روزنامه فرهیختگان
1396/11/26
جنبش دانشجویی از زاویه نگاه نویسندگان
پرسوجو کردن و دانستن درباره قهرمانان به خصوص قهرمانان گمنام و کسانی که اسمشان کمتر در تاریخ شنیده شده، همیشه برای افراد به خصوص شیفتگان کتاب و کتابخوانی جذاب بوده است؛ حال اگر این قهرمانان از قشر دانشجو و دانشگاهیان باشد، جذابیت را برای مخاطبان چندین برابر میکند؛ قشری که چه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و چه پس از آن و در دوران فعلی، نقش مهمی در بسیاری از وقایع داشته است. اهمیت شناساندن این قهرمانان به جامعه باعث شده امروز کتابهای زیادی مانند «دا»، «من زندهام»، «سفر سرخ» و... در این باره منتشر شود، با این حال جنس علاقه دانشجو و به تبع آن دانشگاهیان به این مهم با سایر اقشار متفاوت است؛ چراکه آنها بیشتر علاقهمند به خواندن آثاری هستند که قهرمان داستان از قشر خودشان باشد. در حقیقت آنها میخواهند بدانند که دانشجویان پیش از انقلاب اسلامی چه نقشی در این پیروزی داشتهاند. «فرهیختگان» در این گزارش سعی کرده کتابهای منتشر شده درباره جنبش دانشجویی و نسبت آنها را با انقلاب اسلامی معرفی کند که در ذیل میخوانید: کتاب «بسیج دانشجویی و هویت انقلاب اسلامی» به تالیف بهروز تقیزاده در ۴۰۰ صفحه با موضوع سازمان بسیج دانشجویی و توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است. بخش اول این کتاب درباره «هویتشناسی متفاوتترین انقلاب جهان» است که در دو فصل از مفاهیم آن و ماهیت انقلاب اسلامی سخن میگوید. بخش دوم کتاب نیز درباره «جایگاه بسیج و مراحل تشکیل بسیج دانشجویی» است که در سه فصل «جایگاه بسیج در انقلاب»، «بسیج دانشجویی از آغاز تاکنون» و «ارزشها و اصول دانشجویی» به این مهم میپردازد. نویسنده در بخش سوم و پایانی کتاب درباره «نقش بسیج دانشجویی در تحکیم و ترویج هویت انقلاب اسلامی» توضیح داده است. بخش سوم که بیش از دو سوم کتاب را نیز شامل میشود در پنج فصل تنظیم شده و در حقیقت نویسنده این اثر، عملکرد و فعالیتهای بسیج دانشجویی طی سالیان پس از جنگ تا ۱۳۸۹ را به تصویر کشیده است. کتاب «نهضت امام خمینی» به تالیف حمید روحانی در چهار جلد نگاشته شده که اولین جلد آن در سال 1356 نوشته و منتشر شده است. نویسنده کتاب با این کار تاریخ را در خدمت مردم کوچه و بازار قرار داده تا از سرگذشت این مردم انقلابی و از جانگذشته پربار شود و سرنوشت نسلهای بعد را در سایهسار سرگذشت این نسل رقم زند. در حقیقت نویسنده با این اثر این مهم را نشان داده «تاریخ آن نیست که امیر میگوید بلکه آن واقعیتی است که مردمان هر زمان با تمام وجود اندیشه، اعتقاد و اعمالشان آن را میسازند.» حمید روحانی درباره این مجموعه میگوید: «کتابی که در پیش دارید گامی است در جهت رساندن واقعیتها، حقیقتها و اصالتها به نسلهای آینده و تمام انسانهایی که میخواهند از ماهیت و حقیقت انقلاب اسلامی به درستی آگاهی یابند و تلاشی است همراه و همگام با ملت مجاهد و قهرمانپرور ایران در جهت تداوم انقلاب اسلامی.» آنچه کتاب «نهضت امام خمینی» را پرارزش و مفید ساخته علاوهبر اسناد بهدست آمده از مرکز اسناد انقلاب اسلامی، حضور آگاهانه نویسنده دراین نهضت است. او از اولین مراحل نهضتدیدگان خویش را باز کرده و به عنوان ناظری نکتهسنج از تمام دقایق و ظرایف یادداشت برداشته و هر آنچه را به انقلاب اسلامی مربوط بوده، حفظ کرده است. روحانی، این مورخ در پیشگفتار جلد دوم کتاب که به قلم خود نوشته شده، آورده است: «نگارنده سالها و از آغاز نهضت اسلامی جریانهای درونی و برونی آن را پیگیری کرده و در متن آن قرار داشته است. لحظهای از مسائل انقلاب غفلت نکرده و جز یک سال سفر ترکیه در دیگر تبعیدها و هجرتها با امام بوده و همواره به گردآوری اسناد و اطلاعات همت گمارده است و تمام وقت و نیرو و اندیشه خود را ویژه گردآوری اسناد و مدارک و ثبت رویدادهای نهضتی کرده که از آغاز گام به گام با آن حرکت کرده است و خود شاهد رویدادهایی بوده که به ثبت آن پرداخته و در حقیقت خود در تاریخ بوده است؛ تاریخی که هنوز از آن خون میچکد.» «جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس تا پیروزی انقلاب اسلامی» از دیگر کتابهایی است که در سال 1381 به نویسندگی علیرضا کریمیان و توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است. نویسنده در این اثر به بررسی نحوه پیدایش جنبش دانشجویی در ایران از ابتدای تاسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، همراه با توضیح زمینهها و تاریخچه پیدایش آن، تاثیر اوضاع اجتماعی و اندیشههای سیاسی مختلف در رشد و انقلابی شدن آن پرداخته است. در بخشی از این کتاب آمده است: «دانشجویان همواره با توجه با روحیه نقاد، آرمانگرانه و رادیکال خود نسبت به وضعیت نامطلوب جامعه در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آن واکنش نشان داده و خواهان تغییرهای گسترده شدهاند و با بیان اعتراضها و تلاش برای انجام تغییر، جنبش دانشجویی را شکل دادهاند.» البته بخش اول کتاب مقدمهای نظری بر شکلگیری جنبش دانشجویی است. در این مقدمه علل گرایش دانشجویان سن، جنس، وضعیت خانوادگی، محیط دانشگاه، فرآیندهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی وسیاسی جامعه عنوان شده و هر کدام را به صورت جداگانه تشریح کرده است. در بخش دوم این کتاب به بررسی تاریخچه جنبش دانشجویی از سالهای 1313 تا 1341 پرداخته شده است. نویسنده در این اثر از دوران تاسیس دانشگاه تهران و شکلگیری جنبش دانشجویی در سال 1320 که شامل گرایش چپ مارکسیستی و گرایش اسلامی و انجمن اسلامی دانشجویان و نهضت خداپرستان سوسیالیستی و... میشود، صحبت کرده است. در کتاب «جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس تا پیروزی انقلاب اسلامی» موضوعات مختلفی مانند «ارتباط دانشجویان غیرمذهبی و رهبری انقلاب اسلامی» و «انجمنهای اسلامی خارج از کشور» و «جنبش دانشجویان ایرانی خارج از کشور» و «کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی در خارج از کشور» مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این اثر مستندات فراوانی از بیانیهها و اساسنامههای انجمنها و اعلامیههای آن دوره را برای مخاطب جمعآوری کرده که از جمله آن میتوان به پیام امام خمینی به دانشجویان در اعلامیه چهارم آبان 1343 اشاره کرد. پیامی که امام در آن فرمودند: «بر جوانان دانشگاهی است که با حرارت با طرح مفتضح (کاپیتولاسیون) مخالفت کنند. با آرامش و با شعارهای حساس مخالفت دانشگاه را به ملتهای دنیا برسانند. بر دانشجویان ممالک خارجه است که در مورد این امر حیاتی که آبروی مذهب و ملت را در خطر انداخته ساکت ننشینند.» «دانشجویان مسلمان پیرو خط امام» کتاب دیگری درباره دانشجویان پیرو خط امام (ره) است که توسط مرکز نشر اسناد تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و در سال 1366 منتشر شده است. کتاب «رسالت دانشگاه و دانشجو» به قلم شهید آیتا... دکتر بهشتی نیز از دیگر آثار منتشر شده درباره نقش دانشجویان در جریان پیروزی انقلاب اسلامی است که در سال 1364 به چاپ رسیده است. «پارهای از اسناد ساواک»، «کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان» و «از ظهور تا سقوط» نیز از دیگر آثار منتشر شده در این حوزه است. از دیگر کتابهای مستندی که راوی حقایق باشد میتوان به «گامی در جهت تشکل بسیج دانشجو و طلبه» اشاره کرد که توسط دفتر مجامع مقدماتی فرهنگستان علوم اسلامی( قم) در سال 1367 گردآوری و منتشر شده است. کتاب «تاریخ شفاهی دانشجویان پیرو خط امام دانشجویان و گروگانها» به قلم حسین جودی نیز زیر نظر مرکز اسناد رسمی در سال 1392 نگاشته شده است. کتابی که در آن، از دانشجویان پیرو خط امام که در جریان تسخیر لانه جاسوسی شرکت داشتهاند، مصاحبه و سوالاتی پرسیده شده که نسل جوان را با چرایی و چگونگی تسخیر لانه جاسوسی آمریکا توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام آشنا میکند. در حقیقت نویسنده در این کتاب پای خاطرات فاتحان لانه جاسوسی نشسته؛ فاتحانی مانند نادر دبیران، زینب کدخدایی، معصومه ابتکار، علیرضا افشار، محمد موسوی خوئینیها، عزتا... ضرغامی و... که هر کدام به سوالات مطرح شده در این کتاب پاسخ دادهاند. در بخش پایانی این اثر، سند دیدار کاردار سفارت آمریکا با شهید بهشتی یک هفته پیش از 13 آبان، خاطراتی از دانشجویان شهید پیرو خط امام و گزیدهای از وصیتنامههای شهدای دانشجویان پیرو خط امام آورده شده است. همچنین کتاب «توصیفهای ۱۳ آبان و ریشهها و پیامدهای آن در جامعه» به نوشته ابراهیم سجدهیوسفی و محمد سعادت در سال 1379 از دیگر آثار منتشر شده در این حوزه است. کتاب «اسنادی از جنبش دانشجویی در ایران (۱۳57 - ۱۳29)» نیز یکی دیگر از کتاب های منتشر شده با موضوع نقش جنبش دانشجویی در انقلاب اسلامی است؛ کتابی که به قلم میرحسین موسوی و هادی خانیکی نوشته شده و در سال 1380 از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد به چاپ رسیده است. محمدعلی زکریایی نیز کتاب «جنبش دانشجویی ایران» را در سال 1380 توسط انتشارات آیینه کتاب روانه بازار نشر کرد تا به سهم خود درباره حضور دانشگاهیان در انقلاب اسلامی روشنگری کند. «تاریخ شفاهی جنبش دانشجویی مسلمان» به تدوین محمدحسن روزیطلب و امیرحسین ثابتی هم از دیگر آثار این حوزه به شمار میرود که از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است. در این کتاب سعی شده تا جایممکن مقاطع مهم و سرنوشتساز تاریخ جنبش دانشجویی کشور مورد واکاوی قرار گیرد. در این اثر پرویز امینی، بهاره فیروزآبادی، کامران باقریلنکرانی، سیدنظامالدین موسوی، سیدصادق واعظزاده، علی خضریان و وحید جلیلی از گفتهها و ناگفتههای خود در آن دوران سخن گفتهاند. در بخشی از این کتاب علی خضریان در مورد تاسیس انجمنهای اسلامی میگوید: «آقای دکتر حشمتا... آزاده یکی از موسسان انجمن اسلامی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران مطرح میکند که ما وقت اینکه برای ناهار و استراحت برویم منزل را نداشتیم و در دانشکده استراحت میکردیم و نماز میخواندیم، ولی فضای غالب دانشگاه به قدری چپگرا بود که اگر میخواستیم نماز بخوانیم باید در زیر پله اقامه نماز میکردیم که یا تمسخر میشدیم یا اینکه مورد ضربوشتم قرار می گرفتیم. کم کم این سوال برای ما ایجاد شد که با اینکه یک کشور اسلامی هستیم، چرا فضای این طرف نردهها (درون دانشگاه در سال 1314) اینقدر متفاوت و علیه اسلام است؟ جریان چپگرا به دلیل داشتن تشکیلات با وجود اندک بودن بر اکثریت دانشگاه تسلط داشتند و ما چون بدونبرنامه و تشکیلات بودیم توان مقابله با اینها را نداشتیم و جناح چپگرا غالب شده بود. لذا به این نتیجه رسیدیم که ما هم باید یک تشکیلات در دانشگاه و دانشکده راه بیندازیم. بنابراین انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده پزشکی را راه انداختیم. در ابتدا فقط پنج نفر بودیم و پس از مدتی جمعیت ما به 20 نفر رسید و کم کم افزایش پیدا کردیم.» این کتاب بدان جهت که به بسیاری از سوالاتی که ممکن است دانشجوی امروز با آن مواجه شود، پاسخ داده برای مخاطبان دلچسب و جذاب است. «جنبش دانشجویی تبریز (به روایت اسناد و خاطرات)» نوشته رحیم نیکبخت، «از دانشگاه تهران تا شکنجهگاه ساواک» نوشته جلال رفیع و «اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان در اروپا» نیز از دیگر آثاری است که در این زمینه به رشته تحریر درآمده است. «جریانشناسی جنبش دانشجویی» به قلم مهدی رحیمی نیز که در سال 1386 منتشر شده از دیگر آثاری است که به شکلگیری جنبش دانشجویی در ایران و تغییر طرز تفکر و مطالعات این جنبش در قبل و بعد از انقلاب اسلامی پرداخته است. نویسنده این اثر با تقسیم کردن جنبش دانشجویی ایران به دوره کلی قبل و بعد از انقلاب، سه جریان اصلی را از آغاز تا دهه ۷۰ در این جنبش مشخص میکند. نگارنده این کتاب ضمن اینکه هر جنبش دانشجویی را زاده شرایط اجتماعی و ساختاری موجود در هر دوره میداند، معتقد است از آنجایی که قبل از انقلاب ساختارهای موجود مشروعیت خود را از دست دادهاند و اراده عمومی و روشنفکران خواهان براندازی رژیم پهلوی بودهاند، مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی مهمترین ایدئولوژی حاکم بر جنبش دانشجویی قبل از انقلاب بوده است. وی نخستین طرز تفکری را که جنبش دانشجویی با آن روبهرو میشود ایدئولوژی مارکسیسم میداند. در دوره بعد از انقلاب نگارنده به دو دوره جریان دانشجویی اعتقاد دارد. به اعتقاد او، در دوره بعد از انقلاب به غیر از یک دوره که در راستای اصلاح مسیر انقلاب و نقطه عطف آن، انتقاد از دولت موقت و تسخیر سفارت آمریکا بوده، جنبش دانشجویی به حالت رکود و انفعال فرو رفته است. عصر آغاز جنگ تحمیلی که جنبش درصدد تثبیت استقلال و حاکمیت و مبارزه با امپریالیسم خارجی بوده به عصر اتحاد با حاکمیت و دولت معروف شده است. با پایان جنگ، اتحاد مطلق به اتحاد نسبی با حاکمیت تبدیل شده و جنبش دانشجویی به پیروی از ایدئولوژی عدالت اجتماعی در صدد دفاع از حقوق مستضعفین برآمده، در دوره سوم بعد از انقلاب و اواسط دهه 70 نیز عدالت اجتماعی به سمت آزادی و دفاع از قانون گرایش یافته است. ایدئولوژی این دوره را میتوان اتحاد و انتقاد از حاکمیت نامید که از ویژگیهای آن روشنگری، نقد قدرت و ایدئولوژی مسلط است. یکی از کتابهای مهم که از وضعیت جنبش دانشجویی در پیش از انقلاب حکایت میکند، اثر «امام خمینی(ره) و اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان در اروپا » است که توسط جواد اژهای و در سال 1386 به چاپ رسیده است. «جنبش دانشجویی در آیینه خاطرات» (نگاهی تاریخی به فعالیتهای انجمنهای اسلامی دانشجویان خارج از کشور) نوشته داود قاسمپور که در سال 1387 و توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شده و همچنین کتابهای «جنبش دانشآموزان در انقلاب اسلامی» به نویسندگی یعقوب توکلی که در همان سال و از سوی نشر پیام هاجر به چاپ رسیده و کتاب «دانشگاه و دانشگاهیان از دیدگاه امام خمینی» منتشر شده از سوی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی از دیگر آثار منتشر شده در این حوزه به شمار میروند.
پربازدیدترینهای روزنامه ها