دیتاسنترهای اولیه، پایه‌های اصلی اینترنت و خدمات آنلاین امروزی را شکل دادند. در سال‌های ابتدایی، این مراکز داده بیشتر شبیه اتاق‌هایی پر از کامپیوترهای بزرگ و پرمصرف بودند که تنها وظیفه‌شان ذخیره و پردازش اطلاعات محدود بود. با گذشت زمان و افزایش نیاز کاربران، مفاهیمی مثل مجازی‌سازی، بهینه‌سازی منابع و ارائه سرویس‌های عمومی‌تر به وجود آمد که در نهایت به شکل‌گیری مدل‌هایی مانند هاست اشتراکی منجر شد. شناخت تاریخچه دیتاسنترها کمک می‌کند بهتر درک کنیم زیرساخت‌های مدرن امروز از کجا شروع شده‌اند و چرا به شکل فعلی  درآمده‌اند و خرید هاست اشتراکی ارزان ایران را نیز توضیح خواهیم داد.

اولین دیتاسنترها؛ اتاق‌هایی پر از کامپیوترهای غول‌پیکر

اولین دیتاسنترها چیزی شبیه به مراکز داده‌ی امروزی نبودند. در دهه‌های ابتدایی شکل‌گیری فناوری اطلاعات، این مراکز بیشتر به اتاق‌های بزرگ و صنعتی شباهت داشتند که پر از دستگاه‌های عظیم، پرصدا و بسیار پرمصرف بودند. این سیستم‌ها معمولاً فقط در اختیار سازمان‌های دولتی، بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ قرار داشتند و استفاده از آن‌ها برای عموم مردم عملاً غیرممکن بود.

در آن دوران، پردازش داده‌ها به‌صورت کاملاً متمرکز انجام می‌شد. هر مرکز داده معمولاً یک یا چند کامپیوتر اصلی داشت که تمام عملیات روی همان‌ها اجرا می‌شد. نگه‌داری این تجهیزات هزینه‌بر بود و نیاز به تیم‌های فنی متخصص، سیستم‌های خنک‌کننده ابتدایی و مصرف برق بسیار بالا داشت. مفهومی به نام مقیاس‌پذیری یا استفاده بهینه از منابع تقریباً وجود نداشت و هر افزایش نیاز، مستلزم خرید تجهیزات جدید و گران‌قیمت بود.

دسترسی به این مراکز هم محدود بود. کاربران نمی‌توانستند به‌صورت آنلاین و از راه دور به داده‌ها دسترسی داشته باشند و بسیاری از پردازش‌ها به‌صورت زمان‌بندی‌شده و آفلاین انجام می‌شد. در چنین ساختاری، هر سرور نقش حیاتی داشت و خرابی آن می‌توانست کل سیستم را برای ساعت‌ها یا حتی روزها از کار بیندازد.

با وجود تمام این محدودیت‌ها، همین دیتاسنترهای ابتدایی پایه‌گذار زیرساختی شدند که امروز اینترنت و خدمات دیجیتال روی آن بنا شده‌اند. تجربه‌ها و چالش‌های آن دوران باعث شد مهندسان به‌دنبال راهکارهایی برای کوچک‌تر شدن تجهیزات، کاهش هزینه‌ها و استفاده مشترک از منابع بروند؛ مسیری که در نهایت به تولد دیتاسنترهای مدرن امروزی منجر شد.

محدودیت‌های فنی در دیتاسنترهای اولیه

دیتاسنترهای اولیه با وجود نقش مهمی که در شکل‌گیری دنیای دیجیتال داشتند، از نظر فنی با محدودیت‌های جدی روبه‌رو بودند. فناوری هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار داشت و بسیاری از مفاهیمی که امروز بدیهی به نظر می‌رسند، در آن زمان یا وجود نداشتند یا بسیار پرهزینه و پیچیده بودند. همین محدودیت‌ها باعث می‌شد استفاده از مراکز داده فقط برای سازمان‌های بزرگ ممکن باشد.

از نظر سخت‌افزاری، تجهیزات بسیار حجیم و کم‌بازده بودند. پردازش‌ها با سرعت پایین انجام می‌شد و هرگونه ارتقا نیازمند هزینه و زمان زیادی بود. علاوه بر این، مصرف برق و نیاز به خنک‌سازی یکی از چالش‌های اساسی به شمار می‌رفت و کوچک‌ترین اختلال می‌توانست کل سیستم را متوقف کند.

مهم‌ترین محدودیت‌های فنی دیتاسنترهای اولیه شامل موارد زیر بود:

·            هزینه بسیار بالا
راه‌اندازی و نگه‌داری مراکز داده فقط برای شرکت‌های بزرگ ممکن بود و مفاهیمی مانند قیمت خرید هاست اشتراکی اصلاً معنا نداشتند.

·            نبود انعطاف‌پذیری
منابع به‌صورت ثابت تخصیص داده می‌شدند و امکان افزایش یا کاهش سریع ظرفیت وجود نداشت.

·            ریسک بالای خرابی
خرابی یک بخش می‌توانست کل سیستم را از کار بیندازد و جایگزینی سریع تقریباً غیرممکن بود.

·            دسترسی محدود کاربران
اتصال از راه دور بسیار ابتدایی بود و بیشتر عملیات به‌صورت محلی انجام می‌شد.

در چنین شرایطی، استفاده از زیرساخت‌هایی شبیه به سرور اختصاصی تنها راه پاسخ‌گویی به نیازهای پردازشی سنگین محسوب می‌شد؛ اما این راهکار هم هزینه بالا و پیچیدگی فنی زیادی داشت. همین چالش‌ها زمینه‌ساز تحولاتی شدند که بعدها به شکل‌گیری دیتاسنترهای مدرن، بهینه و در دسترس‌تر انجامیدند.

آغاز تحول؛ از سیستم‌های متمرکز تا اشتراک منابع

با افزایش نیاز به پردازش داده و گسترش استفاده از فناوری اطلاعات، مدل‌های کاملاً متمرکز دیگر پاسخ‌گوی حجم کار و هزینه‌ها نبودند. مهندسان به‌تدریج متوجه شدند که نگه‌داری یک سیستم بزرگ و واحد، هم ریسک بالایی دارد و هم بهره‌وری پایینی ایجاد می‌کند. همین نگاه، نقطه شروع تحولی بود که مسیر دیتاسنترها را برای همیشه تغییر داد.

در این دوره، ایده اشتراک منابع شکل گرفت؛ یعنی به‌جای اختصاص کامل سخت‌افزار به یک کاربر یا یک وظیفه، ظرفیت پردازشی، حافظه و ذخیره‌سازی بین چند پروژه تقسیم شود. این رویکرد باعث شد استفاده از منابع بهینه‌تر شود و هزینه‌ها کاهش پیدا کند. به‌مرور، فناوری‌هایی توسعه یافتند که امکان جداسازی منطقی منابع را فراهم می‌کردند، بدون اینکه کاربران تداخلی با یکدیگر داشته باشند.

مهم‌ترین نتایج این تحول عبارت بودند از:

·         استفاده بهتر از توان پردازشی تجهیزات موجود

·         کاهش هزینه‌های راه‌اندازی و نگه‌داری

·         افزایش دسترس‌پذیری و کاهش وابستگی به یک سیستم واحد

·         ایجاد بستر مناسب برای رشد کاربران بیشتر

این تغییر نگرش، پایه‌گذار بسیاری از مفاهیم امروزی در دیتاسنترها شد. اشتراک منابع نه‌تنها بهره‌وری را افزایش داد، بلکه راه را برای ارائه خدمات گسترده‌تر و عمومی‌تر هموار کرد. در واقع، همین تحول بود که مراکز داده را از محیط‌های بسته و انحصاری به زیرساخت‌هایی قابل استفاده برای طیف گسترده‌ای از کاربران تبدیل کرد و مسیر توسعه فناوری‌های بعدی را شکل داد.

نقش اینترنت در گسترش دیتاسنترها

با گسترش اینترنت، دیتاسنترها از محیط‌های محدود سازمانی به زیرساخت‌های حیاتی برای عموم کاربران تبدیل شدند. در سال‌های ابتدایی، ارتباطات شبکه‌ای کند و محدود بود و مراکز داده فقط برای پردازش‌های داخلی استفاده می‌شدند؛ اما با افزایش سرعت اینترنت و فراگیر شدن دسترسی آنلاین، نیاز به ذخیره، پردازش و توزیع داده‌ها به‌شدت افزایش یافت. همین تغییر باعث شد دیتاسنترها رشد کنند، گسترده‌تر شوند و به بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی دیجیتال تبدیل شوند.

اینترنت باعث شد خدمات آنلاین برای میلیون‌ها کاربر هم‌زمان در دسترس قرار بگیرد. وب‌سایت‌ها، ایمیل، فروشگاه‌های اینترنتی و سرویس‌های محتوایی همگی به زیرساختی نیاز داشتند که بتواند درخواست‌های متعدد را پاسخ دهد. در این مرحله، مدل‌هایی مثل هاست اشتراکی به وجود آمدند تا امکان میزبانی وب‌سایت‌های کوچک و متوسط با هزینه کمتر فراهم شود و ورود به دنیای آنلاین برای کسب‌وکارهای نوپا ساده‌تر گردد.

در کنار این خدمات عمومی‌تر، رشد اینترنت نیاز به زیرساخت‌های قوی‌تری را هم ایجاد کرد. سایت‌های پرترافیک، پلتفرم‌های بزرگ و سرویس‌های حساس به عملکرد، به سمت استفاده از سرورهای قدرتمند حرکت کردند تا بتوانند حجم بالای داده و کاربران هم‌زمان را مدیریت کنند. این دو مسیر در کنار هم باعث شدند دیتاسنترها هم متنوع‌تر شوند و هم مقیاس‌پذیری بالاتری پیدا کنند.

نکته مهم دیگر این است که با افزایش رقابت در فضای آنلاین، کیفیت زیرساخت مستقیماً روی موفقیت وب‌سایت‌ها اثر گذاشت. موضوعاتی مانند سرعت بارگذاری، پایداری و دسترس‌پذیری، به فاکتورهای مهمی تبدیل شدند و حتی مفاهیمی مثل تاثیر هاست بر روی سئو سایت مورد توجه قرار گرفت. به این ترتیب، اینترنت نه‌تنها باعث گسترش دیتاسنترها شد، بلکه استانداردهای جدیدی را هم برای کیفیت خدمات آن‌ها تعریف کرد.

پایه‌گذاری مسیر دیتاسنترهای مدرن

تجربه‌ها و چالش‌های دیتاسنترهای اولیه، زمینه‌ساز شکل‌گیری مراکز داده مدرن امروزی شدند. مهندسان و طراحان زیرساخت با مرور محدودیت‌های گذشته به این نتیجه رسیدند که آینده مراکز داده باید بر پایه انعطاف‌پذیری، پایداری و استفاده بهینه از منابع بنا شود. این تغییر نگرش باعث شد دیتاسنترها از محیط‌های بسته و پرهزینه به زیرساخت‌هایی مقیاس‌پذیر و در دسترس‌تر تبدیل شوند.

در این مسیر، استانداردسازی تجهیزات، بهبود معماری شبکه و توسعه فناوری‌های مجازی‌سازی نقش مهمی ایفا کردند. نتیجه این تحولات، ایجاد بستری بود که بتواند هم نیاز وب‌سایت‌های کوچک را پوشش دهد و هم پروژه‌های بزرگ و پرترافیک را پشتیبانی کند؛ از سرویس‌های ساده مبتنی بر هاست گرفته تا زیرساخت‌های پیشرفته مبتنی بر سرور.

مهم‌ترین پایه‌هایی که مسیر دیتاسنترهای مدرن را شکل دادند عبارت‌اند از:

·         حرکت از سیستم‌های متمرکز به معماری‌های توزیع‌شده

·         افزایش پایداری و کاهش وابستگی به یک نقطه واحد

·         بهینه‌سازی مصرف انرژی و فضای فیزیکی

·         فراهم‌سازی امکان رشد تدریجی بدون نیاز به بازطراحی کامل

·         تمرکز بیشتر بر دسترس‌پذیری و تجربه کاربر نهایی

در مجموع، دیتاسنترهای مدرن حاصل سال‌ها آزمون‌وخطا و یادگیری از محدودیت‌های گذشته هستند؛ مراکزی که امروز ستون فقرات اینترنت و خدمات دیجیتال به شمار می‌آیند و آماده پاسخ‌گویی به نیازهای پیچیده‌تر آینده‌اند.