گروه اجتماعی-کورش شرفشاهي: يکي از جدي‌ترين بيماري‌هايي که معمولا گريبانگير مردان مي‌شود، سرطان پروستات است که اگر اين بيماري به سرعت شناسايي شود، امکان درمان آن وجود دارد اما اگر به موقع شناخته نشود و گسترش يابد، جان بيمار را خواهد گرفت. در اين رابطه با دکتر شهرام عرفانيان دانشور، متخصص جراحي کليه و مجاري ادرار، فوق تخصص جراحي لاپاروسکوپي و عملهاي اندويورولوژي گفت و گو کرديم که در ادامه آمده است.

سرطان (کانسر) پروستات (Prostate cancer)از سرطان‌هاي شايع در ميان مردها به حساب مي‌آيد. پروستات غده‌اي در دستگاه تناسلي مردان است که سرطان در اين غده اتفاق مي‌افتد و پيشرفت مي‌کند. اين سرطان ارتباط مستقيمي‌با ارث، نژاد و مواد غذايي دارد که بيمار در طول سالها مصرف مي‌کند. از عوامل ريسک فاکتور و ريز فاکتورهاي اين بيماري مي‌توانيم به مصرف زياد گوشتهاي حيواني، عفونت‌هاي مزمن پروستات، وجود سرطان در عمو، برادر و در نهايت پدر نام ببريم. البته ريز فاکتورهاي زياد ديگري را نيز نام مي‌برند، ولي هيچکدام هنوز به اثبات نرسيده که کمبود ويتامين D و کلسيم در بدن از اين موارد است.

• امکان شناسايي و پيشگيري وجود دارد؟

سرطان پروستات در حال حاضر خوشبختانه با به وجود آمدن يک سري مارکرهاي آزمايشگاهي، در مراحل ابتدايي قابل شناسايي شده به صورتي که با انجام يک تست خوني به اسم psa و افزايش نسبت آن به ميزان طبيعي، ميتوان به اين سرطان شک کرد که معمولاً اين تست همراه با معاينه توسط متخصص صورت مي‌گيرد. تاکيد مي‌کنم که معاينه پروستات حتما بايد توسط پزشک متخصص صورت پذيرد، زيرا اين دو در تشخيص مکمل هم هستند. خوشبختانه تشخيص سرطان پروستات با دو روش معاينه و آزمايش، در مراحل بسيار زود قابل شناسايي است و اهميت در اين است که قبل از اينکه سرطان فرصت پيدا کند به جاهاي مختلفي از بدن دسترسي پيدا کند، مي‌توان به مقابله با آن پرداخت.

بستگي به زمان تشخيص دارد. معمولا رشد سرطان پروستات خيلي به آهستگي صورت مي‌گيرد و سال‌هاي زيادي طول مي‌کشد تا به مرحله‌اي برسد که به جاهاي مختلف سرايت کند. براي همين است که معمولا در بيماران بالاي ۷۵ سال، درمانهاي غير جراحي در نظر مي‌گيريم. زيرا حداقل از زماني که در مراحل زودرس، تشخيص سرطان پروستات بدهيم، تا مراحلي که کار به انتها برسد و جان بيمار را تهديد کند، حداقل ۱۵ تا ۲۰ سال زمان طول مي‌کشد. معمولا سرطان پروستات تمايل دارد که به استخوان‌ها متاستاز کند. اين بيماري در مراحل اول و با توجه به مسير لنفاوي و عروقي، معمولا ستون مهرها را به عنوان اولين محل درگير مي‌کند و به آنجا متاستاز مي‌دهد. البته در ادامه به قسمت‌هاي بعد هم مي‌تواند گسترش پيدا کند که عروق لنفاتيک لگني و استخوان‌هاي ديگر بدن مي‌تواند کاملاً متاستاز پيدا کند. البته وقتي به اين قسمت‌ها رسيد، ديگر مراحل انتهايي به حساب مي‌آيد.

راه درمان سرطان پروستات در تمام دنيا در مراحل ابتدايي، جراحي است که با برداشتن کامل پروستات و غدد لنفاوي لگني، به طور کل بيماري را از بدن ريشه‌کن مي‌کنيم. سرطان پروستات تقريبا جز بيماري‌هايي است که با جراحي مناسب و تشخيص زودهنگام، از بدن ريشه‌کن مي‌شود و احتمال عود آن خيلي کم مي‌شود. اما هرگز نبايد آن را رها کرد و معمولاً تمام اين بيماران تا آخر عمرشان تحت مراقبت و بررسي قرار مي‌گيرند. البته درمان جايگزين در مواردي که بيمار موافق عمل جراحي نباشد، يا تمايل نداشته باشد، راديوتراپي است که اين روش هم ميتواند به خوبي سرطان را از بدن ريشه‌کن کند. فراموش نکنيم که عوارض جراحي بيشتر از راديوتراپي است و عوارض آن باهم فرق مي‌کند.عوارض جراحي شامل عوارض عمل مثل عفونت‌ها، خونريزي‌ها، لخته شدن خون در اندام‌ها به ويژه پاها و عوارض اختصاصي مثل بي اختياري ادراري و ناتواني جنسي است که جزو عوارض اصلي عمل جراحي به حساب مي‌آيد.

اين طور نيست که همه بيماران به اين مساله دچار مي‌شوند. الان با تغيير تکنيک‌هاي جراحي، معمولا تعداد کمي‌از بيماران به اين عوارض دچار مي‌شوند. عوارض راديوتراپي هم بسته به ميزان اشعه و نوع راديوتراپي است. راديوتراپي هم دو نوع است يا پروستات از بيرون توسط اشعه سوزانده مي‌شود که در ايران معمول نيست و نوع ديگر که جديدتر است و در ايران خوشبختانه رايج شده، گذاشتن براکي تراپي است. در اين روش با قراردادن ميله‌هاي مخصوص داخل پروستات که خاصيت راديواکتيو دارد، به صورت موضعي اشعه ساطع مي‌شود. بنابر اين عوارض براکي تراپي خيلي کمتر از راديوتراپي است. در روش راديوتراپي چون از اشعه استفاده مي‌شود، قدرت سوزانندگي و تخريب عروق دارد. درنتيجه مي‌تواند به سطح پوست آسيب بزند تا به عمق وارد شود و در عمق نيز مي‌تواند به مثانه يا روده‌ها آسيب بزند و اين بخشها را دچار آسيب کند. اما همه اين موارد 100درصدي نيست و بستگي به تکنيک، فرد انجام دهنده و دستگاه راديوتراپي دارد که ميتواند کم يا زياد بشود.

آمارهاي درصد ابتلا متفاوت است. خوشبختانه ريسک سرطان پروستات در کشور ما با توجه به رژيم غذايي که داريم و بيشتر از سبزي‌ها و ميوه‌ها استفاده مي‌کنيم، نسبت به کشورهاي اروپايي و آمريکايي خيلي پايين‌تر است. در اين کشورها شانس ابتلا ۱ به ۱۰ است اما در کشور ما شانس ابتلا خيلي پايين‌تر است. البته هنوز آمار جامعي در اين زمينه به دست نيامده اما واقعا ريسک ابتلا به سرطان پروستان در ايران پايين‌تر است. با اين وصف نبايد احتمال را دست کم گرفت وتمامي‌مردان بايد اين را در نظر بگيرند که از ۵۰ سال به بالا حتما سالي يکبار براي آزمايش psa و معاينه پروستات به متخصص مراجعه کنند. نکته مهمتر اينکه کساني که در فاميل شان سابقه ابتلا به کانسر پروستات وجود داشته، سن معاينات و مراجعه به پزشک 5 سال زودتر است و بايد از ۴۵ سالگي به بعد اين کار را انجام بدهند.

خوشبختانه کانسر پروستات، روش شيمي‌درماني آنچناني ندارد که نگران کمبود داروهايش باشيم. اما درمان مکمل براي روش جراحي و راديوتراپي، هورمون تراپي است که با استفاده از داروهايي که توليد هورمون را متوقف مي‌کند، جلوي رشد تومورهاي باقي مانده را مي‌گيريم. الان داروهاي مورد نياز در ايران به خوبي توليد مي‌شود و البته داروهاي مشابه خارجي نيز به وفور وجود دارد. اما داروهاي ايراني هم توليد مي‌شود و هيچ مشکلي در تهيه اين داروها نداريم. اگر هم يک زماني اين داروها وجود نداشته باشد، راه حل بعدي تخليه بيضه‌هاست. در اين روش به سادگي مي‌توانيم به راحتي بيضه‌ها را تخليه کنيم که در نتيجه هيچ هورموني در بدن توليد نمي‌شود. اين روش در قديم صورت مي‌گرفته و اکنون زياد مرسوم نيست.

امروزه يکي از نکات مهم اين است که مردم چه کار کنند تا به سرطان پروستات مبتلا نشوند. براي اين مهم يک سري مواد مشخص شده که از لحاظ علمي‌ثابت مي‌کند مي‌شود جلوي پيشرفت يا توليد سرطان پروستات را گرفت. يک از اين موارد که شايد خيلي از مردان بدانند، استفاده از چاي سبز، گوجه فرنگي و رب گوجه فرنگي است. ماده تاثيرگذاري به اسم ليکوپن در گوجه فرنگي وجود دارد که اين ماده با پختن و حرارت از بين نمي‌رود. به خاطر همين رب گوجه فرنگي شايد حتي از خود گوجه فرنگي هم بهتر باشد به شرطي که مواد زايد مثل نمک و مواد نگهدارنده در رب گوجه فرنگي نباشد زيرا همين مواد افزودني مي‌تواند براي بدن مشکلاتي به وجود بياورد.

ثابت شده که اگر مردان فقط با همسر خودشان رابطه داشته باشند، خيلي خوب است و مي‌تواند براي جلوگيري از ابتلا به بيماري پروستات تاثيرگذار باشد. بنابر اين تعداد دفعات رابطه با همسر باعث کنترل مي‌شود و افزايش تعداد دفعات خوب است و در بين افراد سالم باعث مي‌شود که مردان دچار سرطان پروستات نشوند. اما در مورد مرداني که چند همسري يا رابطه‌هاي ديگري دارند، تعداد زوجه زياد ميتواند باعث افزايش ريسک عفونت‌هاي پروستات بشود و عفونت پروستات هم ميتواند زمينه‌ساز ابتلا به سرطان پروستات بشود. بنابر اين دفعات بيشتر رابطه جنسي تا دو مورد در هفته براي کنترل بيماري‌هاي پروستات خوب است به شرط آنکه فرد داراي شرايط تک همسري باشد و در نتيجه داشتن رابطه با غير همسر خوب نيست .

بزرگي خوش خيم پروستات به بزرگ شدن طبيعي پروستات بر حسب سن اطلاق مي‌شود. وقتي که پروستات بزرگ شد، چون مجاري ادرار از وسط پروستات درد مي‌شود، بر اثر فشار پروستات روي مجاري ادرار، بيمار دچار مشکلات تخليه ادرار مي‌شود که اين مسئله اصلا هيچ ارتباطي به سرطان ندارد. سرطان پروستات مي‌تواند از سن ۵۰ سالگي شروع بشود و بيمار هيچ علامت يا مشکلي هم نداشته باشد، ولي به سرطان پروستات ابتلا پيدا کند. براي همين توصيه مي‌کنيم که مردان ۵۰ سال به بالا حتما سالي يکبار حتماً تست psa را بدهند.