روزنامه ابتکار
1396/07/25
دختران کانون اصلاح تربیت در جشنوارههای جهانی «رویاهای دم صبح» مملو از نجابت نگاه است
فاطمه رنجاندیش«رویای دم صبح» ساخته مهرداد اسکویی در نخستین بار در جشنواره «سینما حقیقت» و پس از آن در «سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر» نمایش داده شد. با وجود اینکه اکران عمومی این مستند به درخواست کارگردان متوقف شد اما روند حضور فیلم در جشنوارههای جهانی همچنان ادامه دارد. به گونهای که هر دو هفته یکبار تا پایان 2019 در جشنوارههای مختلف رزرو شده است.
مهرداد اسکویی معتقد است:« من نه تنها مصلح اجتماعی که فیلمسازی اجتماعی هم نیستم. من فقط یک فیلمسازم که در نهایت کانالی ارتباطی برای کسانی هستم که باید صدایشان به گوش مسئولان برسد.»
«رویای دم صبح» که روایت متفاوتی از دختران کانون اصلاح و تربیت را به تصویر میکشد از جشنوارههای مهمی چون شصت و ششمین جشنواره فیلم برلین، جشنواره True & False بخش True vision، نوزدهمین جشنواره فیلم مستند Ful- Frame، و کشورهایی چون: مولداوی، لهستان، پرتغال، آلمان و آمریکا جوایز معتبری را دریافت کرده است.
با مهرداد اسکویی درباره روند حضور «رویاهای دم صبح» در بیش از 70 جشنواره جهانی گفتوگو کردیم:
ایده ساخت مستند «رویای دم صبح» از چه زمانی در ذهن شما شکل گرفت؟
ایده اولیه «رویای دم صبح» از دو منظر در ذهن من شکل گرفت، خودم و خانوادهام. پدرم زندانی سیاسی پیش از انقلاب بود که 5 سال زندانی و به سختی شکنجه شد. ضمن اینکه پدر بزرگ من جز شیعیانی بود که به همراه خانوادهاش از روسیه اخراج شدند. آنها هر چه داشتند را به طلا تبدیل کردند و در بدنشان مخفی کردند. مرزبانان و ارتش در داخل و بیرون مرزها اموالشان را دزدیدند. پدر بزرگم شکایت کرد و منجر به زندانی شدنش شد. بعد از مدتی فوت هم کرد. از سویی دیگر پدر من 3 بار ورشکسته شد و همزمان با نوجوانی شرایط بدی را تجربه کردم. برای گذراندن یک زندگی معمولی آهی در بساط نداشتیم. در 15 سالگی تصمیم به خودکشی گرفتم. سوال بزرگ من این بود که چرا هیچ آدمی به ما کمک نمیکند و صدایمان را نمیشنود. با خودم فکر میکردم ما خانواده خوبی هستیم اما چون پول نداریم هیچ کس ما را نمیبیند. این مسئله باعث شد به کودکان کانون اصلاح و تربیت و به خصوص نوجوانان بپردازم. میخواستم به صدای کسانی گوش دهم که دیگران نمیشنیدند. بنابراین از سال 2007 نخستین فیلم را با موضوع پسران کانون اصلاح و تربیت ساختم . آن فیلم مورد توجه سازمان زندانها، مسئولان کانون اصلاح تربیت و فستیوالهای جهانی قرار گرفت. دلم میخواست فیلمی بسازم که این بچهها را خارج از زندان نشان دهم. بعد از مدتی کانون تصمیم گرفت بچهها را به سفری ببرند . با من تماس گرفتند که شما 4 سال پیش میخواستید در این باره مستندی بسازیم حالا زمان مناسبی است تا در این سفر همراهشان باشید . نتیجه آن مستند «آخرین روزهای زمستان» بود. در همان زمان دخترانی را با دستبند میدیدم که به گوشهای از مجموعه شهر زیبا میبرند. از همان زمان تلاش کردم تا مجوز بگیرم و بالاخره «رویاهای دم صبح» را ساختم.
این پروسه چند سال طول کشید؟
در مجموعه سه مستند «روزهای بی تقویم»، «آخرین روزهای زمستان» و «رویاهای دم صبح» از سال 2006 تا 2015 طول کشید.
با وجود اینکه «رویاهای دم صبح» حکایت دردها و رنجهای دختران کانون اصلاح و تربیت است اما نه تنها مستند سیاهی نیست که امید را به بیننده القا میکند. به نظرم این به نگاه بیارتباط با شخصیت فردی شما نیست. به گونهای تصورعموم به بچههای کانون اصلاح و تربیت را تغییر میدهد و دخترکان معصومی را نشان میدهد که قربانی شرایط هستند.
متاسفانه ملت ما معمولا با پیش فرضها حرکت میکند. در واقع وقتی میگوید، بچه دزد مهری را به پیشانی او میزند و این بچه از مسیر بازگشت به اجتماع، جامعه و زندگی منفک میشود زیرا جامعه او را پس زده است. این از جمله مشکلاتی است که جامعه ما دارد. هیچ وقت باور نکردیم بچههای کانون اصلاح و تربیت بخشی از ما هستند چه بسا بچههای ما هستند. اگر من توانستم با نگاه درستی به آنان نگاه کردم به این دلیل است که یک پدر هستم و دخترم آن زمان 16 ساله بود. مدام فکر میکردم چطور باید با دخترم رفتار کنم. با بچههای کانون هم به همان شکل رفتار میکردم. اگر بچههایی در کانون هستند یکی از مهمترین دلایلش آدمهای جامعه هستند. اگر این بچهها گرسنگی می کشند تک تک ما مقصر هستیم. اگر این بچهها خانوادههای وحشتناکی دارند که آزارشان میدهند و دولت آنگونه که باید نمیتواند نقشش را در راستای حمایتگری و پیشگیری ایفا کند، ما مقصر هستیم. به همین دلیل بخشی از آنان در بزرگسالی به زندان عمومی منتقل میشوند یا با گرسنگی و شرایط سخت راهی خیابانهای شهر میشوند. اجتماع نتوانسته یا نخواسته است که به درستی نقشش را در مورد این افراد ایفا کند در نهایت این بچهها به آدمهای حاشیه زندگی تبدیل میشوند. من این درد را کشیدم به عنوان فردی که درنوجوانی فقط پول نداشت. شاگرد زرنگ مدرسه بود، کارهای هنری انجام میداد و نمراتش خوب تنها به دلیل اینکه فقیر بود، از یک دارایی به فقر رسیده بود؛ خودش و خانوادهاش محکوم به از یاد رفتن و تحقیر بودند. این باعث میشود نوجوان 15 سالهای تصمیم به خودکشی بگیرد. برای من فرقی نمیکرد بچههای کانون چه کسانی هستند؟ مهم آن است که امید داشته باشند و برای زنده بودن تلاش کنند. فقط به آنان امکان حرف زدن دادم تا دیده شوند. در جشنواره بی اف آی لندن داوران بعد از سالها به ایران جایزه دادند، معتقد بودند این مستند در کنار ناامیدی، سرشار از امید به زندگی است در صورتی که فیلمساز به راحتی میتوانست اثر تلخ و سیاهی را خلق کند «رویای دم صبح» مملو از نجابت نگاه است. ایمان دارم این نگاه هیچارتباطی به فیلمساز ندارد بلکه از خود بچهها نشات میگیرد. در فیلم جدیدم هم تصمیم گرفتم با کارکترها کارگردانی مشترک کنم تا فیلم من و گروه سازنده نباشد بلکه متعلق به سوژههای داستان است.
در گفتوگویی که دو سال پیش درباره «رویای دم صبح» داشتیم، توضیح دادید که دخترکان این مستند آسیب دیده بودند و زمانی زیادی صرف شد تا به شما اعتماد کنند. در این مدت اعتمادی که شکل گرفت ادامه پیدا کرد ؟ هنوز با آنها ارتباط دارید؟
بر اساس قراری که با کانون اصلاح و تربیت و سازمان زندانها داشتیم. بعد از پایان هر فیلم نباید ارتباطی شگل بگیرد. چرا که برای هر دو طرف خطر آفرین بود. امکان داشت بچهها به گروه سازنده وابسته شوند و از طرفی چون در فضای جرم خیزی هستند، مشکلاتی برای ما ایجاد شود. بنابراین قانون را کاملا رعایت کردم تا سال گذشته که مدیر بخش دختران کودکان اصلاح و تربیت تماس گرفت و گفت چند نفر از دختران امکان ادامه تحصیل در مقطعهای دبیرستان و دانشگاه را دارند اما شرایط مالی ندارند. آیا دوست دارید در ارتباط با همکاری کنید. بلافاصله با مسئولان تماس گرفتم و اجازه دادند با دختران تماس بگیرم. در این مدت تلاش کردم از نظر مخارج زندگی و تحصیلی از آنها پشتیبانی کنم. البته از بعد از مدتی مشکلاتی شکل گرفت که نتوانستم به این روند ادامه دهم. در حال حاضر با سه نفرشان در ارتباط هستم. دو نفرشان به دانشگاهی میروند و یکی از آنها دبیرستانی است. از آنجایی برنامه مشخصی برای نجات زندگیشان دارند، تمام تلاشم را میکنم.
چرا نتوانستید از دیگر دختران «رویای دم صبح» حمایت کنید؟ چه مشکلاتی مانع از ادامه این روند شد؟
تعدادی از دختران به خیابانها برگشتند. به عنوان مثال هر چند وقت یکبار موبایلشان را عوض میکنند یا امکان پاسخگویی ندارند. در مواردی هم به اعتیاد برگشتند. تا جای امکان به مراکز مشخصی معرفیشان میکنم تا حمایت شوند. مشاوران من در کانون اعتقاد دارند وقتی در این شرایط قرار بگیرند، هیچ راه کمکی وجود ندارد. بنابراین فرد حمایت کننده نیز فشار زیادی متحمل میشود و از بقیه دختران هم باز میماند. اگرچه از طریق یک واسطه با سه دختر «رویای دم صبح» در ارتباط هستم که دو نفرشان هنوز در زندان هستند. این فیلم کمک بسیاری کرد تا ان جی ا ها و حمایتگران بسیاری از طریق کانون اصلاح تربیت با آنان در ارتباط هستند.
مواردی را داشتید که بعد از تماشای فیلم برای حمایت از سوژههای کانون اصلاح و تربیت به شما رجوع کنند؟
اجازه نداریم افراد را به صورت مستقیم با بچههای کانون ارتباط دهیم. ضمن اینکه افراد زیادی بعد از تماشای فیلم داوطلب کمک هستند اما در کمتر از چند روز فراموش میکنند. معمولا بعد از تماشای فیلم احساس گناه میکنیم و برای آرام کردن وجدانمان تصمیماتی را میگیریم. فوران احساسات که به سرعت هم فروکش میکند، دردی را درمان نمی کند.
مهرداد اسکویی در جریان دغدغههایی که دارد، یک مصلح اجتماعی است یا فیلمساز اجتماعی است؟
من نه تنها مصلح اجتماعی که فیلمسازی اجتماعی هم نیستم. من فقط یک فیلمسازم که در نهایت کانالی ارتباطی برای کسانی هستم که باید صدایشان به گوش مسئولان برسد. در تمام این سالها از شعار و ریا خسته شدهام. سهمی که به عنوان یک فیلمساز دارم در شناساندن سوژههای داستانهایم است.
به چه دلیلی اکران داخلی را متوقف کردید؟در صورتی که «رویای دم صبح» در اکران «هنر و تجربه» قرار داشت؟
آقای علمالهدی و دوستان «هنرو تجربه» توجه ویژهای به «رویاهای دم صبح» داشتند. با توجه موفقیت داخلی فیلم در «سینما حقیقت» و «جشنواره فیلم فجر» شرایط اکران فراهم بود اما به دلیل اینکه چهره این دختران در فضاهای عمومی شناسایی نشود از اکران عمومی «رویاهای دم صبح» داوطلبانه گذشتم. حتی فیلم را در تلویزیون و دیویدی منتشر نکردیم. به صورت محدود در 3 الی 4 جشنواره داخلی و تعدادی از دانشگاهها برای دانشجویان حقوق و تاریخ نمایش داشتیم که با تماشای فیلم در قوانین و پژوهشهای علمی مورد استفاده قرار گیرد. به ایمد اینکه در شرایط بهترکودکان اصلاح و تربیت تاثیر گذار باشد.
از ابتدا برای اکران عمومی «رویاهای دم صبح» برنامه ریزی نکرده بودید؟
اگر میخواستیم برای عموم نمایش بگذاریم باید تمام چهرهها را شطرنجی میکردیم. در این صورت هیچ ارتباطی با دختران و معصومیت چهرههایشان شکل نمیگرفت. مشابه هزاران دقایق فیلمی که تلویزیون با سیاه و سفید، شطرنجی و در کنتراست قرار دادن چهرههای این بچهها ساخته میشود. من میخواستم 160 درجه خلاف این روند، بگویم این دختران شبیه بچههای ما هستند و هیچ فرقی نمیکنند. بنابراین از دیگر سازی آنها به وسیله افکتها جلوگیری کردم. به این بها از اکران عمومی انصراف دادم. همانطور که میدانید درآمد ما از راه اکران، دی وی دی و تلویزیون فراهم میشود اما این روش برای دختران «رویای دم صبح» نگران کننده بود پس از منفعت خودمان گذشتیم.
استقبال جشنوارههای خارجی از این مستند از چه زمانی آغاز شد؟ پیش بینی در این مورد داشتید؟
ابتدا از فستیوالهای داخلی شروع کردیم. چرا که همیشه مایلم نخستین اکران را در ایران داشته باشم. با استقبال بسیاری رو بهرو شدیم تا اندازهای که در سالنها نمایش دهنده فیلم جا نبود. بعد از آن مطمئن نبود «رویای دم صبح» با مخاطبان خارجی ارتباط برقرار کند. نخستین جشنوارهای که فیلم را ارسال کردیم ایتکای فرانسه (بزرگترین جشنواره مستند دنیا) بود که فیلم را رد کردند.
به چه دلیلی؟
معمولا دلیل خاصی را عنوان نمیکنند. البته نسخه ارسالی از نظر صدا و تصویر کامل نبود. بعدها که نسخه قبلی را دیدم، فکر کردم اگر خودم هم بودم، قبول نمیکردم. کمی ناامید شدم تا اینکه فستیوالی در سوئد که به لحاظ جهانی چندان مطرح نیست، ایمیلی مبنی بر پذیرش «رویای دم صبح» در بخش فستیوالهای جهانی ارسال کردند. با اینکه بارها تجربه حضور در جشنواره جهانی داشتم، با دیدن این درخواست نفس راحتی کشیدم که «رویای دم صبح» توانسته با مخاطب خارجی ارتباط برقرار کند. چند روز بعد پخش کننده فیلم خبر داد که فیلم در جشنواره برلین 2016 انتخاب شده است. به این ترتیب حضور «رویاهای دم صبح» در جشنوارههای جهانی آغاز شد. تقریبا از برلین تا امروز هر دو هفته در یک فستیوال جهانی نمایش داشتیم و 29 جایزه معتبر بینالمللی دریافت کردیم. لیست 70 جشنواره را که در آنها حضور داشتیم را دارم اما در حال حاضر که پخش کنندگان محلی کشورها برای اکران با پخش کنندههای جهانی وارد مذاکره شدهاند، آمار حضور در جشنوارهها را ندارم. آنچه اهمیت ویژه ای دارد، «رویای دم صبح» مخاطبان جهانیاش را پیدا کرده است. در بسیاری از دانشگاههای انگلیس، سوئیس، فرانسه و ژاپن اکران شده است. بسیاری از منتقدان جهانی درباره فیلم نقد نوشتهاند و 5 ستاره به «رویای دم صبح» دادهاند. علت اصلی این استقبال هنوز برای من به عنوان صاحب اثر مشخص نیست اما جالب است که منتقدان جهانی گفتهاند در دو سال گذشته که جنگ، سوریه و داعش از اهمیت ویژهای برخوردار است. چطور این فیلم با چنین موضوعی مورد توجه قرار گرفته است. همچنین «رویای دم صبح» تا پایان 2019 در جشنوارهها رزرو شده است. بعید میدانم مستند بلند داخلی تا امروز به این موفقیت دست پیدا کرده باشد.
پیشنهاد ژاپن برای همکاری در مستند جدید شما در چه مرحلهای است؟ این همکاری به چه صورت انجام خواهد شد؟
وقتی به عنوان یک فیلمساز جهانی معرفی میشوید، تعدادی از کشورها پیشنهاد همکاری و ساخت فیلم در کشور خودشان را عنوان میکنند یا به عنوان سرمایهگذارو تهیه کننده مشترک اعلام آمادگی میکنند. پیشنهاد همکاری ژاپن در هر دو این موراد اعلام شد.
تصمیم شما برای همکاری با ژاپن جدی است؟
در حال حاضر ایدهای دارم اما هنوز تصمیم نهایی را نگرفتهام. فعلا روی پروژه دیگری فعالیت میکنم که در مرحله تدوین است. تمام تلاشم این است که در ایران فیلم بسازم.
دراین دوره از جشنوارههای داخلی حضور دارید؟
خیر! مونتاژ این مستند تا 8 الی 10 ماه آینده ادامه دارد.
پربازدیدترینهای روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
محمدرضا عارف مطرح کرد
احتمال خداحافظی خاطیان از فراکسیون امید
« ابتکار» از چالش انتخاب یک وزیر گزارش می دهد
وزارت علوم همچنان بدون گزینه
دختران کانون اصلاح تربیت در جشنوارههای جهانی
«رویاهای دم صبح» مملو از نجابت نگاه است
جلال خوشچهر
سیاست تهران در قبال واشنگتن
« ابتکار» از ابعاد یک شایعه گزارش میدهد
توهم شکاف در اصلاحات
« ابتکار» مسائل و معضلات پیش روی مورخان تاریخ شفاهی را بررسی می کند
پژوهشگر یا بازجو؟
خطری که از بیخِ گوش بازار رد شد
عبور از خوان چهارم ارز
یکی از شریانهای مهم رودخانه کارون در خطر است
دز در انبوهی از زباله
قاضی مقیسه بعد از پایان جلسه دادگاه پرونده موسوم به فساد نفتی:
زنجانی گفت پول دارم و یک ریال هم نمیدهم
در نخستین نشست خبری شهردار تهران مطرح شد
کشف معجزه آسای بدهی های شهرداری
موگرینی:
هیچ رئیسجمهوری نمیتواند برجام را لغو کند
قاضی مقیسه بعد از پایان جلسه دادگاه پرونده موسوم به فساد نفتی:
زنجانی گفت پول دارم و یک ریال هم نمیدهم
ولایتی:
ترامپ با ذلت از منطقه خارج خواهد شد