روزنامه ابتکار
1397/10/25
برجام؛ هضم در نظم جهانی
علی تقوی*- در نظام بین‌الملل تمامی واحدهای سیاسی تحت تاثیر دو عامل داخلی و خارجی در شکل‌گیری سیاست خارجی قرار می‌گیرند. هر دو متغیر سیستمیک بین‌المللی و سطح واحد درهم‌آمیخته می‌شوند و به سیاست خارجی شکل و ماهیت می‌دهند. از یک‌سو نظام آنارشیت بین‌الملل انتخاب‌ها و گزینه‌های واحدهای سیاسی را محدود و مقید می‌سازد و از طرفی تاثیر ویژگی کشورها و نوع ساختار سیاسی آن‌ها بر شکل‌گیری سیاست خارجی تاثیر می‌گذارد. بدین شکل که فشارهای سیستمیک نظام بین‌الملل با عبور از عوامل داخلی مانند برداشت‌ها و باورهای تصمیم‌گیرندگان داخلی و همچنین نوع ساختار قدرت به سیاست‌های راهبردی یک کشور تبدیل میشود.با‌توجه به تعاریف مذکور، بزرگ‌ترین نمونه از تصمیماتی که متاثر از دو عوامل فوق است را می‌توان توافق بین ایران و شش قدرت اصلی نظام بین‌الملل دانست، توافقی که بعد از دوازده سال مذاکرات نفس‌گیر و پیچیده در 27 دی 1394 به اجرا درآمد. این توافق نمونه‌ای واقعی و ملموس از تاثیر متغیرها داخلی و ساختاری بر شکل‌گیری سیاست خارجی کشوری است که چهل دهه خواستار تغییر در نظم نوین جهانی بود. حکومت ایران که از انقلاب 57 تا سال 92 کمترین تاثیر را در سیاست خارجی از فشارهای بین‌المللی نپذیرفته بود با چرخشی راهبردی وارد مسیر پذیرش قواعد بین‌المللی شد. چرخشی درون‌پارادایمی در سیاست خارجی ایران رخ داد که می‌توان آن را یک نقطه عطف در تاریخ جمهوری اسلامی دانست. ایران تا قبل از این توافق کمتر به حقوق و نهادهایی بین‌المللی برای حل مسائل و مشکلات خود تاکید و کمک می‌گرفت، درصورتی‌که بعد از دولت یازدهم راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی بیشتر متکی بر قواعد، هنجارها و حقوق بین‌الملل بود. پیوستن به معاهدات بین‌المللی و ائتلاف‌سازی در نهادهای بین‌المللی بیشترین بخش از وظایف وزارت امور خارجه را در این دوره به خود اختصاص داد.
برجام توافقی نبود که با خروج و یا سهل‌انگاری یک یا چند عضو آن بتوان آن را بی‌اثر و یا نادیده انگاشت. توافقی که بین ایران و کشورهای اصلی نظام بین‌المللی حاصل شد چرخشی راهبردی در سیاست خارجی ایران بود که به مسیری غیر بازگشت سوق داده است. این تغییر حاصل برآورد و فهم نخبگان کشور از مقدورات داخلی و محدودیت‌های بین‌المللی بود. به دلیل اینکه هنوز نهادسازی برای تصمیم‌گیری سیاسی در ایران شکل نگرفته است، تلقی و برداشت دولتمردان در جمهوری اسلامی نقش مهمی در شکل‌گیری سیاست خارجی دارد. بعد از فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد دولتمردان ایرانی با تصور اینکه نظام بین‌الملل به شکل چندقطبی بین کشورهای چین، روسیه و آمریکا شکل خواهد گرفت، به سمت چین و روسیه متمایل شدند درصورتی‌که در حال تبدیل شدن به تک‌قطبی شدن نظام بین‌الملل بودیم. نمونه‌ای دیگر در دولت نهم و دهم اصولگرا اتفاق افتاد. برداشت و تصور این دولت از قدرت ایران و عدم شناخت کافی از عناصر تشکیل‌دهنده ماهیت بین‌الملل به شکل‌گیری سیاست تهاجمی و مقابله با آمریکا منجر شد. دولت روحانی که تصویر واقع‌بینانه‌تری از مقدورات داخلی و محدودیت‌های بین‌المللی داشت سیاست خارجی ایران را به مسیری غیر بازگشت هدایت کرد؛ مسیری که با توافق هسته‌ای آغاز، با پذیرش FATF ادامه و با جامعه‌پذیری ایران در نظام بین‌المللی منتهی خواهد شد. برجام نه یک توافق بلکه چرخشی بی‌بازگشت از سیاست‌های انتقادی و تهاجمی به سمت پذیرش قواعد بازی و جامعه‌پذیری یکی از واحدهای ناسازگار بانظم نوین جهانی بود.
*کارشناس روابط بین‌الملل
سایر اخبار این روزنامه
حسن روحانی در جمع مردم گنبد کاووس:
ماهواره پیام به‌زودی به فضا پرتاب میشود
جلال‌خو ش چهره
وضعیت هشدار در منطقه
کارگروه اکران با ارجح دانستن فیلم‌های کمدی، ضربه سنگینی به سینمای ایران می‌زند
فیلم بساز و پول پارو کن!
«ابتکار» راه‌اندازی بازار متشکل ارز توسط شورای پول و اعتبار را بررسی می‌کند
نقش صرافان و بانک‌ها در سناریوی جدید ارزی
تمام معادلات پیش‌روی ایران در جام ملت‌های آسیا بررسی شد
خیلی سخت، خیلی آسان
دونالد ترامپ ترکیه را به نابودی اقتصادی تهدید کرد
دعوای واشنگتن و آنکارا بر سر کردها
سانحه هواپیمای بوئینگ 727 ارتش در زیبادشت کرج باعث شهادت 15 نفر شد
فرود مرگبار در «فتح» به‌جای نشستن در «پیام»
علی فرامرزی از دلایل ناتوانی فارغ‌التحصیلان رشته‌های هنری برای ورود به چرخه اقتصاد هنر می‌گوید
ظریف در همایش بزرگ فعالان اقتصادی ایران و عراق:
منطقه امن منطقه‌ای است که هیچ کشوری امنیت خود را جدای از امنیت همسایگان نداند
برجام؛ هضم در نظم جهانی
رئیس قوه قضائیه:
کسی که رای دادگاه را پاره می‌کند، به قانون و قوه قضائیه توهین کرده است
