالی، در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۴۰۲ ستاد ملی مدیریت بحران دستورالعملی تحت عنوان «اقدامات پیشگیرانه جهت کاهش اثرات خشکسالی» را ابلاغ کرد که در آن تکالیف مشخصی برای دستگاه‌های مختلف تعیین شده است. این دستورالعمل به استناد جزء ۲ بند «پ» ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران کشور تدوین شده و وظایف دستگاه‌های مسئول از جمله وزارت راه و شهرسازی، سازمان هواشناسی کشور، وزارت جهاد کشاورزی (به همراه زیر مجموعه آن شامل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، شیلات و صندوق بیمه کشاورزی)، وزارت نیرو، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان برنامه و بودجه، وزارت امور اقتصادی و دارایی و همچنین سازمان حفاظت محیط زیست در آن مشخص شده است.ظفری افزود: در حال حاضر نیز نهادهای مختلفی از جمله شورای عالی آب با محوریت معاون اول رئیس‌جمهور، کارگروه سازگاری با کم‌آبی و ستاد خشکسالی کشور در زمینه مدیریت و پیگیری مسائل مرتبط با کم‌آبی و خشکسالی فعال هستند و اقدامات لازم را انجام می‌دهند. سازمان مدیریت بحران کشور نیز از منظر اقدامات پیشگیرانه و در راستای جلوگیری از تشدید وضعیت خشکسالی، برنامه‌هایی متناسب با دستورالعمل ابلاغی کاهش و پیشگیری از خشکسالی در دستور کار دارد. این دستورالعمل به استانداران و دستگاه‌های مرتبط ابلاغ شده و هم‌ اکنون استانداران، مدیران کل مدیریت بحران و فرمانداران بر اجرای آن در استان‌ها نظارت و پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهند.وی در ادامه تصریح کرد: در حوزه کشاورزی نیز صندوق بیمه کشاورزی مطابق با قوانین مربوطه، نسبت به پرداخت خسارت‌های وارد شده به کشاورزان اقدام کرده است. همچنین وزارت نیرو متناسب با وظایف خود، در حوزه مدیریت منابع آب کشور برنامه‌ریزی و اقدامات لازم را برای کنترل وضعیت خشکسالی و تأمین آب در دستور کار قرار داده است.

سال جاری، کم بارش‌ترین سال نیم قرن گذشته
به گفته سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور، امسال از نظر میزان بارش، یکی از سال‌های کم‌بارش در نیم‌قرن گذشته بوده و در مقایسه پنجاه سال اخیر جزو سال‌های بی‌سابقه از نظر کاهش بارندگی به شمار می‌رود. این وضعیت کم‌بارشی صرفاً محدود به ایران نبوده و کشورهای منطقه از جمله ترکیه، عراق و حتی غرب آسیا نیز با پدیده کاهش بارش مواجه بوده‌اند.ظفری با اشاره به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی در خصوص وضعیت بارش‌های کشور اظهار کرد: بر اساس پیش‌بینی‌های انجام‌ شده، پاییز سال جاری با شرایط کم‌بارشی آغاز شده و احتمال می‌رود از حدود آذرماه تا فصل زمستان وضعیت بارش‌ها به حالت نرمال برسد.وی افزود: البته نرمال بودن بارش‌ها به معنای جبران کامل خشکسالی نیست، بلکه تنها بخشی از کم‌بارشی‌های اخیر را جبران خواهد کرد. منظور از نرمال بودن این است که بارش‌ها در حد میانگین سال‌های عادی کشور رخ دهد، نه بیشتر از حد معمول.

برداشت‌های زیاد از منابع آب زیرزمینی و شرایط نامناسب سدها
ظفری تصریح کرد: با توجه به برداشت‌های زیاد از منابع آب زیرزمینی و شرایط نامناسب سدها، حتی در صورت وقوع بارش‌های نرمال نیز تنها بخشی از کسری منابع آبی جبران خواهد شد. متغیرهای زیادی در حوزه هواشناسی تأثیرگذار هستند و از این‌رو باید همواره بدترین سناریو در نظر گرفته شود. اگر شرایط بارشی پاییز رضایت‌بخش نباشد، لازم است تدابیر دیگری اتخاذ شود که مهم‌ترین آن مشارکت و همراهی مردم در مدیریت مصرف آب است.
 اکثر استان‌های کشور همچنان با تنش آبی مواجهند

کدام استان‌ها بیشترین و کمترین میزان خشکسالی را تجربه کرده‌اند
ظفری درباره استان‌هایی که بیشترین و کمترین میزان خشکسالی را تجربه کرده‌اند، گفت: استان‌های شرقی کشور شامل سیستان و بلوچستان (به‌ویژه مناطق شمالی آن)، خراسان جنوبی و جنوب استان خراسان رضوی، شمال هرمزگان بیشترین تنش آبی را طی سال گذشته داشته‌اند. در مقابل، استان‌های شمالی شامل گیلان، مازندران و گلستان وضعیت بهتری نسبت به سایر استان‌ها دارند، هرچند میزان بارش در این مناطق نیز نسبت به میانگین سال‌های گذشته کاهش داشته است.وی درباره وضعیت منابع آبی استان تهران نیز اظهار کرد: تا کنون در پایتخت، با اقدامات مختلف از جمله انتقال آب از طالقان به تهران، بخشی از تنش آبی کاهش یافت. البته این موضوع منوط به آن است که علاوه بر تهران، در محدوده طالقان، به‌ ویژه در ارتفاعات و بالادست سد طالقان، بارش‌های مناسبی رخ دهد تا بتوان بخشی از کمبود منابع آبی تهران را جبران کرد.

تخصیص ۹۰۰۰ میلیارد تومان برای مدیریت منابع آب کلان‌شهرها
سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور با اشاره به اعتبارات اختصاص‌ یافته برای مدیریت منابع آب در کشور اظهار کرد: در بودجه سالانه کشور، مبلغی در حدود ۹ هزار میلیارد تومان برای کلان‌شهرها در نظر گرفته شده است. این اعتبار در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۳ و با توجه به پیش‌بینی‌های انجام‌شده، جهت اجرای طرح‌های انتقال آب در کلان‌شهرها مصوب شد که نمونه‌ای از آن، پروژه انتقال آب از طالقان به تهران است.

اختصاص اعتبار برای تأمین آب شرب مناطق روستایی و عشایری
وی افزود: علاوه بر این، در بودجه سال ۱۴۰۴ نیز اعتباری برای تأمین آب شرب مناطق روستایی و همچنین عشایری اختصاص یافته است تا پروژه‌های نیمه‌تمام، مخازن ذخیره و طرح‌های انتقال آب در این مناطق تکمیل شود. بخشی از این اعتبارات تاکنون پرداخت شده و هدف از آن بهبود وضعیت تأمین آب شرب در مناطق محروم و کم‌برخوردار است.
 وضعیت فعلی دریاچه ارومیه مطلوب نیست
حسین ظفری در پایان درباره وضعیت دریاچه ارومیه نیز گفت: ستاد احیای دریاچه ارومیه حدود ۲۶ برنامه برای احیای این دریاچه تدوین کرده که در حال پیگیری و اجراست. با این حال، به دلیل کاهش بارش‌ها در سال گذشته و استمرار کم‌بارشی در سال جاری، وضعیت فعلی دریاچه مطلوب نیست و امیدواریم که با بارش‌های احتمالی در ماه‌های آینده و اجرای تدابیر مدیریتی در حوزه منابع آب اطراف دریاچه، شرایط آن به مرور بهبود پیدا کند.

قرن خشکی در راه است
یک کارشناس نیز معتقد است: در پروژه‌هایی که طی سال‌های گذشته در حوزه بهره‌برداری از سد و شبکه انجام داده‌ایم، به این نتیجه رسیده‌ایم که میانگین بارش کشور که در ابتدای قرن بیست‌ و یکم حدود ۲۴۰ میلی‌متر در سال بود، به مرور کاهش می‌یابد و تا پایان قرن به حدود ۱۸۰ میلی‌متر خواهد رسید؛ یعنی ۶۰ میلی‌متر کاهش معادل ۲۵ درصد.به گفته وی، در ابتدای قرن بیست‌ویکم میزان نزولات جوی کشور حدود ۴۰۰ میلیارد متر مکعب بود که با روند فعلی رو به کاهش است. در حالی‌که مصرف آب شهری و صنعتی کشور حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیارد متر مکعب و مصرف بخش کشاورزی حدود ۸۰ تا ۹۰ میلیارد متر مکعب است، بخش قابل توجهی از منابع آبی کشور به دلیل شرایط اقلیمی از بین می‌رود.رئیس دانشکده مهندسی عمران دانشگاه شهید عباسپور توضیح داد: ایران سه نوع اقلیم تر، نیمه‌خشک و خشک دارد. در اقلیم تر حدود ۳۰ درصد تبخیر، در نیمه‌خشک ۶۰ درصد و در اقلیم خشک تا ۹۰ درصد تبخیر رخ می‌دهد. از آنجا که دو سوم کشور در مناطق خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، حدود ۷۰ درصد از ۴۰۰ میلیارد متر مکعب نزولات جوی تبخیر می‌شود؛ یعنی سالانه حدود ۲۸۰ میلیارد متر مکعب آب از دست می‌رود.رئیس دانشکده مهندسی عمران دانشگاه شهید عباسپور تاکید کرد: این حجم از اتلاف آب، ناشی از نبود برنامه‌ریزی اصولی است. خطای دیگری که در کشور انجام می‌دهیم، استفاده نادرست از منابع آب زیرزمینی است؛ به طوری که با حفر صدها چاه مجاز و غیرمجاز، آب را از سفره‌های زیرزمینی به سطح می‌آوریم و در نهایت باعث تبخیر آن می‌شویم.وی گفت: اگر برای مدیریت آب برنامه‌ریزی دقیق و علمی نداشته باشیم، در دهه‌های آینده با بحران جدی‌تری در حوزه منابع آبی مواجه خواهیم شد.رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست دانشگاه شهید عباسپور با هشدار نسبت به تداوم نابسامانی‌های مدیریتی در بخش آب، گفت: ایران با قرن خشکی روبه‌روست، نه صرفاً چند سال خشکسالی.وی با بیان اینکه بیش از ۴۰ درصد آب در برخی استان‌ها پیش از رسیدن به مصرف‌کننده از شبکه نشت می‌کند، تأکید کرد: در پایتخت نیز حداقل ۲۵ تا ۲۶ درصد از آب، بدون درآمد و عمدتاً به‌صورت نشت از لوله‌ها هدر می‌رود.حسنی با اشاره به چالش‌های جدی مدیریت منابع آب کشور، اظهار کرد: در کشور هزاران چاه مجاز و غیرمجاز وجود دارد و چه‌بسا تعداد چاه‌های غیرمجاز از چاه‌های مجاز نیز بیشتر باشد. این چاه‌ها باعث می‌شوند منابع آب زیرزمینی به سطح زمین بیایند و با روش‌های نادرست کشاورزی تبخیر شوند که خود معضل بزرگی برای کشور است.وی با یادآوری وضعیت تاریخی منابع آبی ایران، افزود: نیاکان ما در کنار سه دریای بزرگ زندگی می‌کردند که اکنون یکی از آنها به کویر نمک، دیگری به کویر لوت و سومی به کویر جازموریان تبدیل شده است. شهرهای باستانی مانند کاشان، اصفهان، کرمان، قم و یزد که امروز در مناطق خشک قرار دارند، در گذشته شهرهای ساحلی بودند، اما دریاهای مجاورشان به مرور خشک شده‌اند.حسنی ادامه داد: «شهر ری» نیز در گذشته در کنار دریا بوده و اکنون دریاچه آن به منطقه قم منتقل شده و به دریاچه نمک یا دریاچه سلطان تبدیل شده است. این تغییرات نشان می‌دهد که تبخیر در کشور ما بسیار بالاست.وی با تأکید بر اینکه مشکل ایران تنها «خشکسالی» نیست، گفت: ما بیش از ۲۰ سال است هشدار می‌دهیم که کشور با پدیده «قرن خشک» مواجه است. باید این واقعیت را به مردم، مسئولان و نسل‌های آینده آموزش دهیم که در یک قرن خشک زندگی می‌کنیم و لازم است برنامه‌ریزی‌ها بر همین اساس انجام شود.رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست دانشگاه شهید عباسپور تصریح کرد: واحد سنجش آب در کشور ما نباید لیتر باشد، بلکه باید «قطره» باشد؛ زیرا هر قطره آب برای ایران ارزشمند است. اگر شیری در خانه چکه می‌کند، باید حتی کودکان ما نسبت به آن حساس باشند. همان‌گونه که در مثال ساده‌ای می‌توان گفت اگر هر یک از جمعیت ۱.۴ میلیارد نفری چین روزانه تنها چند دانه برنج را هدر دهند، حجم عظیمی از منابع تلف می‌شود، ما نیز باید با همین نگاه، از هدررفت آب جلوگیری کنیم.وی در ادامه گفت: یکی دیگر از خطاهای مدیریتی کشور استفاده از لوله‌های نامناسب در شبکه‌های آبرسانی است. متأسفانه هدررفت آب در ایران از بالاترین نرخ‌های جهان است. در پایتخت، میزان «آب بدون درآمد» حداقل ۲۵ تا ۲۶ درصد است که بیش از نیمی از آن (۱۵ تا ۲۰ درصد) به دلیل نشت واقعی از داخل لوله‌ها رخ می‌دهد.حسنی افزود: این رقم در سطح کشور به‌طور میانگین دو برابر است. به‌تازگی در جلسه‌ای با مسئولان آب خوزستان مشخص شد که در برخی شهرهای این استان، هدررفت آب به ۴۰ تا ۵۰ درصد می‌رسد؛ یعنی نیمی از آب تولید شده، پیش از رسیدن به مصرف‌کننده از شبکه خارج می‌شود.وی در مقایسه‌ای جهانی، اظهار کرد: کمترین میزان هدررفت آب در جهان مربوط به شهر توکیو است که حدود ۳.۹ درصد، یعنی کمتر از ۴ درصد است و میانگین کل کشور ژاپن حدود ۶ درصد است. علت این موفقیت، استفاده از لوله‌های باکیفیت است. در شهر توکیو بیش از ۲۰۷ هزار کیلومتر لوله وجود دارد که ۹۹ درصد آنها از نوع داکتیل با اتصالات ضد لرزه هستند و شرکت‌های ژاپنی کوبوتا و کوریموتو برای آنها گارانتی ۱۰۰ ساله ارائه می‌دهند.وی توضیح داد: در ژاپن لوله‌های سرویس که از خیابان تا محل مشترک کشیده می‌شوند، همگی از نوع فولادی گالوانیزه با قطر کم هستند. در مجموع از ۷۴۰ هزار کیلومتر لوله مورد استفاده در ژاپن، ۴۰۰ هزار کیلومتر از جنس چدن داکتیل است که ۹۳ درصد اتصالات آن ضدلرزه و مقاوم در برابر رانش زمین است. همچنین ۲۴۲ هزار کیلومتر از لوله‌ها از جنس PVC بوده و در مجموع بیش از ۶۴۰ هزار کیلومتر از شبکه لوله‌کشی این کشور از این دو نوع مقاوم ساخته شده است.رئیس دانشکده مهندسی عمران دانشگاه شهید عباسپور خاطرنشان کرد: در ایران، بر خلاف این الگو، همچنان از لوله‌های فولادی در خطوط اصلی استفاده می‌شود که عمر محدودی دارند. برای مثال، خط انتقال آب از طالقان به بیلقان با لوله فولادی ۱۸۰۰ میلی‌متری در سال ۱۳۸۰ به بهره‌برداری رسید، اما در سال ۱۳۹۵ نیاز به تعمیر اساسی پیدا کرد و اکنون نیز خط جدیدی با قطر ۲۰۰۰ میلی‌متر احداث شده است، در حالی که عمر مفید این نوع لوله‌ها معمولاً بیش از ۲۰ تا ۲۵ سال نیست.وی تأکید کرد: طراحی و اجرای نادرست شبکه‌های آبرسانی باعث می‌شود آب تصفیه‌شده در شرایط کنونی کشور به‌طور گسترده هدر رود. ما از مردم انتظار صرفه‌جویی داریم، اما باید ابتدا شبکه انتقال و توزیع آب را اصلاح کنیم.حسنی گفت: حفر بی‌رویه چاه‌ها نیز به خشک شدن رودخانه‌ها دامن زده است. هر جا تعداد چاه‌ها افزایش یافته، به مرور جریان‌های سطحی و رودخانه‌های مجاور کاهش یافته و در نهایت خشک شده‌اند. این روند هشداردهنده است و باید هرچه سریع‌تر برای اصلاح مدیریت منابع آب در کشور اقدام شود.