روزنامه اعتماد
1404/10/09
آزمون مرحلهاي عاديسازي روابط تركيه و ارمنستان
اين روزها دوباره مساله «بازگشايي مرز تركيه و ارمنستان» در رسانههاي دو كشور و همچنين در رسانههاي آذربايجان مطرح شده و به سطحي رسيده كه هم نشانههاي ميداني دارد و هم سيگنالهاي سياسي نسبتا روشن در اين خصوص ديده ميشود؛ اما هنوز بايد آن را بيشتر يك روند در حال شكلگيري دانست تا يك تصميم قطعي با تاريخ اعلام شده. طبق گزارشي كه اخيرا منتشر شده، آنكارا در حال بررسي بازگشايي مرز زميني با ارمنستان در بازه تقريبي «شش ماه آينده» است. از سالها پيش، در گفتوگوهاي عاديسازي روابط بين تركيه و ارمنستان، يك سناريوي مرحلهاي روي ميز بوده: باز شدن مرز براي «اتباع كشورهاي ثالث و دارندگان گذرنامه ديپلماتيك» (توافقي كه در ۲۰۲۲ هم دربارهاش صحبت شد) و بعد حركت به سمت بازگشايي كاملتر براي تجارت و تردد عمومي. مشكل اينجاست كه همان توافق محدود ۲۰۲۲ هم عملا اجرا نشد و منابع مختلف در ماههاي اخير دوباره به همين نكته برگشتهاند؛ تركيه از اجراي آن خودداري كرده و آن را به پرونده بزرگتر صلح ارمنستان-آذربايجان گره زده است. از سمت آنكارا، شرط اصلي همچنان ثابت است: «اگر صلح نهايي ايروان و باكو امضا شود، ما هم آماده گامهاي عاديسازي هستيم.» وزير خارجه تركيه (هاكان فيدان) در نوامبر ۲۰۲۵ همين شرط را دوباره تكرار كرد. اين شرطگذاري، از نگاه تركيه يك اهرم فشار براي واداشتن ايروان به بستن پرونده صلح با باكو است؛ يعني مرز تركيه-ارمنستان در عمل تبديل شده به «پاداش نهايي صلح» يا دستكم «مشوق مرحله پاياني» در معماري جديد امنيتي قفقاز جنوبي. اما از سمت ارمنستان، لحن هفتههاي اخير بيشتر روي «وقت اقدامات ملموس رسيده» ميچرخد. رسانههاي نزديك به دولت ارمنستان گزارش كردهاند كه پاشينيان از سخنان اردوغان درباره حركت رو به جلو استقبال و تاكيد كرده بايد از سطح نمادين عبور كرد و گامهاي واقعي برداشت. مشخص است كه دو طرف ميخواهند افق زماني بسازند و موضوع را از حالت تعليق دايمي خارج كنند.سال ۲۰۲۶ ميتواند شاهد آغاز اين فرآيند باشد. قطعه مهم ديگر پازل، همان پرونده ارمنستان-آذربايجان است. در سال ۲۰۲۵ دو كشور بر سر متن يك توافق صلح به توافق رسيدهاند (هر چند اجراي سياسي و حل گرههاي باقيمانده مسير جداگانهاي دارد) و همزمان تاكيد شد كه پس از صلح، نيروي خارجي در مرز مستقر نخواهد شد؛ ضمن اينكه خروج نيروهاي حافظ صلح روسيه از قرهباغ در ۲۰۲۴ تكميل و ماموريت نظارتي اتحاديه اروپا در ارمنستان هم تا ۲۰۲۷ تمديد شده است. اتفاق مهم ديگري هم در آذربايجان افتاده و آن برداشته شدن محدوديتهاي ترانزيت بار به ارمنستان از سوي آذربايجان است كه به عنوان علامتِ كاهش تنش و «عاديسازي تدريجي» تفسير شده است؛ هر چند همان گزارش هم يادآوري ميكرد چالشهايي مثل درخواست باكو براي تغييرات قانون اساسي در ارمنستان همچنان پابرجاست. اگر اين مسير واقعا به يك بسته قابل امضا/اجرا برسد، آنگاه شرط اصلي تركيه هم محقق ميشود و باز شدن مرز تركيه-ارمنستان از «ممكن» به «محتمل» نزديكتر خواهد شد. اما در كنار اخبار سياسي، خبرها و گزارشهايي درباره آمادهسازي يا توجه دوباره به گذرگاه مرزي «مارگارا-آليجان» (Margara/Alican) و صحبت درباره احياي كاركرد آن منتشر شده است. حتي اگر جزييات فني را نتوان نشانه قطعي گرفت، معمولا وقتي بحث بازگشايي جدي ميشود، دستگاههاي ذيربط ناگزيرند از قبل درباره زيرساخت، گمرك، تردد و سازوكارهاي كنترلي برنامهريزي كنند و همين نوع خبرها معمولا از همين مرحله نشت ميكند. محتملترين سناريو در كوتاهمدت، يك بازگشايي محدود و مرحلهاي است (با همان مدل اتباع كشورهاي ثالث و ديپلماتها) تا هم به افكار عمومي علامت داده شود و هم هزينه سياسي جهش بزرگ كاهش يابد و در افق بعدي، اگر توافق صلح ارمنستان-آذربايجان وارد فاز تثبيت شود، بحث گذرگاه مرزي باز براي تجارت و رفتوآمد عمومي هم جديتر ميشود. فعلا كليد زمانبندي دستِ يك متغير بيروني است: سرعت و سرانجامِ پرونده صلح ايروان-باكو.
پژوهشگر مسائل قفقاز
پربازدیدترینهای روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
استقبال بازار از خبرآمدن همتی
ماموريت «بيبي» در «مارئهلاگو»
پا در ركاب توانمندسازي «زنان»
چرخه معيوب قدرت
آشنايي در فضاي مجازي زمينهساز آزار دختر نوجوان شد
نوري كه هيچگاه خاموش نميشود
نفوذ آرام چين در امريكاي لاتين و پايان انحصار امريكا
آزمون مرحلهاي عاديسازي روابط تركيه و ارمنستان
بيضايي و داع با معمار فرهنگِ پرسشگر
به احترام بهرام بيضايي
تاملي در حكمراني ارتباطات انساني
صلح در اوكراين همچنان در پرده ابهام
زيست در شهر تهران؟
شريك ريشهها و روح انسان ايراني
من روياهايم را زندگي ميكنم
معلمي با سينهاي سرخ كه شاگرداني آگاه پرورش داد
فاصله بودجه با واقعيتهاي اقتصادي
وقتي بنگاههاي مولد قرباني ميشوند
نفوذ آرام چين در امريكاي لاتين و پايان انحصار امريكا
آزمون مرحلهاي عاديسازي روابط تركيه و ارمنستان
بيضايي؛ وداع با معمار فرهنگِ پرسشگر
به احترام بهرام بيضايي
تاملي در حكمراني ارتباطات انساني