روزنامه شرق
1396/09/08
ديپلماسي آب قطعه گمشده موافقتنامه چابهار
شكوفه حبيبزاده: فاز يك بندر شهيد بهشتي چابهار ذيل موافقتنامه تأسيس دالان حملونقل و گذر بينالمللي بين دولتهاي جمهوري اسلامي ايران، جمهوري اسلامي افغانستان و جمهوري هند (موافقتنامه چابهار) آنقدر براي ايران و دو كشور همسايه اهميت دارد كه فقط 12روز پس از تصويب آن در مجلس شوراي اسلامي با 163 رأی موافق، يك رأی مخالف و دو رأی ممتنع از مجموع 200 نماینده حاضر در جلسه، قرار است هفته آتي از سوي حسن روحاني، رئيسجمهوری، با حضور بسياري از مقامات عاليرتبه داخلي و بينالمللي افتتاح شود. اين توافقنامه كه مشتمل بر یک مقدمه و 15ماده است، در ماده سه بر اهدافي نظير ايجاد دالان حملونقل قابل اعتماد بهمنظور حملونقل و گذر روان كالا و مسافر از طريق بندر چابهار بين جمهوري اسلامي ايران، جمهوري اسلامي افغانستان و جمهوري هند تأكيد ميكند. چابهار كه از ديرباز بهواسطه قابليت ارتباطي خود در منطقه بهعنوان «دروازه ملل» شناخته ميشود و چشم بسياري از كشورهاي قَدر براي همكاري در آغاز فعاليت، بهدنبال آن بود، به سبب قابليت بالاي خود در زمان جنگ تحميلی توانست بسياري از مواد مورد نياز كشور را تأمين كند بدون آنكه حتي مورد يك حمله هوايي قرار گيرد. موقعيت استراتژيك اين منطقه، چنان است كه افغانستان، از چابهار بهعنوان بهترين فرصت براي رهايي از وابستگي به پاكستان ياد ميكند. کاهش وابستگی افغانستان به پاکستان
عبدالله، رئیس هیئت اجرایی کشور افغانستان، چندي پيش (24 آبان 96)، اعلام کرد با راهاندازی کامل بندر چابهار، وابستگی این کشور به پاکستان در ترانزیت کالا از هند به این کشور از بین خواهد رفت. بندر چابهار در استان سیستان و بلوچستان ایران و در جنوب شرقی این کشور قرار دارد. این بندر از منطقه خلیج فارس خارج است و ازاینرو دسترسی به آن برای کشورهایی مانند هند بسیار آسانتر از دسترسی به بنادر خلیج فارس است. رئیس هیئت اجرائی افغانستان در این راستا گفته است: «درحالحاضر بخش زیادی از کالاهای صادراتی کشور هند به افغانستان از طریق کشور پاکستان و از مسیر بندر کراچی انجام ميشود. ازاينرو دو کشور سالهاست که براي يافتن مسير جايگزين قابل اطمينان و کاهش وابستگي به کشور پاکستان در حال بررسي مسيرهاي موجود هستند. مسير بندر چابهار ميتواند يک مسير مناسب براي اين مهم باشد و وابستگي افغانستان به پاکستان را بهکلي از بين ببرد».موافقتنامه موسوم به چابهار در حالي در سوم خرداد 1395 با حضور رؤساي جمهور ايران، افغانستان و نخستوزير هند در تهران امضا شد كه ايران نتوانست بهخوبي از فرصت در اختيار قرار داده شده به افغانستان در مقابل ايجاد تعهد براي اين كشور بهمنظور افزايش حقابه ايران، استفاده كند. اين نكته البته گويا فقط از سوي ايران اينچنين مغفول مانده، زيرا درست پس از امضاي اين قرارداد، اشرف غني (رئيسجمهور افغانستان) و مودي (نخستوزير هند) مستقيما از تهران به کابل سفر کردند و سد سلما را که با هزينه تقريبي 300 ميليون دلاري هند ساخته شده است، در بالادست ايران و روي رودخانه هريرود افتتاح کردند.
توافقنامه چابهار فرصت ازدسترفته ديپلماسي آب شرق ايران
به گفته كارشناسان، سد سلما که به سد دوستي هند و افغانستان تغيير نام داده شد، در بالادست رودخانه هريرود و در بالادست سد دوستي ايران و ترکمنستان ساخته شده که از زمان شروع آبگيري آن مشکلاتی بسيار جدي براي تأمين آب شمال شرق کشور بهويژه شهر مشهد ايجاد شده است. بدون شک، آبگيري و افتتاح اين سد اثرات نامطلوب بسياري، هم از منظر امنيت آبي و هم محيط زيستي در شرق کشور ايجاد خواهد کرد. طبق قوانين و حقوق بينالمللي آب، کشور ايران و بهويژه شهر مشهد داراي حقابه از رودخانه هريرود است.
علاوه بر سد سلما، دولت افغانستان از سال 2013 ساخت سد «پاشدان» در يکي از سرشاخههاي رودخانه هريرود و در بالادست شهر هرات را آغاز کرده است. افغانستان يکي از کشورهاي پرآب منطقه است که تمام رودخانههاي اصلي آن از اين کشور خارج میشود و بيش از 90 درصد از آبهاي سطحي اين کشور با کشورهاي همسايه پاييندست آن مشترک است. بين همسايگان افغانستان، اين کشور فقط با ايران و آن هم بر سر رودخانه هيرمند قرارداد بينالمللي آبي دارد، ازاينرو متأسفانه هيچ قرارداد و معاهدهاي بر سر بهرهبرداري از رودخانه هريرود بين افغانستان و دو کشور همسايه پاييندست - ايران و ترکمنستان- وجود ندارد و افغانستان نيز در عمل مايل به مذاکره بر سر بهرهبرداري از اين رودخانه نيست. ايران و ترکمنستان همواره به ساخت اين سدها بهدليل اثرات سوء بر پاييندست اعتراض داشتهاند و هميشه خواهان حقابه طبيعي خود از آن بودهاند. از سوي ديگر، کشور هند نيز براي دستيابي به منافع سياسي و اقتصادي خود و بهويژه مقابله با پاکستان، سرمايهگذاري گستردهاي در افغانستان بهويژه در حوزه سدسازي در اين کشور انجام داده است، ازاينرو تحليل امنيت آبي شرق کشور که بخش عمده آن به افغانستان وابسته است، مسئله پيچيدهاي است که نيازمند «ديپلماسي آبي» قوي در اين زمينه است.
با توجه به مشکلات جدي کشور در حوزه آب در شرق کشور بهويژه منطقه سيستان و خراسان، سياستهايي مانند «راه» در برابر «آب» يا «تسهيل دسترسي به بندرها» و «تجارت اقتصادي» در برابر «آب» از راهکارها و گزينههاي پيشِروي کشور در عرصه ديپلماسي آب براي حل مشکلات آبي شرق کشور است. اميد است مديران و سياستگذاران کشور از اين فرصت همکاري که دو کشور هند و افغانستان بهشدت به آن وابستهاند، بيشترين بهره را براي دسترسي و بهرهوري پايدار از منابع مشترک آب طبق قوانين و کنوانسيونهاي بينالمللي آب ببرند.
سود بالاي تجاري هندوستان از چابهار
هرچند انعقاد اين قرارداد و بهتبع آن، افتتاح فاز نخست بندر شهيد بهشتي، ايران را تبديل به قطب ترانزيت منطقه خواهد كرد، اما به نظر ميرسد اين موقعيت چنان براي هند و افغانستان داراي اهميت بود كه حتي در شرايطيكه در قراردادهاي BOT كشور فاينانسور (در اينجا هند 150ميليارد دلار فاينانس در اختيار ايران قرار ميدهد) ميتواند 15درصد تسهيلات را از کشور خود تأمين کند، هندوستان از اين امتياز خود درميگذرد. اين در حالي است كه از سوي مقامات ايران، از اين بهظاهر امتيازگيري در قرارداد با هنديها براي توسعه بندر شهيد بهشتي، بهعنوان يکي از بهترين مدلهاي قرارداد خارجي در کشور ياد ميشود. به گفته مديرکل سازمان بنادر و دريانوردي سيستانوبلوچستان، در اين قرارداد، محل تأمين تجهيزات را ايران مشخص ميكند، اما در ديگر قراردادهاي BOT آن کشور ميتواند 15درصد تسهيلات را از کشور خود تأمين کند.
نكته قابلتوجه آن است كه رئيس اداره مطالعات و سياستگذاري در دهلينو به الجزيره گفته امضاي سند بندر چابهار يک راه اقتصادي استراتژيک براي هند به شمار ميرود تا اين کشور بتواند صادراتش را از طريق هند به بازارهاي افغانستان و کشورهاي آسياي ميانه انتقال دهد. اين در حالي است که پيش از اين بهخاطر اختلافات بين هند و پاکستان، دهلينو به بازارهاي افغانستان و آسيايميانه دسترسي نداشت.
با وجود اين مشكل، ماده 12 اين موافقتنامه به موضوع «الحاق» اشاره ميكند. بنا بر اين ماده: «1. اين موافقتنامه براي الحاق هر كشوري، مفتوح است.
2. هر كشوري كه قصد الحاق به اين موافقتنامه را داشته باشد، كشور امين اسناد و دبيرخانه را از قصد خود براي الحاق بهصورت كتبي آگاه خواهد كرد. 3. الحاق كشور درخواستكننده منوط به موافقت تمامي طرفهاي موسس است». همچنين ماده 13 اين موافقتنامه جمهوري اسلامي ايران را امين اسناد و محل استقرار دبيرخانه دائمي اين موافقتنامه ميشناسد. برهميناساس به نظر ميرسد بهترين اقدامي كه در اين راستا پيش از عملياتيشدن جدي اين همكاري مطرح است، پيگيري جدي وزارت امور خارجه براي الحاق موضوع حقابه ايران از هريرود و الزام افغانستان و هند بر رعايت قوانين بينالمللي براي دسترسي كشور پاييندست (ايران) به آبهاي مشترك خواهد بود.
90 درصد حجم تجارت افغانستان از طریق بندر شهیدبهشتی چابهار
امیرحسین اسماعیلی، مجری طرح توسعه بندر شهیدبهشتی چابهار، در گفتوگو با «شرق» میگوید: در مطالعات اولیه این پروژه، بناست پنج میلیون تن کالا در سال، بالغ بر 90 درصد حجم تجارت افغانستان از طریق این بندر به این کشور منتقل شود. بنابراین حتی اگر این موافقتنامه امضا نمیشد، تجار افغانستانی علاقهمند بودند از این بندر استفاده کنند.
او با بیان اینکه بندر چابهار برای انتقال بار به افغانستان بسیار ایمن است، میگوید: تجار افغانستانی برخی کالاهای خود را از طریق بندر شهیدرجایی بندرعباس به افغانستان انتقال میدهند، درحالیکه بندر شهیدبهشتی چابهار یک روز دریایی نزدیکتر از بندر شهیدرجایی است. با درنظرگرفتن اینکه انتقال بار از طریق کشتیهای با 12هزارو 500 تیاییو (TEU) کانتینر باشد، هزینه انتقال بار از طریق بندر چابهار در هر کشتی 200 هزار دلار پایینتر است.بااینحال به گفته این کارشناس، میتوان در الحاقیهای به این موافقتنامه که موجب تقویت روابط سه کشور میشود، موضوع آبهای مرزی را نیز مدنظر قرار داد که این مسئله فراتر از وظایف سازمان بنادر و در مقوله حاکمیتی است، اما بهتر بود در این توافقنامه به این موضوع توجه میشد.در جریان بازدید خبرنگاران از فاز یک بندر شهیدبهشتی چابهار، مجری طرح توسعه بندر شهیدبهشتی چابهار با بیان اینکه سرعت کار در طرح توسعه بندر شهیدبهشتی در دولت یازدهم به دوونیم برابر رسید، گفت: ۳۰ میلیون دلار تجهیزات در بندر شهیدبهشتی چابهار نصب شده است. امیرحسین اسماعیلی با بیان اینکه بندر شهیدبهشتی ظرفیت رقابت با بنادر داخلی را دارد، گفت: با توجه به اینکه بندر چابهار در توسعه محور شرق بسیار تأثیرگذار است، برای توسعه آن مناقصهای برگزار شد و شرکت هلندی رویال هاسکنیک طرح مطالعاتی توسعه بندر شهیدبهشتی در چابهار را با مشارکت شرکتهای ایرانی انجام داد. او با بیان اینکه سال ۸۶ مناقصه بینالمللی توسعه بندر شهیدبهشتی برگزار شد، گفت: قرارگاه خاتمالانبیا پتانسیل توسعه این طرح را داشت و برنده این مناقصه شد و ۳۴۱ میلیون دلار اعتبار برای اجرای این پروژه تعیین شد.مجری طرح توسعه بندر شهیدبهشتی چابهار با بیان اینکه بندر شهیدبهشتی
در حال حاضر قابلیت پهلوگیری کشتیهای ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار تن را دارد، گفت: برای توسعه بندر شهیدبهشتی پنج فاز طراحی شده است که با مجموع این فازها ظرفیت تخلیه و بارگیری بندر شهیدبهشتی به ۸۵ میلیون تن میرسد.او با اشاره به اتصال این بندر به راهآهن اظهار کرد: ۲۰ تا ۳۰ درصد از باری که وارد بندر شهیدبهشتی میشود باید با حملونقل ریلی جابهجا شود. او ادامه داد: درحالحاضر پروژه راهآهن زاهدان – چابهار ۲۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است که با اتصال ریل به بندر بار از این طریق ترانزیت میشود.
طلب قرارگاه خاتمالانبیا تصفیه شد
بهروز آقایی، مدیر کل سازمان بنادر و دریانوردی استان سیستانوبلوچستان با اشاره به ورود قرارگاه خاتمالانبیا به فاز یک بندر شهیدبهشتی در چابهار اظهار كرد: درحالحاضر هیچ بدهیاي به قرارگاه خاتمالانبیا نداریم و شاید در قسمتهایی به دلیل طولانیبودن قرارداد بین سازمان بنادر و قرارگاه، اسناد مالی در گردش وجود دارد اما هیچ صورت وضعیتی که پرداخت نکرده باشیم، نیست. تمام پرداختها به قرارگاه نقدی است و از اسناد خزانه استفاده نمیشود. او با اشاره به استقرار گمرک و تجهیزات گمرکی در بندر شهیدبهشتی اظهار کرد: تمام روند ورود و خروج کالا در بندر شهیدبهشتی و استان سیستانوبلوچستان از طریق گمرک ایران کنترل میشود و هیچ کالایی نیست که بدون نظارت گمرک از کشور خارج شود.
اولویت اپراتوری شهیدبهشتی با هندیهاست
مدیرکل سازمان بنادر و دریانوردی سیستانوبلوچستان با بیان اینکه در پایان طرح توسعه بندر شهیدبهشتی، ظرفیت این بندر به 85 میلیون تن میرسد، گفت: اولویت اپراتوری در این بندر با سرمایهگذاران هندی است، اما اگر هندیها تمایل نداشته باشند که قبل از ورود تمام تجهیزات اپراتور بندر شهید بهشتی باشند در این صورت اپراتور دیگری انتخاب میشود. آقایی با اشاره به میزان واردات کالاهای اساسی در کشور گفت: از سال 94 تا 96، 41 میلیون تن کالای اساسی وارد کشور شده است هرچند که شاید سهم بندر چابهار در این واردات زیاد نباشد اما در شرایط بحران بندر چابهار که تنها بندر اقیانوسیه کشور محسوب میشود میتواند سوپاپ اطمینان همه بنادر کشورمان محسوب شود.آقایی با اشاره به قرارداد با هندیها برای توسعه بندر شهید بهشتی گفت: قرارداد با هندیها برای توسعه بندر شهید بهشتی یکی از بهترین مدلهای قرارداد خارجی در کشور است. درحالیکه میزان سرمایهگذاری هندیها 85میلیون دلار و فاینانس 150میلیون دلاری است اما نکته بسیار مهم قرارداد، استفاده از فرصت جابهجایی بار بین سه کشور هند، افغانستان و روسیه است.
او در اینباره توضیح داد: باری که بین هند، افغانستان و روسیه جابهجا میشود 16 میلیون تن است و با حضور هندیها در پروژه توسعه بندر شهید بهشتی این بار از چابهار عبور میکند و به همین دلیل هندیها را در توسعه بندر شهید بهشتی مشارکت دادیم. قرارداد با هندیها 10ساله است اما سهم درآمد ایران نسبت به هندیها در حوزه ترانزیت، ترانشیت و صادرات بیشتر است.
آقایی تأکید کرد: این قرارداد با هندیها BOT منعقد شده و همه تجهیزات بندر شهید بهشتی پس از پایان 10 سال (پایان مدت قرارداد) تحت مالکیت جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.
پربازدیدترینهای روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
حکم مرتضوی لازمالاجراست
ماجرای حلالیتطلبی آیتالله
پیشنهاد عجیب به زلزله زدگان
افشاي نام شخصيتهاي سياسي ويژهخوار
حل برخی مسائل، نیازمند هماهنگی در داخل حکومت
حضور در آبهای آزاد همچون گذشته باید ادامه یابد
دروغ، خلاف واقع گندهگويي و توهين به اين و آن
سکه از بقایی نگرفتیم
از وقايع عربستان حرفي نميزنم
ديپلماسي آب قطعه گمشده موافقتنامه چابهار
سرگيجه فدراسيون کشتي از معضل اسرائيل
به مناسبت سالروز تولد استاد كيهان كلهر
غوغای سیاستهای ضدایرانی در واشنگتن
تهدید عراق برای نفت ایران
20 سال پيش ؛ امـروز، عصر
ارتباط دوسويه با آسيبديدگان زلزله