فروش نفت خام و تحریم!

سجاد وجدانیان- هر چه در فرهنگ لغت گشتم، واژه‌ای که با آن بتوان این شرایط را توصیف کرد، پیدا نکردم. بازار از کنترل خارج شده و دولت هم یا نمی‌تواند یا نمی‌خواهد افسار بازار را بکشد. البته اینکه بازار دچار نوسان- از خیلی کم تا خیلی زیاد- بشود، امری قابل پیش‌بینی است ولی اینکه دولت در برابر این نوسانات اقدام قابل توجهی نکند، نیاز به واکاوی دارد که تاکنون هیچ‌کس حتی رییس‌جمهور هم توضیحی در این خصوص نداده است. گویا قصدی هم بر این نیست. در تحلیل این شرایط در نگاه اول، وابستگی بسیار شدید نظام اقتصادی به واردات جلب توجه می‌کند. تقریبا هر کالایی که در نظر بگیریم یا در مواد اولیه یا در مراحل ساخت یا در کالاهای واسطه‌ای مورد نیاز به واردات وابسته است. دلیل این وابستگی خارج از تصور به سیاست‌های تجاری کشورهایی برمی‌گردد که ما با آنها همکاری دوجانبه داریم.
آنها کالاهایشان را به کشور ما وارد می‌کنند و در عوض ما نفت خام را به آنها صادر می‌کنیم؛ کالای فرآوری شده در مقابل نفت خام. در این معادله یا بهتر بگوییم نامعادله، فرآوری انجام‌شده روی کالاها همان فوت کوزه‌گری است یعنی کشورهای صنعتی به گونه‌ای عمل کرده‌اند که کشور واردکننده را همچنان وابسته نگه دارند. در مقابل ما نفت خام را به آنها داده‌ایم که هیچ‌گونه فرآوری روی آن انجام نمی‌شود. تنها مزیت ما در این معامله‌ها، تهدید طرف‌های تجاری به نفروختن نفت بوده است. همزمان با این رویه از آنجا که همواره این احتمال می‌رفته که روزی برسد که ما دانش فنی لازم را برای فرآوری کالاهای مورد نیاز به دست آوریم، کشورهای پرنفوذ به عنوان متغیرهای مداخله‌گر وارد این ماجرا شدند و راه هر گونه سرمایه‌گذاری برای به مرحله تولید رساندن دانش موجود را بستند. آنها برای رسیدن به این هدف از ابزارهایی چون جنگ تحمیلی، قانون داماتو و تحریم‌های پولی و نفتی استفاده کرده‌اند. در نتیجه این سیاست، در ظاهر تحریم‌های مالی علیه ایران اعمال می‌شده است ولی در واقع، تحریم تکنولوژیکی اعمال می‌شده است. غفلت از این موضوع سبب شد حتی دوره‌هایی هم که درآمدهای نفتی سرشار بوده، پول نفت صرف تولید تکنولوژی نشود. در این دوره‌ها مافیای واردات، میوه پوست‌کنده را در دهان اقتصاد گذاشته و پول نفت هم سوار بر تکنولوژی وارداتی برای پروژه‌های عمرانی هزینه شده است. و این مصیبت تا به امروز ادامه داشته است. شاهد ماجرا اینکه وقتی تهدید دوباره به تحریم شدیم، دربه‌در به دنبال کشورهایی بودیم که نفت خام ما را بخرند‌! موضوع وقتی گریه‌آور می‌شود که در نظر بگیریم دیگر وقتی برای جبران باقی نمانده است.
‏s.vojdanian@chmail.ir